«ΓΙΑΣΑΣΙΝ ΧΟΥΡΙΕΤ»

ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΩΣΤΟΣΟ παρουσία στην πόλη ήρθε να την υπογραμμίσει και να την κάνει εκρηκτικά αισθητή ένα έντονο πολιτικό γεγονός: Το Χουριέτ. H συνταγματική με­ταπολίτευση της Τουρκίας.

Ήταν κατακαλόκαιρο του 1908, όταν έσκασε ξαφνικά στη Θεσσαλονίκη και στην Πόλη

ABDUL HAMID

το ηφαίστειο, που η λάβα του ξεχύθηκε σ' ολόκληρο το κορμί της γερασμένης Οθωμα­νικής Αυτοκρατορίας, αλλάζοντας απότομα την πολιτική όψη και το ανθρώπινο κλίμα της χώρας. Το μυστικό σωματείο των Νεότουρκων «Ένωση - Πρόοδος», με το στρατιωτικό κίνημα στη Μακεδονία, ανάγκασε το Σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ να υπογράψει το τουρκικό Σύνταγμα, το Χουριέτ.

Η Αυτοκρατορία πήρε έναν καινούργιο δρόμο, άγνωστο και, αρχικά, γεμάτο ελπίδες για τούς καταπιεσμένους υπηκόους της. Ένα ρίγος ενθουσιασμού διέτρεξε τις απέραντες εκτάσεις της από τη Μαύρη Θάλασσα ως τo Αιγαίο και από τα βάθη της Ανατολής ως τα πέρατα της Αδριατικής.

Σ' όλο το δοβλέτι στήθηκαν πανηγύρια και γιορτές, έγιναν χαρμό­συνες συγκεντρώσεις και παρελάσεις, αντήχησαν ξέφρενες ζητωκραυγές και χειροκροτήματα, αναπέμφθηκαν δοξολο­γίες και ύμνοι.

Στη Σαμψούντα, η γιορτή ξεπέρασε κάθε προηγούμενη στην Ιστορία της. Από τα προάστια και τους μαχαλάδες ξε­κίνησαν τα λαϊκά πλήθη, που σαν πρωτόφαντα ανθρώπινα κύματα ξεχύθηκαν πανηγυρικά στους δρόμους της πόλης. Στά πρόσωπα όλων έλαμπε η ανταύγεια από το κοσμοσωτήριο γεγονός που τους μεταμόρφωνε.

Στην πλατεία του Ρολο­γιού, το Σαάτ χανέ, γινόταν σωστός χαλασμός. Ο χαρούμενος θόρυβος και η πανηγυρική οχλαγωγία, οι ενθουσιώδεις φωνές και τα τραγούδια δονούσαν τον αέρα. Ρωμιοί, Τούρ­κοι, Αρμένιοι και Τσερκέζοι έσμιγαν τα χέρια. Αγκαλιάζον­ταν, φιλιόνταν και όσο μεγάλωνε το συγκεντρωμένο πλήθος, τόσο πιο ακράτητος γινόταν ο ενθουσιασμός. Η ξεφάντωση έφτασε γρήγορα στο παραλήρημα καί οι μάζες ξέσπασαν σε αδιάκοπες και αυθόρμητες ζητωκραυγές:

—  Γιασασίν Χουριέτ! Ζήτω το Σύνταγμα!. . .

—  Ζήτω η Αδελφότητα!. . .

—  Ζήτω η Ισότητα!. . .

—  Κάτω ο Χαμίτ!. . .

Στα μπαλκόνια των σημαιοστολισμένων κτιρίων και των κονακιών της μεγάλης πλατείας, φάνηκαν σε λίγο οι επίσημοι Τούρκοι με τις μεγάλες στολές, με τα σιρίτια και τ' αστραφτερά κόκκινα φέσια. Από κει πάνω, έβλεπαν το μεγα­λόπρεπο πανόραμα της κοσμοπλημμύρας κι αναγάλλιαζαν από περηφάνεια.

 Σε κάθε γωνιά του Σαάτ χανέ έπαιζαν μου­σικά όργανα: Η στρατιωτική μπάντα, η μπάντα του Δήμου, η μικρή ορχήστρα του μουσικοφιλολογικού συλλόγου «Ορφεύς» του Κατήκιοϊ, η φανφάρα του καθηγητή Καρακάση, οι ποντιακές λύρες, τα κλαρίνα, τα τούρκικα ούτια και τα ντα­ούλια .

Όλα μαζί γέμιζαν τη ζεστή ατμόσφαιρα του Ιούλη με δοξαστικούς ήχους για τη μεγάλη μέρα που ξημέρωσε, για το αναμορφωτικό κίνημα που επικράτησε στη χώρα, για την προσδοκώμενη μεγάλη ανάπλαση και την Ελευθερία. Στο εξής, πίστευαν όλοι, οι διάφορες φυλές, οι εθνότητες και οι θρησκείες, θα βάδιζαν ισότιμες και ελεύθερες προς το μέλλον.

Ξαφνικά, από ένα μπαλκόνι της πλατείας ακούστηκε η φωνή κάποιου επίσημου. Ο δυνατός θόρυβος άρχισε να καταπέφτει απότομα και σε λίγο μια σιγή νεκρική απλώθηκε πέρα ως πέρα. Ο ρήτορας βάλθηκε να εξηγήσει το νόημα της πο­λιτικής αλλαγής. Δεν πρόφτασε όμως να πει πέντε λόγια και τα πλήθη, σαν ηλεκτρισμένα έπνιξαν τη φωνή του μέσα σε ζητωκραυγές και σε παρατεταμένα χειροκροτήματα. Πάνω από το σάλαγο και τη χλαλοή, που δεν έλεγε να σταματήσει, ξεχώριζαν οι χαρούμενες ζητωκραυγές:

—  Γιασασίν Χουριέτ !!. . .

—  Γιασασίν Αταλέτ!. . .

—  Ζήτω η Αδελφότητα!. . .

—  Ζήτω η  Ισότητα !. . .

Ο ομιλητής συνέχισε το λόγο του, μα κάθε τόσο, ένα κύμα από ενθουσιώδεις κραυγές σκέπαζε τη φωνή του.

Μιλούσε για τον καινούργιο ήλιο που ανέτελλε πάνω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, για την ισότητα όλων, ανεξαίρετα, των πολιτών απέναντι στους νόμους του δοβλετιού, για την ευημερία και την πρόοδο που περίμενε ολόκληρη τη χώρα. «Ο τύραννος Αβδούλ Χαμίτ, κραύγαζε, έπεσε. Το Σύνταγμα ανακηρύχτηκε. Η Νέα Τουρκία θα είναι στορ­γική μάνα για όλους τους κατοίκους, για όλες τις εθνότητες της Αυτοκρατορίας. Όλοι οι λαοί της θα αποτελέσουν μια αρραγή ενότητα. Ένα σώμα!» Το πλήθος, συνεπαρμένο και έξαλλο, παραληρούσε από ενθουσιασμό.

Έπειτα από τους λόγους, άρχισαν οι ετοιμασίες για την παρέλαση. Μέσα σε νεκρική σιγή ήχησαν δυνατά οι σάλπιγ­γες. Δύο αξιωματικοί μπήκαν ανάμεσα στο πλήθος κι άνοι­ξαν φαρδύ διάδρομο στην πλατεία για να περάσει ο στρατός. Σέ λίγο, φάνηκε κι ένας ανώτερος αξιωματικός πάνω σε κόκκινο άλογο. Έκανε μια κίνηση με το γυμνωμένο σπαθί του και αμέσως η στρατιωτική μπάντα άρχισε να παίζει ένα μαρς.

Δεν πέρασαν παραπάνω από τρία λεφτά της ώρας και πίσω από τον αξιωματικό, φάνηκαν τα πρώτα τμήματα του στρατού κατά δεκάδες. Βάδιζαν με το ρυθμό της μουσικής και διέσχιζαν το Σαάτ χανέ. Μπροστά από κάθε σχηματισμό προχωρούσε καμαρωτός, καβάλα πάνω σε βαρβάτο άλογο ένας γιούζμπασης κρατώντας ψηλά το ξίφος του. Τα πλήθη των θεατών ξεσπούσαν κάθε τόσο σ' ατέλειωτα χειροκροτή­ματα και ζητωκραυγές .. .

Τις πυκνές καί φαρδιές φάλαγγες του πεζικού ακολούθησαν οι σπαχήδες του Ιππικού και πιο πίσω άρχισαν να παρελαύνουν οι μαθητές των μουσουλμανικών και χριστιανικών σχολείων της πόλης.

Την επιβλητική παρέλαση έκλεισε το ίδιο το πλήθος του λαού σχηματίζοντας ανάκατα και άτακτα μεγάλες φάλαγγες, που προσπαθούσαν να βαδίσουν στο ρυ­θμό του εμβατήριου: Τούρκοι, Ρωμιοί, Αρμένιοι, Τσερκέζοι, όλοι με τις εθνικές τους φορεσιές: με ζίπκες και με σαλβάρια, με φέσια, με καλπάκια και πασλίκια, με φράγκικα κοστού­μια και ψάθινα καπέλα. Βάδιζαν σε ατέλειωτες σειρές ζητω­κραυγάζοντας για το Χουριέτ. Μια σωστή Βαβυλωνία λαών, φυλών και θρησκειών, εκδήλωνε την άδολη και πλατιά χαρά της για το γεγονός της ισοπολιτείας που θα βασίλευε στο εξής μέσα στην απολυταρχικά κυβερνημένη, ως τώρα, χώρα. Συγκινημένοι οι άνθρωποι, μετά την παρέλαση, φιλιόντουσαν μ' αγάπη, χαμογελούσαν εγκάρδια συναμεταξύ τους και ξε­σπούσαν κάθε τόσο όλοι μαζί:

— Γιασασίν Χουριέτ! Γιασασίν Αταλέτ!

Σαμψούντα 1953
(Στο βάθος ο λόφος Καράσαμψον , όπου βρίσκονται τα ερείπια της Αρχαίας πόλης)

Οι φωνές ανέβαιναν ψηλά, ανακατεύονταν, έσμιγαν και κατόπιν άπλωναν πάνω από την πόλη, πάνω από τις στέγες των σπιτιών, πάνω από τα καπνεργοστάσια και τα καπνο­μάγαζα, πάνω από το λιμάνι και τα καράβια, ως πέρα στο Φανάρι του Καράσαμψον.

Η γιορτή κράτησε ολόκληρη τη μέρα. Στις πλατείες, στις αυλές των σχολείων και των εκκλησιών, στα τζαμιά και τη Δημαρχία, στις ταβέρνες και τις λοκάντες, ο κόσμος γιόρταζε και γλεντούσε με την ψυχή του. Παντού, σ^' ολόκληρη την πόλη, υπήρχαν στέκια, όπου μοιράζονταν δωρεάν φα­γητό, γλυκίσματα και σερμπέτια.

ΚΑΝΕΝΑΣ ΡΩΜΙΟΣ, ωστόσο, δεν κατάλαβε σωστά τη βαθύτερη σημασία του κινήματος που ξέσπασε στη Θεσσα­λονίκη κι απλώθηκε σ' όλη την επικράτεια, γιατί η εντύπωση που δημιουργήθηκε ήταν σατανικά απατηλή και παραπλα­νητική. Οι πρωτεργάτες του Χουριέτ στρατηγοί Εμβέρ, Ταλαάτ και Νιαζί, έριξαν ένα φωτεινό προπέτασμα μεθυστικού καπνού που ζάλισε τα μάτια και τα μυαλά του κόσμου με τα πολύχρωμα οράματα του.

 Οι δυναστευμένες εθνότητες και μειονότητες της παρακμασμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πίστεψαν σε μια αναπάντεχη αναμόρφωση του απολυταρχικού κράτους, σ' ένα βροντερό πέσιμο των αθέατων αλυσίδων, που πεδούκλωναν αιώνες τώρα τα βήματα της προό­δου τους στο δοβλέτι. Αφιονίστηκαν με την πίστη ότι θ' αποκτούσαν επιτέλους ισοτιμία και Ισονομία, ότι θα εξαφανιζόταν για πάντα η μειονεκτική θέση τους και θα σταματού­σαν οι αυθαιρεσίες των διαφόρων τοπικών δυναστών.

Μα οι Νεότουρκοι σχεδίασαν στα σκοτεινά, κάτω από την απατηλή προμετωπίδα του κομιτάτου τους 'Ένωση— Πρόοδος", την αφομοίωση όλων των εθνοτήτων της Αυτοκρατορίας σε μια ενιαία τουρκική εθνότητα, συνεχίζοντας έτσι την πολύ παλιά παράδοση των πρώτων, ολιγάριθμων Τουρανών προγόνων τους, που ξεκίνησαν, βάρβαρη ορδή, από τα μογγολικά βουνά Αλτάι, υπέταξαν και αφομοίωσαν τις πολυάριθμες φυλές και τα έθνη της Μικρασίας, για να δημιουργήσουν ένα παρδαλό και παράταιρο φυλετικά έθνος.

Ένα έθνος που μόνο η θρησκεία το ένωνε στην αρχή. Αρ­γότερα πρόσθεσαν και τη γλώσσα, με τον οδοστρωτήρα της βίαιης γλωσσικής αφομοίωσης, πλαταίνοντας έτσι την εθνι­κή βάση της μουσουλμανικής, τουρκικής εθνότητας.

Και τώρα ήρθε η σειρά των υπόλοιπων εθνοτήτων, που είχαν αντισταθεί στην αφομοίωση των περασμένων αιώνων και απόμειναν έξω από τη μουσουλμανική θρησκεία, κερδί­ζοντας την εθνική υπόσταση και επιβίωση τους με ατέλειωτους αγώνες και αντιστάσεις, κρυφές και φανερές, αιματηρές και αναίμακτες.

Η ανοχή λοιπόν των Τούρκων δυναστών θα τερματιζόταν κάτω από μια πανηγυρική απάτη. Θα καταρ­γούνταν ουσιαστικά τα προστατευτικά προνόμια, που είχε επιβάλει με διεθνείς συνθήκες η επέμβαση ομόθρησκων με­γάλων δυνάμεων, κυρίως της Ρωσίας, και τη θέση των προνο­μίων θα έπαιρναν η «Ενότητα», δηλαδή η εξοντωτική απορρόφηση των Ρωμιών και των Αρμενίων με ένα τρομερό και θανάσιμο αγκάλιασμα, και η «Πρόοδος», δηλαδή ο οικονομικός εξανδραποδισμός και η ληστεία των περιουσιών που απόκτησαν οι υπόδουλοι αυτοί λαοί με τη σκληρή δουλειά και τη δραστήρια εξυπνάδα τους.

Mehmet Talaat

Έτσι πριν περάσουν κιόλας είκοσι μέρες από την καθιέ­ρωση του Συντάγματος, στη νέα Τουρκική Κυβέρνηση της Ισταμπούλ (αυθόρμητα άραγε;), στάλθηκαν δεκάδες τηλεγρα­φήματα από Τούρκους όλων των βιλαετιών της αυτοκρατορίας, που διαμαρτύρονταν για το σύνθημα «Αδελφότητα» και επέμεναν ότι η αδελφική συμβίωση με τους άπιστους γκια­ούρηδες, Ρωμιούς και Αρμένιους, ήταν αντίθετη με τον ισλαμισμό. Η θρησκεία, υποστήριζαν, που δίδαξε ο Μωά­μεθ, θεωρούσε τους μη μουσουλμάνους ακάθαρτους καί μιαρούς

Έπειτα από τα τηλεγραφήματα τούτα και τις διαμαρτυ­ρίες, η Νεοτουρκική Κυβέρνηση του Εμβέρ και του Ταλαάτ, έβγαλε  από τη μέση το παραπλανητικό σύνθημα για την αδελφότητα.

Κατόπιν ήρθαν γεγονότα πολύ συνταραχτικά, για να σβήσουν, με ένα σφουγγάρι βουτηγμένο στο αίμα, και τα υπόλοιπα συνθήματα, και μαζί μ' αυτά όλα τα όνειρα, όλες τις λευκές ελπίδες που είχαν χαράξει στο μαυροπίνακα της ζωής τους οι δυναστεμένοι λαοί. Φάνηκε έτσι πόσο εύκολα, ακόμα και οι πιο ωραίες και αθώες λέξεις, μπορούν να κρύ­βουν μέσα τους μια αντίθετη πρόθεση, όπως σ' ένα σερμπέτι μπορεί να κρύβεται το πιο φριχτό δηλητήριο.

Η Πρώτη Απριλίου του άλλου χρόνου, με τις φρικαλέες σφαγές είκοσι χιλιάδων Αρμενίων στα Άδανα της Κιλικίας, ήρθε να ξυπνήσει βάναυσα τους χριστιανούς από την τρομερή φρεναπάτη. Οι ακατονόμαστες αγριότητες, το όργιο του σπα­θιού, του μαχαιριού και της φωτιάς, οι ασύλληπτες ωμότητες σε βάρος γυναικών, παιδιών και γέρων, η πρωτόφαντη γενοκτονία, συντάραξαν την Ευρώπη. Η νεοτουρκική βαρ­βαρότητα πετούσε ανυπόμονα τη μάσκα της μπροστά στά έκπληκτα από φρίκη μάτια του πολιτισμένου κόσμου·

Μετά τις σφαγές των Αδάνων, οι Τούρκοι ετοιμάστηκαν να σφάξουν και τους Ρωμιούς του Πόντου. Το σχέδιο τους όμως προδόθηκε από ένα κρυφοχριστιανό της Τραπεζούν­τας. Ο σωτήρας αυτός της ποντιακής φυλής, καταγόμενος από γονείς χριστιανούς, μόλις έμαθε το σχέδιο της εξόντωσης των ομοθρήσκων του, το φανέρωσε στο Μητροπολίτη της Τραπεζούντας.

Ο Κωνσταντίνος ειδοποίησε αμέσως το Πατριαρχείο και ο Πατριάρχης, με τη σειρά του, επικαλέστηκε, όπως πάντα, την επέμβαση της ομόδοξης Ρωσίας για την αποτροπή της σφαγής του ποντιακού χριστιανικού πληθυσμού. Την άλλη κιόλας μέρα, ο ρούσικος στόλος της Μαύ­ρης Θάλασσας, έκανε την εμφάνιση του στ' ανοιχτά τής Τρα­πεζούντας και πρόλαβε την απροσμέτρητη συμφορά. Οι Τούρκοι παρέλυσαν από το φόβο τους και έκρυψαν τα φονικά τους όργανα.

Ωστόσο, μετά τις σφαγές των Αδάνων, οι έξαλλοι εν­θουσιασμοί των Ρωμιών ξεθύμαναν απότομα σαν τρυπημένα μπαλόνια. Οι χρυσές ελπίδες στραπατσαρίστηκαν και πρόβαλε σκοτεινό το μέλλον στο μικρασιατικό ορίζοντα.

Όλες οι μειονότητες κλείστηκαν ξανά στο καβούκι τους και είδαν πως η παλιά δυσπιστία και καχυποψία τους απέναντι στον Τούρ­κο δυνάστη αποδεικνυόταν και πάλι πάγια αρετή. Γρήγορα νοστάλγησαν την εποχή της βασιλείας του Αβδούλ Χαμίτ, πού στάθηκε γι' αυτές  πιο ήπιος .

Στον καιρό του καταργήθηκαν η προσωπική εργασία και ο κτημα­τικός φόρος που είχαν επιβάλει οι προκάτοχοι του, επιτρά­πηκε η ανάδειξη Ρωμιών, ακόμα και στο αξίωμα του Δημάρ­χου, όπως έγινε στην Κερασούντα, όπου βγήκε Μπελετιέ ρεϊζί της πόλης ο Καπτάν Γιώργης Κωνσταντινίδης, και γε­νικά το ρωμαίικο στοιχείο και το αρμένικο μπόρεσαν να παρουσιάσουν μεγάλη πρόοδο και ακμή, οικονομική και πνευματική.

Τώρα με το Σύνταγμα, με την «ισοτιμία» των εθνοτήτων, οι χριστιανοί ήταν υποχρεωμένοι να υπηρετήσουν και στον τουρκικό στρατό, για πρώτη φορά στους αιώνες, μ’ όλες τις συνέπειες του σοβαρού τούτου γεγονότος: οικονομικές, ηθικές, ψυχολογικές. Το αντισήκωμα που πλήρωναν ως τώρα οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι, δύο χρυσές λίρες, για την απαλλαγή τους από τη στράτευση, καταργήθηκε. Όλοι έ­πρεπε να κάνουν υποχρεωτικά τη στρατιωτική θητεία τους στο τούρκικο ασκέρι

Δεν ήταν όμως μόνο οι μειονότητες που απογοητεύτηκαν από το Σύνταγμα. Ακόμα και το μεγαλύτερο μέρος του τουρ­κικού λαού στεκόταν επιφυλακτικό και κάποτε εχθρικό απέ­ναντι στην αφηνιασμένη δραστηριότητα των ανθρώπων του νεοτουρκικού κομιτάτου, που ξεκίνησαν από το Κουλέ Κα­φέ της Θεσσαλονίκης για να φέρουν τάχα την πρόοδο στο γερασμένο δοβλέτι.

Πολλοί, μάλιστα, μορφωμένοι μωαμε­θανοί, κατηγορούσαν φανερά το κίνημα, ενώ μερικοί δυνα­μικοί αγάδες και μπέηδες αντέδρασαν ακόμα και με τα όπλα τους σε ορισμένες περιοχές της Τουρκίας. Έτσι χώρισαν οι Παλαιότουρκοι από τους Νεότουρκους.

Ωστόσο, οι δυναμικές αντιστάσεις των Παλαιότουρκων συντρίφτηκαν γρήγορα και τα πλοκάμια του κομιτάτου απλώθηκαν παντού μπαίνοντας ολοένα και πιο βαθιά σ' όλα τα στρώματα που κρατούσαν δύναμη οικονομική και εξουσία κρατική.

Η στρατολογία επίσημων και ανεπίσημων πα­ραγόντων στο νεοτουρκικό κομιτάτο γινόταν με γοργό ρυθμό και μυστικό τρόπο, πράγμα πού σφυρηλατούσε φανα­τικούς οπαδούς. Κάθε Τούρκος που γινόταν κομματικός, έπειτα από την τελετουργική μύησή του, έπαυε νά είναι ο ίδιος άνθρωπος. Άλλαζε απότομα και από ήπιος και φιλή­συχος Οθωμανός, γινόταν παθιασμένος πολέμιος των ξένων εθνοτήτων. Ξεχνούσε με μιας φιλίες και γνωριμίες, έσπαζε δεσμούς μακροχρόνιους και ακόνιζε το μίσος του εναντίον όλων που δεν ήταν μουσουλμάνοι.

Χρηστος Σαμουηλιδης