ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ

Καθαρίζ'νε τα σκεύα

Ο αμόρφωτος άνθρωπος είχε και έχει υπερβολικό και αβασάνιστο φόβο των θείων, ή των φυσικών δυνάμεων που θεωρούνται ως θεία.

Ο φόβος αυτός είχε μεγαλώσει, η αντίληψη για το «ανώτερον θείον» είχε διαστρεβλωθεί, και είχε αποδοθεί σ' αυτό δύναμη κακοποιά, δύναμη τιμωρός.

Προσπαθώντας ο αμόρφωτος να συμπεράνει τις ενέργειες των υπερφυσικών δυνάμεων, να αποτρέψει τα κακά από τα οποία κινδύνευε, κατέφευγε στη μαντεία. Από τη μαντεία, που είχε αναπτυχθεί πάρα πολύ στην αρχαιό­τητα, έγιναν πολλές προλήψεις, με έξυπνες παρομοιώσεις και μεταφορές:

1. Αν οι συνέταιροι κλέβονται αναμεταξύ τους, οι ποντικοί θα τους τα κλέψουν όλα.

2. Η έγκυος  δεν πρέπει να βάλει στη μασχάλη ή στο ζωνάρι της πράγμα­τα πλουμιστά, παρδαλά, για να μη φέρει το παιδί, της τέτοιο δέρμα.

3. Στις επιδημίες κι χασσεύνε (ζεματίζουν) τα ρούχα του αρρώστου, για να μη χασεύκεται  η αρρώστια και αναδωρών (υποτροπιάζει).

4. Η γυναίκα δεν πρέπει να κάθεται απάν σο κότ (μέτρο σιτηρών), για να μη ευτάει έναν κότ (πολ­λά) χάταλα. .

Προλήψεις έγιναν με τη φαντασία που βρίσκει αναλογίες στην ποικιλία  των σημασιών. Με το σούρουπο η μέρα δί και παίρ. Την ώρα αυτή παρα­τούσαν τη δουλειά για να μη δι και παίρ η ψυχή τους κατά το ψυχαμάχημα.

Στην ομοιότητα των ενεργειών:

1. Φωτιά που κρυφοκαίει φανερώνει εχθρό, που κρυφά διαβάλλει το νοικοκύρη.

2 .Όταν τα μυρμήγκια κουβαλούν από το σπίτι προς τα έξω, είναι γρουσουζιά, ενώ αν απ' έξω κουβαλούν μέσα είναι για γούρι.

Ακόμα και στην απλή σύμπτωση λέξεων:
1. Ο Μάης είναι μήνας τη μαείας (μαγείας).
2. Της Μεσοπεντηκοστής δεν πρέπει να εργασθείς, για να μη πλεθύννε τα πεντικούδια.
3. Το Σάββατο δεν κόβουν ύφασμα για ρούχα, διότι ή λέξη Σάββατο έχει ομοιότητα στην προφορά με τη λέξη σάβανο.
Ο άνθρωπος πίστευε ακόμα ότι: Όπως από το σώμα μας χωρίζεται η ψυχή, έτσι και από οποιοδήποτε φυσικό αντικείμενο και φυσικό φαινόμενο χωρίζεται κάποια ψυχή, κάποιο πνεύμα που κατοικεί εκεί μέσα, και το πνεύμα αυτό αποτελεί τον δαίμονα. Ο δαίμονας αδιάφορος ηθικώς, δεν συμβιβά­ζεται με το Θεό  μας που είναι ηθικός.

1. 

   Ξηραντέρ

Την ευλάβεια λοιπόν, την ευσέβεια προς την υπέρτατη δύναμη ο αμόρ­φωτος έχει μεταβάλει σε φανατικό φόβο, σε θεούς και δαίμονες και φανταστικές υπερφυσικές δυνάμεις, δηλ. σε προλήψεις.

Οι προλήψεις που σχετί­ζονται με το θείο, ονομάζονται δεισιδαιμονίες, σήμερα οι πολλοί συγχέουν τις προλήψεις με τις δεισιδαιμονίες.

Από τις προλήψεις άλλες δίνουν οδηγίες:

Η Σάββα τιάκ ημέρα εν κι θα αρχινάς τιαμιακιλήν δουλείαν. Μη δις και παίρτς, να μη δι και παίρ η ψψή ‘σ.

Άλλες είναι σαν γνωμικά ή παροιμιακές εκφράσεις:

Η τύχη σ' οντάν τρέχχ, εσύ ντο τρέεις; και η τύχη σ', οντάν τρέχχ, εσύ ξάν ντο τρέεις;

Οι προλήψεις είναι συνδεδεμένες με τη ζωή του λαού, και αναφέρονται  στις διάφορες εκδηλώσεις της.

Όλα τα μέλη του σώματος έχουν συνδεθεί με προλήψεις:

1.Όταν βουίζει τ’ αυτί σου περίμενε είδηση.

2.Δυο κορυφές του κεφαλιού, δυο παντρειές.

Και με τις ασχολίες έχουν συνδεθεί πολλές.  Όταν φεύγει κανείς για ταξίδι, δεν  σκουπίζουν στο σπίτι· όταν δε σκουπίζουν φροντίζουν να μην αγγίζουν με τη σκούπα κανένα, γιατί αυτός θα έχει φτώχεια και βάσανα.

Άλλες προλήψεις σχετίζονται με το  γάμο,  τοκετό,  κηδεία κλπ. Κακός οιωνός η συνάντηση κηδείας και γάμου. Κατά την εκφορά του νεκρού πρέπει δεν πρέπει να γυρίσει κανείς και να κοιτάξει πίσω, για να μη γυρίσει πίσω ο χάρος και πάρει και άλλον.

Και από την επικοινωνία με τα ζώα έχουν δημιουργηθεί πολλές:

Κακός οιωνός να ουρλιάζει σκύλος ή να λαλεί η κότα όπως ο κόκορας. Όταν κράζει ο κόρακας, κάτι νέο αγγέλλει, γι αυτό ακούοντας τον να κράζει έλεγαν: Αγαθόν, κορώνα, αγαθόν (είθε να αγγέλλεις), καλόν εν αλλομίαν (κράξε).

Και με τα άστρα και τα μετέωρα έχουν συνδεθεί πολλές:  Η εμφάνιση κομήτη προμηνύει το θάνατο , γιατί κάθε άνθρωπος έχει το άστρο του.

 Και με τις ημέρες τους μήνες και τα έτη: Η Τρίτη είναι αποφράδα. Το Σάββατο δεν κόβουν καινούριο ρούχο. Το Φλεβάρη και προπάντων με 29 μέρες δεν γίνεται γάμος, γιατί είναι γρουσούζικος. Όλος ο δίσεκτος χρόνος δεν φέρνει γούρι.

Από τα όνειρα έχουν πλαστεί πολλές, γιατί τα όνειρα θεωρούνται προγνωστικά, προφητικά:   Σκύλος και  μάλιστα μαύρος φανερώνει εχθρό. Τα ρούχα είναι στενοχώρια. Και αυτοί ακόμα οι αριθμοί έχουν μαγική δύναμη και φέρνουν ευτυχία ή δυστυχία:

Ο αριθμός 7 φέρνει ευτυχία, γι αυτό ο oυρανός έχει 7 γάτια (στρώματα), 7 ζευγάρια χορεύουν το χορό του θυμίγματος και κάνουν 7 γύρους.

Από 7 μονοστέφανα μαζεύουν ασημικά για να κάμουν φυλακτήριο παιδιού. Από 7 βρύσες παίρνουν νερό για το βλαμμένο. Από 7 αποχωρητήρια παίρνουν τσουφλάν (πελεκούδι) για να αποκαπνίσουν τον ματιαγμένο.

7 χρόνια 'κ ερούζνειν κοινωνία, εκείνον που έκαμνε μαείας. Η γάτα  έχει 7 ψυχές και η γυναίκα 7  διαβόλτς. Όποιο κορίτσι αεθοδώριζεν 7 χρόνια θάπαιρνε καλόν άντρα. Οι ευλογίες του θεού είναι 7.

Αν 7 φορές  περάσεις τη γάτα από την πυροστιά, 7 χρόνια δεν θα γεννήσει. Από 7 φράκτες μάζευαν ξύλα για να λιώσουν το κερί, που έπαιρναν από 7 σπίτια και το έχυναν σε νερό, από το σχήμα δε του κεριού κατάλαβαιναν από τι ζώο ή πράγμα έχει βλαφτεί το παιδί.

Πάρα πολλές προλήψεις είναι συνδεδεμένες με το νεκρό. Η θέση του νεκρού σχετικά με τον ορίζοντα, το ομοίωμα νομίσματος που θα χρησιμέψει για  να περάσει ο νεκρός το τρίχινο γεφύρι, το χύσιμο νερού στη θέση του νεκρού μετά την εκφορά και άλλα έθιμα της κηδείας.

Ισχυρά και βασικά συναισθήματα της ανθρώπινης ψυχής, όπως ο φόβος της αρρώστιας  και του θανάτου, ή απορία για το μέλλον δημιούργησαν πολλές:

1.Μετά την κηδεία  δεν επιστρέφουν κατ’ ευθείαν στο σπίτι τους (για να μην τους ακολουθήσει ο χάρος) αλλά στο σπίτι του νεκρού.

2.Όταν ψυχομαχεί ο φυματικός πρέπει τα αγγεία του νερού να είναι γεμάτα, για να πηδήσει εκεί μέσα η αρρώστια και να μη προσβάλει τους σπιτικούς.
 Από το φόβο προπάντων όχι μόνο δημιουργήθηκαν ή στερεώθηκαν πολλές προλήψεις (ένα κούτσουρο στο σκοτάδι φαίνεται σαν Αράπης, μια άσπρη πέτρα φαίνεται σαν νεράιδα), αλλά μπορεί να προέλθει και αυτός ο θάνατος:

Μια νύχτα σκοτεινή συζητούσαν στην ενορία Τερζάντων για Μάγισσες, Αράπηδες και άλλα εξωτικά. Κάποιος δειλός, που ήθελε να κάμει τον άφοβο, είπε ότι αυτός δεν πιστεύει σε τίποτε και μπορούν να τον στείλουν οπουδήποτε.

Στοιχημάτισαν να πάει αμέσως στο Κερβάνγιολιν (δημόσιος δρόμος) που είναι το δυτικό σύνορο της Σαντάς. Για να βεβαιωθούν δε ότι έφτασε στο μέρος εκείνο, τον έδωσαν έναν πάσσαλο (γαζούχ) για να τον καρφώσει στο σημείο που θα έφτανε. Έφτασε πραγματικά στο μέρος εκείνο και κάρφωσε τον πάσσαλο, αλλά είτε από βιασύνη, είτε από το σκοτάδι, μαζί με τον πάσσαλο κάρφωσε και την άκρη του πανωφοριού του.

Όταν όμως θέλησε να φύγει δεν μπόρεσε, γιατί το φόρεμα τον κρατούσε, κι επειδή ήταν κομμενοτσσίκαρος (πολύ δειλός) πέθανε εκεί. Από τότε το μέρος εκείνο ονομάσθηκε Γαζουχλού.

Οι δεισιδαιμονίες και προλήψεις έχουν διαιωνισθεί  με τη βοήθεια της αγυρτείας και της ανθρώπινης ευπιστίας των πολλών προς τους ολίγους, των αφελών προς τους πονηρούς. Μη γνωρίζοντας τι μεγάλο κακό κάνουν στα παιδιά τους οι γονείς, αρχίζουν από την κούνια ακόμα να διηγούνται στα παιδιά τους για  Μάγισσες, Αράπηδες, Δράκους κ.λ.π. και έτσι βάζουν τον τρόμο στις απαλές ψυχές τους. Ο τρόμος αυτός κρύβεται και μένει στο υποσυνείδητο και αφού μεγαλώσουν και μορφωθούν.

Η αγραμματοσύνη και η έλλειψη μόρφωσης είναι η άλλη αιτία. Αλλά και το κλίμα (σύστημα) του καιρού εκείνου, ο ραγιαδισμός ήταν πρόσφορος για τέτοιες διδασκαλίες, όπως η μόρφωση και η ελευθερία είναι απρόσφορες.

Πάρα πολλά κληρονομήθηκαν από την παράδοση. Οι οπτασίες μερικών  στις ρεματιές, Μύλους κ.λ.π. προέρχονταν από φαντασιώσεις που δημιoυργούνταν από υποβολή και αυθυποβολή. Τα φώτα που έβλεπαν (μάϊσσας κε­ρία) προέρχονταν από φωσφορισμό ξύλων ή πτωμάτων που σάπιζαν.

Στάθης  Ευσταθιάδης
"ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ"