Η ζωή και το έργο του Σίμου Λιανίδη

Ο Σίμος Λιανίδης (1915-2001) γεννήθηκε στη Σαντά του Πόντου. Μετά την οπισθοχώρηση του ρωσικού στρατού από τον ανατολικό Πόντο (1918), η οικογένεια του κατέφυγε στην πόλη Κουτάϊς της Γεωργίας.
Το 1922, με την ανταλλαγή, ήρθε στην Ελλάδα και εγκαταστά­θηκε αρχικά στο χωριό Καταχάς Πιερίας. Στη συνέχεια, η οικογένεια Λιανίδη εγκαταστάθηκε στην Καλαμαριά, όπου, μέσα στη φτώχεια και τη δυστυχία της προσφυγιάς, τελείωσε το δημοτι­κό, το γυμνάσιο και τη φιλοσοφική σχολή του Αριστοτέλειου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Εργάστηκε, κατόπιν, ως καθηγητής στη μέση εκπαίδευση. Για δύο χρόνια υπηρέτησε, με απόσπαση, στο Κέντρο Εκπαιδευτικών Μελετών (ΚΕΜΕ) του υπουργείου Παιδείας, από όπου αποχώρησε από την ενεργό υπηρεσία, το 1981.
Υπήρξε, επίσης, γενικός γραμματέας και στη συνέχεια πρόεδρος του Ποντιακού Θεατρικού Ομίλου Αθηνών, καθώς και για μια δεκαετία (1962-1972), γενικός γραμματέας της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών.

Η σπουδαιότητα της μελέτης του «Επείγοντα ποντιακά θέματα»

Η μονογραφία του με τίτλο «Επείγοντα ποντιακά θέματα», που εκδόθηκε από την Ένωση Ποντίων Νικαίας - Κορυδαλλού το 1978, συζητήθηκε και απετέλεσε τότε σημείο αναφοράς στους κύκλους των διοικήσεων των ποντιακών σωματείων, κυρίως για τις προτάσεις που έκα­νε ο συγγραφέας για την αντιμετώπιση ορισμένων προβλημάτων των Ποντίων.
Δυστυχώς, οι περισσότεροι από τους κατοπινούς δεν γνωρίζουν ούτε καν την ύπαρξη του βιβλίου του Σίμου Λιανίδη. Η τότε Πανελλήνια Ένωση Ποντιακών Σωματείων (1978) και οι κατοπινές, Πανελ­λήνια Ομοσπονδία Ποντιακών Σωματείων και Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδας, σε γενικές γραμμές, δεν έλαβαν υπόψη τις σωστές υποδείξεις του πολύπειρου και διακεκριμένου συγγρα­φέα Σίμου Λιανίδη, που διατυπώνονται στη μελέτη του.
Για τη σοβαρότητα των προτάσεων του μιλούν και οι υπ' αριθμόν 6 και 7, που αφορούν στη διοργάνωση, ανά τετραετία, παγκοσμίων συνεδρίων του ποντιακού ελληνισμού και ετησίων εκδηλώσεων «Μνήμης του Πόντου» (τότε, το 1978, οι Πόντιοι δεν τολμούσαν ακόμη να μιλήσουν για γενοκτονία).
Οι δύο αυτές προτάσεις υιοθετήθηκαν ή και τις ιδιοποιήθηκαν κάποιοι μετά το 1985 (οπότε έγινε το Α' Παμποντιακό Συνέδριο στη Θεσσαλονίκη). Κάποιες άλλες προτάσεις, όπως η διοργάνωση συνεστιάσεων προς τιμήν διακεκριμένων Ποντίων, επιστημόνων, καλλιτεχνών, πολιτικών, συγγραφέων και δι­ανοητών ή φιλολογικών μνημόσυνων εκλειψάντων Ποντίων, δεν απασχόλησαν παρά μόνον δυο τρία σωματεία. Τα άλλα σωματεία ... χορεύουν!
Ο ίδιος αναφέρει, προλογικά, στο βιβλίο του «Επείγοντα ποντιακά θέματα»: «Μια προσπά­θεια ελέγχου της ζωής και της δράσης του ποντιακού στοιχείου, από την προσφυγιά μέχρι σή­μερα, εδώ στον ελλαδικό χώρο, αλλά και προγραμματισμού για το μέλλον, θα επιχειρήσουμε, με γνώμονα πάντα την αγαθή προαίρεση, την κριτική αντικειμενικότητα και την αγάπη για τον ποντιακό λαό και τον ιδιόχρωμο πολιτισμικό του θησαυρό»..
Εξάλλου, το δ. σ. της Ένωσης Ποντίων Νικαίας - Κορυδαλλού, που εξέδωσε τη μελέτη του Σίμου Λιανίδη, αναφέρει στα «Δυο λόγια» του: «Το έργο αποτελεί μια κριτική ανάλυση της μέχρι σήμερα προκοπής του ποντιακού λαού εδώ στη μητροπολιτική Ελλάδα, αλλά και έναν προγραμ­ματισμό για τη μελλοντική δράση των Ποντίων, πράγμα που φανερώνει πόσο σημαντικό είναι στον σκοπό του και πόσα πρόκειται να προσφέρει στη μελλοντική δραστηριότητα των Ποντίων και των σωματείων τους».

Οι προσπάθειες του για συγκέντρωση λαογραφικού υλικού από τη Βόρεια Ελλάδα
Κάνοντας κριτική της δράσης των «παλαιών συλλόγων», σημειώνει ότι «Η ασχολία εκείνων που συχνάζουν σε αυτούς (τους συλλόγους) είναι γνωστή, όπως είναι γνωστό πως από όλους λεί­πει η παρουσία των νέων και των δραστήριων πνευματικών ανθρώπων. Η κενή διακήρυξη πως σκοπός και επιδίωξη του συλλόγου είναι η συγκέντρωση και διαφύλαξη λαογραφικών στοιχείων και η μεταλαμπάδευση των ηθών και εθίμων της χαμένης πατρίδας στους νέους, μένει λόγος μόνον». Για να μην παρεξηγηθεί για την κριτική του, ο Σίμος Λιανίδης υπογραμμίζει παρακάτω: «Ας μας συγχωρήσουν ελάχιστοι ποντιακοί σύλλογοι για τα γραφόμενα, οι σύλλογοι εκείνοι των οποίων και η πνευματική και η κοινωνική δραστηριότητα είναι λαμπρή».
Ο ίδιος εφάρμοσε μερικά από εκείνα που ανέφερε στη μελέτη του - όσα, δηλαδή, μπορού­σε να κάνει μόνο του ένα άτομο. Συγκεκριμένα, το 1967, εφοδιασμένος με κινηματογραφικές μηχανές λήψης και μαγνητόφωνα, περιόδευσε τη Βόρεια Ελλάδα - από την Κατερίνη ως την Αλεξανδρούπολη - και συγκέντρωσε πολύτιμο λαογραφικό υλικό.

Βραβεύσεις από την Ακαδημία και τον «Παρνασσό»
Το 1981, ο Σίμος Λιανίδης βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Το 1982, του απονεμή­θηκε το Α' βραβείο - με το ανάλογο χρηματικό έπαθλο - του 61ου Καλοκαιρίνειου Θεατρικού Διαγωνισμού που προκηρύσσει το Σωματείο «Παρνασσός» της Αθήνας, για το θεατρικό του έργο «Στις φλόγες της λευτεριάς», που αναφέρεται στην αντίσταση των Σανταίων εναντίον των Τούρκων, κατά την περίοδο 1917-1924.
Ήταν μέλος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών, της Επιστημονικής Εταιρείας Αθηνών και της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέ­ων.

Χαρακτηριστικά των λογοτεχνικών του έργων
Με λιτό τρόπο και χωρίς να χρησιμοποιεί πολύ τα λεγόμενα καλολογικά στοιχεία, που περιγράφουν τη φύση, το περιβάλλον, αλλά εμβα­θύνοντας στις ψυχές, στα αισθήματα των ανθρώπων, ο Σίμος Λιανίδης καταφέρνει να συγκινήσει τον αναγνώστη των πεζογραφημάτων και ποιημάτων του.
Όντας φορτωμένος με τις αναμνήσεις - έστω παιδικές - από τον Πόντο, δεν μπορούσε να ξεφύγει και αυτός από τη λαογρα­φία, πιο συγκεκριμένα την ηθογραφία, που «τραβούσε από το μανίκι» όλους τους Πόντιους λόγιους της πρώτης γενιάς των προσφύγων.
Τα θεατρικά του έργα είναι ηθογραφίες. Τα ποιήματα του, χωρίς να επι­σημαίνουν χρονολογίες, αρκετές φορές τόπους, ήρωες, κινούνται μέσα στην ιστορική πραγματικότητα, θυμίζουν, άμεσα, γεγονότα λίγο - πολύ γνωστά στους πολλούς.
Έντονα είναι, στο γενικότερο έργο του Σίμου Λιανίδη, και δύο άλλα, χαρακτηριστικά των λογοτεχνών της γενιάς του. Πρώτα πρώτα, χρησιμοποιούσαν στην ποίηση τους λέξεις και εκφράσεις αρκετά μεγαλόστο­μες, φτιαχτές - χωρίς να είναι γλωσσοπλάστες, ούτε, τόσο, και ο κατεξοχήν θεωρούμενος γλωσσοπλάστης Πόντιος ποιητής, ο μεγά­λος Ηλίας Τσιρκινίδης - και πολύ πέρα από τη γλώσσα που μιλάνε οι πολλοί, γιατί οι λογοτέχνες αυτοί είχαν ως πρότυπα τα έργα του Αγγέλου Σικελιανού και του Νίκου Καζαντζάκη, και εν μέρει του Κωστή Παλαμά.
Εκείνοι, επειδή ήταν πολύ μεγάλοι, κατάφεραν να μπολιάσουν στη γλώσσα τις δικές τους λέξεις και εκφράσεις, δίνο­ντας την αίσθηση στον αναγνώστη ότι αυτή είναι η γλώσσα η ελληνι­κή, ενώ οι μεγαλοστομίες τους ήταν παρμένες από κάποια ελληνικά γλωσσικά ιδιώματα. Υπήρξε ένας σημαντικός Πόντιος ποιητής, ο Στέφανος Τηλικίδης , που μπέρδεψε στην ποίηση του ένα ελληνικό γλωσσικό ιδίωμα και έφτα­σε μέχρι του σημείου και να μιλάει το ιδίωμα αυτό, και, βεβαίως, να προκαλεί αμηχανία σε αυτούς - ιδίως τους Πόντιους - που τον άκουγαν.
Πρέπει να τονιστεί ότι οι Πόντιοι λογοτέχνες - στη συντριπτική τους πλειοψηφία - δεν πλησίαζαν καθόλου αυτό που ονομάστηκε αφαίρεση, δηλαδή καταχνιά και, πολλές φορές, ασυναρτησία.
Ήταν σαφείς στον λόγο τους και εννοούσαν αυτά που έγραφαν. Οι παρομοιώσεις τους είναι απτές, ξεκάθαρες, τόσο πολύ, που μπορεί εύκολα να τις κατανοή­σει ο καθένας. Οι στίχοι τους δεν ανεβάζουν στον έβδομο ουρανό ούτε σε κόσμους θαμπούς. Δεν έχουν καμία σχέση με την ενόραση.

Η σάτιρα και ο αυτοσαρκασμός μέσα στο αίμα τους (Από την εποχή του Πόντιου Διογένη του Κυνικού)
Έγραφαν οι Πόντιοι λογοτέχνες πολλά σατιρικά και αυτοσαρκα­σμούς, γιατί είχαν πάντοτε - από την εποχή του Πόντιου Διογένη του Κυνικού, που πέθανε το 323 π. Χ. - αναπτυγμένο το πηγαίο και αγνό χιούμορ, κάτι που, δυστυχώς, δεν διακρίνει πολλούς από τους γνωστούς σημερινούς Πόντιους, που εμφανίζονται ως «υπερπόντιοι» και καταθέτουν μηνύσεις εναντίον εκείνων ... που τους δυσφημούν! Θύμωσαν πάρα πολύ, πριν από μερικά χρόνια, γιατί έγραψε κάποιος καθηγητής στο λεξικό του ότι Πόντιος σημαίνει χαζός! Θα μπορούσαν να του πουν οι θυμωμένοι ότι «το όνομα σου σημαίνει γριά και δεν μπορείς παρά να σκέφτεσαι και να γράφεις γραιΐστικα!», όπως κάπου σημείωσε ο φιλόλογος Γιώργος Θ. Παπαδόπουλος.

Τα θεατρικά έργα του Σίμου Λιανίδη
Ο Σίμος Λιανίδης ασχολήθηκε επιτυχημένα με το θέατρο, γράφο­ντας διάφορα έργα, τα οποία παρουσιάστηκαν πολλές φορές από διά­φορους ερασιτεχνικούς θιάσους. Ο Ερμής Μουρατιδης, στο βιβλίο του «Το ποντιακό θέατρο στην Ελλάδα, 1922-2002», σημειώνει τα εξής θεατρικά έργα του Σίμου Λιανίδη:
Τις ηθογραφίες σε τρεις πράξεις και μία εικόνα «Η σεβντά νικά», 1947,
«Το αίμαν νερόν 'κι γίνεται», 1952,
«Σα κρύα τη λουτρού», 1955,
«Οδυσσεύς και Ναυσικά», εύθυμο έργο σε τέσσερις εικόνες, 1954, 
τα μονόπρακτα σχολικά, στη δημοτική:
«Πρίαμος και Αχιλλεύς»,
«Βασίλειος ο Μακεδών»,
«Ελευθερία ή θάνατος»,
τα σκετς στην ποντι­ακή:
 «Το όρωμαν τη Πελαΐας»,
«Ο ταή μ', ο Γιάννες ας σην Αμερικήν»,
«Η Πελαΐα έγκεν τον κοτσαμάνον ατ'ς σον διατρόν»,
«Το σύρσιμον τη Φίκας»,
«Τ' εμπονέστα τη Νικόλα»,
«Ποντιακόν Βαβυλωνία»,
«Ση πόλεμονος τον καιρόν»,
«Στις φλόγες της λευτεριάς», σε δύο πράξεις και εικοσιέξι εικόνες, που πήρε, το 1990, το α' βραβείο στον Καλοκαιρίνειο Θεατρικό Διαγωνισμό του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός»
και την επιθεώρηση «Ε, μαύρα χρόνα και καιρούς», το 1950.
Τα έργα «Η σεβντά νικά»,
«Το αίμαν νερόν 'κι γίνεται»,
«Σα κρύα τη λουτρού», μεταφρασμένα από τον Σίμο Λιανίδη στη δημοτική, τυπώθηκαν σε έναν τόμο το 1979 από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, με τίτλο «Τρία ποντιακά έργα». Κάθε έργο συνοδευόταν από σχόλια λαογραφικού χα­ρακτήρα.

Το ποιητικό του έργο
Η ποίηση του περιλαμβάνει τις συλλογές «Ξομολογήματα», 1976, «Τα νεανικά», 1981, «Κεντίδια» 1982, «Τα όψιμα», 1990.

Τα πεζογραφήματα του
Τα διηγήματα «Μνήμες και καημοί», 1983, και «Ματωμένα χιόνια» (αφηγήματα από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο στο μέτωπο της Αλβανίας) αποτελούν το πεζογραφικό έργο του Σίμου Λιανίδη.

 Οι μελέτες του
Στις μελέτες που έγραψε ο Σίμος Λιανίδης περιλαμβάνονται:
«Τα παραμύθια του ποντιακού λαού», 1962,
«Μνήμη αυτοκρατορίας Μεγά­λων Κομνηνών», 1961,
«Νεκρικά και ταφικά στη Σαντά του Πόντου»,
1965 (Αρχείον Πόντου, τεύχος 27),
«Μηλίτσα, ένας άγνωστος ποντι­ακός χορός», 1965 (Αρχείον Πόντου, τεύχος 27), «Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί: Αισχύλος - Σοφοκλής - Ευριπίδης για τις γυναίκες. Έπαινοι και λίβελλοι», 1966,
«Επείγοντα ποντιακά θέματα», 1978,
«Ποντιακά ανέκδοτα», 1983 (περιοδικό «Ποντιακή Εστία»),
«Τα έθιμα του Δωδεκαήμερου στον ορεινό Πόντο»,
1986,(περιοδικό Ποντίων της Γερμανίας «Ξενιτέας», τεύχος 4.

Πανος Καϊσίδης
Δημοσιογραφος-Συγγραφεας