O Μεγάλος Βησσαρίων σε ρόλο προξενητή

Στους περισσότερους είναι γνωστός ο Βησσαρί­ων ως ο μεγάλος Τραπεζούντιος διανοητής, που ασπάστηκε το καθολικό δόγμα και έμεινε στην Ιτα­λία ως καθολικός επίσκοπος (καρδινάλιος), μετά την αποτυχία το 1438 - 1439 της Συνόδου της Φεράρας -Φλωρεντίας, στην οποία έγινε αποτυχημένη προσπά­θεια για την ενότητα των δυο χριστιανικών εκκλησι­ών, της ορθόδοξης και της καθολικής.

Ο Βησσαρίων, για τον οποίο ο επίσης Τραπεζούντιος Ιωάννης ο Ευγενικός (15ος αιώνας) έγραψε:

«Συ υπάρχεις κοπέλιν και εποίησας - ενήργησες - ως κοπέλιν» του πάπα Παύλου Β', ορίστηκε από αυτόν προξενητής για την ένωση, με γάμο, του τσάρου της Μοσχοβίας (Ρωσίας) Ιβάν Γ', του Μεγάλου (1462 -1505), με τη Ζωή, κόρη του άλλοτε δεσπότη του Μυστρά Θωμά Παλαιολόγου και ανιψιά του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου 11ου Πα­λαιολόγου.

Για τον Ιβάν Γ' ο γάμος αυτός ήταν ο δεύτερος -η πρώτη γυναίκα του, η Μαρία του Τβερ, πέθανε το 1467 - και για τη Ζωή ο πρώτος.

Επειδή ο ίδιος ο Βησσαρίων δεν μπορούσε να πάει στη Μόσχα, έστειλε την επιστολή του με την πρότα­ση γάμου, με τον Έλληνα του Βυζαντίου   Γεώργιο (Γιούρι) Ταρχανιώτη, ο οποίος, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, κατέφυγε και ζούσε στη Ρώμη.

Η πρόταση γάμου, που έκανε ο Βησσαρίων, ήταν πολύ δελε­αστική για τον Ιβάν Γ', αφού με αυτόν τον τρόπο θα ενισχυόταν η θέση του στην περιοχή, που κλυδωνιζόταν από διαρκείς πολέμους των ηγεμόνων των διαφόρων μικρών κρατών για επι­κράτηση στην απέραντη ρωσική γη. Πίστευε, δηλαδή, ο Ιβάν Γ' ότι η πριγκίπισσα Ζωή θα μεγάλωνε το γό­ητρο του, αφού θα ένωνε το βασίλειο του με την πιο ένδοξη χριστιανική αυτοκρατορία, η οποία, μάλιστα, ήταν και ομόδοξη στην ορθοδοξία.

Σε αυτό στόχευε, άλλωστε, και ο πάπας μέσω του «προξενητή» Βησσαρίωνα και της νύφης - δόλωμα, έχοντας, βέβαια, κρυφό σκοπό να θέσει κάτω από το σκήπτρο του τη μεγάλη ορθόδοξη αυτοκρατορία της Μοσχοβίας. Για να γίνει δελεαστικότερη η προξενιά για τον Ιβάν Γ', ο πάπας έταξε στον γα­μπρό προίκα τεσσάρων χιλιάδων χρυ­σών λιρών, τις οποίες και κατέβαλε, αφού πρώτα «μπήκε το στεφάνι».

Το ζήτημα του γάμου του Ιβάν Γ' και της Ζωής παρουσίαζε αρκετές δυσκολί­ες, γιατί οι Παλαιολόγοι δεν είχαν καλό όνομα στην Ευρώπη, μετά την πτώση, η Ζωή ήταν γνωστή ως προστατευόμενη του πάπα, αλλά και ο βασιλικός οίκος, από τον οποίο καταγόταν η νύφη, κατη­γορήθηκε επανειλημμένα από τους ανθενωτικούς για την ενδοτική του στάση στη Σύνοδο της Φεράρας - Φλωρεντίας. 

Τον βασικό σκόπελο, όμως, αποτελούσε ο «προξενητής» Βησσαρίων, ο οποίος ήταν το μαύρο πρόβατο για τους φα­νατικούς ορθοδόξους, κυρίως μετά τη χειροτονία του ως καρδινάλιου από τον πάπα.

Έτσι, ο Ιβάν Γ' βρισκόταν μπροστά σε δίλημμα. Από τη μια μετρούσε τα οφέλη και από την άλλη φοβόταν μην ξεσηκωθούν οι φανατικοί της Μοσχοβίας και χάσει από το γεγονός αυτό τη λαϊκή υποστήριξη.

Ήταν επόμενο, μετά από όλα αυτά, να πάρουν σε μάκρος οι διαπραγματεύσεις,  που κράτησαν σχεδόν τρία χρόνια. Με υποδείξεις του πάπα και του Βησσαρίωνα, η νύφη από Ζωή, που ήταν όνο­μα βυζαντινό, θα ονομαζόταν Σοφία, που ταίριαζε περισσό­τερο σε μια Ρωσίδα τσαρίνα. Όταν, όμως, όλα πήραν τον καλό τους δρόμο και το 1472 η Ζωή - Σοφία έφθανε στη Μό­σχα για τον γάμο της με τον Ιβάν Γ, ο Βησσαρίων πέθαινε και δεν πρόφτασε να γνωρί­σει τα όσα μεγάλα έκανε στη Μοσχοβία η νύφη που προξένεψε.

Οι ενέργειες του πάπα και του Βησσαρίωνα εντάσσονται στο πλαίσιο των προσπαθειών της δυτι­κής εκκλησίας να κάμψουν το αγωνιστι­κό θρησκευτικό φρόνημα των ορθοδό­ξων και να τους θέσουν κάτω από την παπική τιάρα.

Όλα αυτά, όμως, δεν μπο­ρούν ούτε στο ελάχιστο να μειώσουν την προσωπικότητα και το έργο του Μεγά­λου Βησσαρίωνα, του Τραπεζούντιου, ο οποίος συνέβαλε όσο λίγοι στη διάδοση της αρχαίας ελληνικής σοφίας και των ελληνικών γραμμάτων στη Δύση, από την οποία ξεπήδησε η Αναγέννηση.

Αντίθετα με την Ελλάδα, όπου ο Βησ­σαρίων είναι σχεδόν άγνωστος, στην Ιταλία το όνομα του είναι πολύ γνωστό, όπως είναι γνωστό και το έργο του. Η Μαρκιανή Βιβλιοθήκη στη Βενετία εί­ναι έργο του Βησσαρίωνα, του οποίου το όνομα μαζί με τον τόπο καταγωγής του, την Τραπεζούντα, είναι κυκλικά γραμμένα στη βιβλιοθήκη αυτή. 

Σε πα­ρουσιάσεις της βιβλι­οθήκης από την τηλεόραση στην Ελλάδα, ούτε μία φορά δεν ανέφεραν ότι ο Βησσαρίων που πλούτισε τη βιβλι­οθήκη με τα συγγράμματα της δικής του βιβλιοθήκης, ήταν Έλληνας Πόντιος από την Τραπεζούντα, ενώ έδειχναν εικόνες, όπου αναγράφονται τα παραπάνω στοιχεία.. Τόση αηδιαστική επιπολαιότητα  των «δημοσιογράφων» που ανέλαβαν να παρουσιάσουν τη βιβλιοθήκη της Βενετίας.

Πάνος Καϊσίδης

Δημοσιογράφος-Συγγραφέας