Το «Φροντιστήριο» της Τραπεζούντας

Ήταν το λαμπρότερο και ιστορικότερο εκ­παιδευτήριο του Πόντου. Ιδρύθηκε το 1682 από το Σεβαστό Κυμινήτη και έκλεισε οριστικά το 1922.

Κατά περιόδους, κάτω από δύσκολες πολι­τικές και κοινωνικές συνθήκες του 18ου και του 19ου αι., το «Φροντιστήριο» διέκοπτε τη λειτουργία του ή άλλαζε διδακτήριο.

Παρά τις παρατηρούμενες διακοπές στη λειτουργία του «Φροντιστηρίου Τραπεζούντας», είναι βέβαιο ότι η προσφορά του στην παιδεία και την πνευματική ανάπτυξη της περιοχής ήταν ση­μαντική.

Το σημαντικότερο είναι ότι, προς το τέ­λος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, εξα­σφαλίστηκαν οι συνθήκες και οι αναγκαίοι όροι για τη μόνιμη και καρποφόρα λειτουργία του στο νέο σύγχρονο διδακτήριο, το οποίο άρχισε τη λειτουργία του το Σεπτέμβριο του 1902, υπό τη στιβαρή και φωτισμένη Δ/νση του σοφού παιδα­γωγού Ματθαίου Παρανίκα.

Το νέο διδακτήριο του Φροντιστηρίου Τρα­πεζούντας, που χτίστηκε με λαμπρό αρχιτεκτονι­κό σχέδιο του Τραπεζούντιου αρχιτέκτονα Αλέξ. Κακουλίδη, ανταποκρινόταν σε όλους τους κα νόνες της υγιεινής και της παιδαγωγικής ενός σύγχρονου για την εποχή εκείνη σχολείου.

Όπως ορθώνεται μεγαλοπρεπέστατο πάνω σε βράχο της παραλίας, με 4 ορόφους και 40 αί­θουσες διδασκαλίας, εργαστήρια και γραφεία, φαντάζει στον επισκέπτη ως το λαμπρότερο εκ­παιδευτήριο και ως φωτεινή εστία πνευματικής ακτινοβολίας στα βάθη της Ανατολής. Ως «φάρος της Ανατολής», όπως ονομάστηκε.

Πράγματι, αν εξαιρέσουμε το Πανεπιστήμιο των Αθηνών και το Μετσόβειο Πολυτεχνείο, καθώς και τη Μεγάλη του Γένους Σχολή και το Ζάππειο της Κων/πολης, το Φροντιστήριο Τραπεζούντας έρχεται πρώτο α­πό όλα τα άλλα εκπαιδευτήρια του Ελληνισμού, ελεύθερου και αλύτρωτου.

Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, ότι η συμβο­λή των Τραπεζουντίων στην ανέγερση του υπήρ­ξε καθολική και αυθόρμητη. Αρκεί να αναφέρου­με ότι προθυμότατα ανέλαβαν να καλύψουν τη δαπάνη των 12.000 τουρκικών λιρών για την ανέ­γερση και τη γρήγορη αποπεράτωση του, ώστε το Σεπτέμβριο του 1902 να δεχθεί τους πρώτους μαθητές, μετά την περιπέτεια των στεγάσεων και μεταστεγάσεων του σε διάφορα άλλα κτίρια.

Ξεχωρίζουν βέβαια, ορισμένοι μεγάλοι ευεργέτες, όπως ο Κων/νος Θεοφύλακτος, ο Φω­κίων Κούσης και ο Παναγιώτης Ακρίτας, οι οποίοι κατέβαλαν το ποσό των 2.000 χρυσών λιρών Τουρκίας, αλλά και οι υπόλοιπες 10.000 λίρες αποτελούν ένα υπέρογκο για την εποχή ποσό, το οποίο μόνο με τη γενναιοδωρία και τη γενναιοφροσύνη των Τραπεζουντίων (σε Πόντο και Καύ­κασο) θα μπορούσε να εξευρεθεί.

Μόνο με τέ­τοιες εισφορές μπορούν να χτιστούν τέτοια εκ­παιδευτήρια και να εξασφαλιστεί η παρεχόμενη πλούσια και υγιής πνευματική τροφή.

1909-1910: Σανταίοι μαθητές στο Φροντιστήριο

Ας δούμε, τώρα, ποια σχολεία περιλαμβά­νονται στο «Φροντιστήριο της Τραπεζούντας», σ' αυτή την περίοδο (1902 κ.ε.).

1) «Κεντρικόν Δημοτικόν  Σχολείον»:  Τετρατάξιο με μια προκαταρκτική τάξη, αντί νηπιαγωγείου.

2) «Σχολαρχείον»

3) «Γυμνάσιον»

Άλλα Δημοτικά Σχολεία που δε στεγάζο­νταν στο κτίριο του «Φροντιστηρίου»:

 - ένα της συνοικίας Δαφνούντας

 - ένα της συνοικίας Θεοσκεπάστου

 - ένα της συνοικίας Εξωτείχων.

Από τους καθηγητές του «Φροντιστηρίου» ξεχώριζε ιδιαίτερα ο Ματθαίος Παρανίκας, ο οποίος διετέλεσε και Διευθυντής (τέλη 19ου αι. κ.ε.)

Πριν, όμως, αναλάβει τη Δ/νση του «Φρο­ντιστηρίου Τραπεζούντας», είχε διδάξει και άφη­σε γεραρή φήμη στις σχολές της Χαλκηδόνας, της Σμύρνης, της Αδριανούπολης, της Κωνστα­ντινούπολης (στο Ζάππειο κα στη Θεολογική Σχο­λή της Χάλκης). Στο πλούσιο συγγραφικό του έρ­γο ξεχωριστή θέση κατείχε η «Anthologia Creca carminum Christianorum» (ελληνική ανθολογία χριστιανικών ασμάτων) (Λειψία 1871), την οποία συνέγραψε από κοινού με το σοφό καθηγητή W. V.Christ.

 Επίσης, ξεχωρίζει και η περισπούδαστη μελέτη του «Σχεδίασμα Ιστορικόν περί της εν τω Ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων (1453-1821)» (Κων/πολις 1867).

Όσο για τα διδασκόμενα μαθήματα στο 5/τάξιο Γυμνάσιο, θα λέγαμε ότι καλύπτουν ένα αρκετά ευρύ φάσμα της εγκύκλιας εκπαίδευσης: Θρησκευτικά, Ελληνικά, Μαθηματικά, Φιλοσοφικά, Ιστορία, Γυμναστική, Ωδική, Φυσική Ιστορία, Γεωγραφία, Ορθογραφία, Τεχνικά, Γαλλικά, Ρωσικά, Τουρκικά.

Διευθυντές του «Φροντιστηρίου» από 1682 ως 1922 διετέλεσαν οι παρακάτω:

1) Σεβαστός Κυμινήτης (1682-1689). Μαθητές του υπήρξαν: ο Θεόδωρος Συμεώνας, o Μητροπολίτης Τραπεζούντας Παΐσιος, ο ιατροφιλόσοφος  Υπομενάς, ο Ηγούμενος Βαζελώνος Γερβάσιος κ.ά.

2) Θεόδωρος Συμεώνας (1689-1962). Μετά το 1962 ανέλαβε τη Δ/νση της αυθεντικής Ακαδημίας του Βουκουρεστίου.

3) Ιερομόναχος Νικόδημος Περιστερεώτης. Η σχολαρχία του κράτησε μέχρι το 1747, γιαυτό και το «Φροντιστήριο» επονομάστηκε και «κοσμική σχολή Νικόδημου», κρατώντας και το αρχικό του όνομα.

4) Ιερομόναχος Ιερεμίας (1747-1748)

5) Θεόδωρος Χατζηπέτρος (1752-)

6) Παναγιώτης Χατζηγεωργίου (...)

7) Ιωάννης Οικονόμος (....)

8) Ηλίας Κανδήλογλους (1778-1784)

Από το 1784 μέχρι το 1816 η ιστορία του «Φροντιστηρίου Τραπεζούντας» είναι σκοτεινή. Η λειτουργία του ήταν περιστασιακή και όχι συνεχής. Σ' αυτό το διάστημα αναφέρονται ως διδάξαντες οί: Ιερομόναχος Σεραφείμ Ιωάννης από  Χολομάνα, Γεώργιος Κλαδόπουλος, Ιωάννης Καισαρεύς, Ηλίας Κανδήλογλους (δεύτερη φορά)

9) Σάββας Τριανταφυλλίδης (πατέρας του Περικλή), 1816-1823.0 ίδιος καθιέρωσε να αριθμούνται τα έτη του Φροντιστηρίου από το 1816, ενώ ο γιος του Περικλής ανήγαγε την αρχή του ιδρύματος αυτού στο Σεβαστό Κυμινήτη.

10) Θεόδωρος Ξενοφών (1823-1829)

11) Ισοκράτης Παπαδόπουλος (για λίγο)

12) Βασίλειος Κοντόπουλος (για λίγο)

13) Ιερέας Πτολεμαίος (για λίγο)

14) Ιερομόναχος Ελισαίος (για λίγο)

15) Ιωάννης Παναγιώτου

16) Βασίλειος Κοντόπουλος (δεύτερη φορά)

17) Ιερομόναχος Διονύσιος

18) Μιχαήλ Οικονομίδης

19) Αντώνιος Καμπούρογλου

Όλοι οι παραπάνω άσκησαν τη σχολαρχία μέχρι το 1842, περιστασιακά και για λίγο διάστη­μα.

20) Περικλής Τριανταφυλλίδης (1842-1844)

21) Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος (1844-1849). Πρόκειται για την πιο καρποφόρα περίοδο χου Φροντιστηρίου, το οποίο γίνεται 3/τάξιο και σε λίγο, 4/τάξιο.

22) Περικλής Τριανταφυλλίδης (1849-1851)

23) Ηλίας Κωνσταντινίδης (1856-1858)

24) Αναστάσιος Χουρμουζιάδης, (1858-1859)

25) Περικλής Τριανταφυλλίδης (τρίτη φο­ρά), 1859-1862)

26) Γεώργιος Παπαδόπουλος (1862-1873). Προσέθεσε και άλλες 2 τάξεις στο «Φροντιστή­ριο», το οποίο έγινε 5/τάξιο.

27) Παναγιώτης Τούλης (1873-1876)

28) Βράνας Βοζάνος (1876-1877)

29) Ε. Γραμματικόπουλος (1877-1878)

30) Γ. Ευθυβούλης (1878-1879)

31) Π. Κυριτσίδης (1879-1880)

32) I. Βεργάδης (1880-1882)

33) I. Παρχαρίδης

34) Ματθαίος Παρανίκας

35) Ν. Λιθοξόος

Το «Φροντιστήριο» έκλεισε το Νοέμβριο του  1921. Ανάμεσα στους τελευταίους καθηγητές που δίδαξαν σ' αυτό ήταν και οι: Μ. Χειμωνίδης, Καπνιάς, Αθανασιάδης, Λαζαρίδης, Καννανίδης, Τζιράχ, Μαυρίδης, Χρυσουλίδης, Στρουθόπουλος, Βασιλειάδης, Φ. Χειμωνίδης, Φωστηρόπουλος.

Και σήμερα φαντάζει μεγαλοπρεπές το Φροντιστήριο, μόνο που λειτουργεί πια ως Παι­δαγωγική Ακαδημία, όχι για Έλληνες, αλλά για Τούρκους μελλοντικούς δασκάλους.

Ευστάθιος Πελαγίδης
Καθηγητής Πανεπιστημίου.
"Ο ΗΡΩΙΚΟΣ ΠΟΝΤΟΣ"
ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΤΖΙΑΜΠΙΡΗΣ ΠΥΡΑΜΙΔΑ