Μετά μανίας λαογράφοι

Η πρώτη καταγραμμένη ενασχόληση των Ποντίων με τη λαογραφία ξεκινά το 1866, εικοσιτέσσερα χρό­νια περίπου πριν από τον Νικόλαο Πολίτη, που αρχίζει τη συστηματική μελέτη της λαογραφίας το 1890. Το 1866, ο Περικλής Τριανταφυλλίδης δημοσιεύει το έργο του:" Η εν Πόντω ελληνική φυλή", όπου δίνει πολλά στοιχεία λαο­γραφίας. Ο Σάββας Ιωαννίδης, το 1870, στη μελέτη του Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας συμπεριλαμβά­νει και παραμύθια, δημοτικά τραγούδια, παροιμίες.

Λίγα χρόνια αργότερα, γύρω στο 1880, ο Ιωάννης Παρχαρίδης    ασχολείται  συστηματικά με τη συλλογή λαογραφικού υλικού, το σύνολο, σχεδόν, του οποίου κάνει χρήση ο Γερμανός ελληνιστής Μιχαήλ Ντέφνερ, παρουσιάζοντάς το ως δικό του. Τα λαογραφικά του θέματα ο Παρχαρίδης τα δημοσιεύει στα περιοδικά της Τραπεζούντας Εύξεινος Πόντος (1880 - 1881) και Αστήρ του Πόντου (1884 - 1886). Είναι παραμύθια, δημοτικά τραγούδια, παροιμί­ες και αινίγματα.

Με την ανατολή του 20ού αιώνα, τα λαογραφικά εν­διαφέροντα στον Πόντο μεγαλώνουν και τότε τα έντυπα των Ποντίων αρχίζουν τη συχνότερη δημοσίευση λαογραφικών θεμάτων, αλλά και κάποιων απόψεων για τη λαο­γραφία. Στόχος των  Ελληνοποντίων   διανοουμένων, που ασχολούνταν με τη λαογραφία, ήταν να υπενθυμίσουν σε όλους τους Έλληνες του Πόντου την καταγωγή τους, υπογραμμίζοντας, κυρίως, την ιστορική συνέχεια με την αρχαία Ελλάδα. Στόχος, επίσης, ήταν, ειδικότερα μετά το 1916, η αντιμετώπιση προβλημάτων επιβίωσης ως ατόμων και ως ελληνικής και ορθόδοξης ομάδας ανθρώπων. Στην προσπάθεια αυτή ερχόταν επικουρικά η λαογραφία να τονώσει το εθνικό φρόνημα των Ελληνοποντίων.

Στα ποντιακά έντυπα του τέλους του 19ου αιώνα, αλ­λά και στα κατοπινά, δημοσιεύονται κείμενα για τη ζωή στην αρχαία Ελλάδα, σχεδόν καθαρά λαογραφικού χαρα­κτήρα. Γνωστοί Πόντιοι πνευματικοί άνθρωποι, ταυτόχρο­να με την επιστήμη τους ή τη λογοτεχνία και το θέατρο, θητεύουν και στη λαογραφία, συλλέγοντας λαογραφικό υλικό και δημοσιεύοντάς το στα έντυπα της εποχής ή σε βιβλία. Και παρατηρείται το φαινόμενο, όλοι σχεδόν οι γνωστοί Πόντιοι διανοούμενοι να έχουν κάνει και μία, τουλάχιστον, συλλογή λαογραφικού υλικού ή να έχουν δη­μοσιεύσει κάτι για τη λαογραφία, από το 1860 περίπου έως και την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Πλήθος λαογραφικών στοιχείων περιλαμβάνουν τα λο­γοτεχνικά και θεατρικά έργα, που γράφτηκαν κατά την περίοδο, από το 1860 έως το 1923.

Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών σταματά για λίγο η ενασχόληση των Ποντίων με λαογραφικά θέματα. Ξα­ναρχίζει, όμως, το 1928 με την έκδοση από την Επιτροπή

Ποντιακών Μελετών του ετήσιου περιοδικού συγγράμμα­τος Αρχείον Πόντου και συνεχίζεται με περιοδικά και εφημερίδες, όπως τα Ποντιακά Φύλλα, τα Χρονικά του Πόντου, η Ποντιακή Εστία και πολλά άλλα.

Ταυτόχρονα βλέπουν το φως της δημοσιότητας πολλά βιβλία με λαογραφικό περιεχόμενο. Οι συγγραφείς τους δεν είναι επιστήμονες λαογράφοι, αλλά δάσκαλοι, καθη­γητές, γιατροί, ιερωμένοι, απλοί άνθρωποι, που ξέρουν να γράφουν.

Η αναγκαιότητα συλλογής λαογραφικού υλικού των Ποντίων προήλθε από τον φόβο αφομοίωσής τους από τους υπόλοιπους Έλληνες και της αλλοίωσης των γνω­ρισμάτων της γλώσσας και των άλλων στοιχείων της κοι­νωνικής και πνευματικής τους ζωής. Θεώρησαν μεγάλη ζημία της λαογραφικής επιστήμης, αν άφηναν να χαθεί όλος αυτός ο εθνικός πλούτος, προτού μελετηθεί και το­ποθετηθεί εκεί που αρμόζει.

Ήταν, όμως, και η νοσταλγία, που επέβαλε τη διάσω­ση του λαογραφικού πλούτου των Ποντίων. Η λογοτεχνία, η λαογραφία, η ιστορία, το θέατρο, απάλυναν αυτή τη νοσταλγία για τις αλησμόνητες πατρίδες.Πολλοί ήταν εκείνοι που ασχολήθηκαν παλαιότερα και ασχο­λούνται και σήμερα με τη λαογρα­φία, όπως ο Γιώργος Ζερζελίδης, ο Φίλων Κτενίδης, ο Παντελής Μελανοφρύδης, ο Ξενοφών Άκογλου (Ξένος Ξενίτας), ο Στάθης Αθανασιάδης - Γεροστάθης, ο Σίμος Λιανίδης, ο Γεώργιος Κανδηλάπτης - Κάνις, ο Ιωακείμ Σαλτσής, ο Δημήτριος Κ. Παπαδόπουλος - Σταυριώτης, ο Ιωάννης Αβραμάντης, ο Σάββας Πορφ. Παπαδόπουλος, ο Στάθης Ευσταθιάδης, ο Παναγιώτης Γ. Τανιμανίδης, ο Δημήτρης Αθανασιάδης, ο Κώστας Π. Πεκρίδης, η Καίτη Μελή - Παπαπαναγιώτου, ο Νίκος  Λαπαρίδης, ο Πάνος Καϊσίδης, η Τασούλα Καμπουρίδου, η Νόρα Κωνσταντινίδου, ο Δημήτρης Παρασκευόπουλος, ο Νίκος Σωματαρίδης, ο Γιώργος Σύλβ. Παρχαρίδης και πολλοί άλλοι.

Tο 1981 έγινε στην Αθήνα το Α' συμπόσιο ποντιακής λαογραφίας από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών. Εί­χε μεγάλη επιτυχία, αλλά δεν συνεχίσθηκε. Το ετήσιο περιοδικό σύγγραμμα της επιτροπής Αρχείον Πόντου αφιέρωσε ολόκληρο τον πολυσέλιδο τόμο του έτους εκεί­νου στο συμπόσιο. Από το 1993 άρχισε να οργανώνει συ­ναντήσεις ποντιακής λαογραφίας η Επιτροπή Ποντιακών Εκδηλώσεων Θεσσαλονίκης. Το 1993 οργανώθηκε σε συ­νεργασία με τον δήμο Συκεών και το 1994 σε συνεργασία με τον δήμο Θεσσαλονίκης.

Καίτη Μελή-Παπαπαναγιώτου

Οικονομολόγος-Δημοσιογράφος