ΒΑΣΙΜΗ ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ (Σχετικά με το κίνημα των Σανταίων)

Ποιος χαρακτηρισμός όμως θα μπορούσε να δοθεί στο κίνημα των Σανταίων;
Το ερώτημα μπαίνει αυτόματα.
Πιστεύω, ότι, με τα περιορισμένα πλαίσια μέσα στα οποία ήταν εγκλωβισμένο, δεν θα ήταν δυνατό να διεκδικήσει χαρακτηρισμό ευρύτερο από τον χαρακτηρισμό του ως μιας οργανωμένης αυτοπροστασίας. Κάτω από την μορφή πάντως αυτή, η επιτυχία του ήταν απόλυτη.

Αν όμως τα πλαίσια ήσαν για την εποχή εκείνη περιορισμένα ( τι περισσότερο, τάχα, θα μπορούσαν να κάνουν μόνοι τους οι τέσσερις περίπου χιλιάδες κάτοικοι των εφτά χωριών της Σάντας ;), η  γενικότερη πολιτική και στρατιωτική εξέλιξη που είχε σημειωθεί , δημιουργούσε την βάσιμη ελπίδα, σχεδόν την βεβαιότητα, ότι σύντομα οι αντάρτες της Σάντας θα  μπορούσαν  να αποτελέσουν τον πυρήνα της οργάνωσης , ενός κινήματος με ευρύτερη βάση και με επιδιώξεις που θα εκτείνονταν πολύ πέρα από την απλή προστασία των χωριών της , από την αρπακτική και εκδικητική διάθεση των γειτόνων.
Η κίνηση για την δημιουργία ελευθέρου Πόντου βρίσκονταν στην έντασή της και αισιόδοξες πληροφορίες  λαμβάνονταν  σχετικά από τις κάθε λογής  επίσημες, ανεπίσημες και ιδιωτικής πρωτοβουλίας διασκέψεις.
 Αργότερα  το 1920, ο ελληνικός στρατός άρχισε την ελπιδοφόρο εκστρατεία του προς διάλυση τής Τουρκίας.

Είχαν κάθε λόγο  λοιπόν οι Σανταίοι να φιλοδοξούν να προσφέρουν πολύ περισσότερα από ότι πρόσφεραν, και αν κατορθώσουμε να μεταφερθούμε νοερά στην εποχή εκείνη, θα παραδεχτούμε, ότι η προσδοκία τους δεν ήταν καθόλου ουτοπία.

Άλλωστε την προσδοκία αυτή — και το πράγμα είναι χαρακτηριστικό — δεν την έτρεφαν στην ψυχή τους μόνο οι Σανταίοι, αλλά και των λοιπών τμημάτων του Πόντου οι Έλληνες.

Ήδη είχαν αρχίσει να καταφεύγουν στη Σάντα και να εντάσσονται στην δύναμη των ανταρτών της Έλληνες από άλλες περιοχές, καθώς και Αρμένιοι. Δεν ήσαν, βέβαια, παρά ελάχιστοι οι ξένοι αυτοί, αλλά η παρουσία τους και η εξαιρετική συνεργασία τους έδειχναν, ότι η ελεύθερη περιοχή της Σάντας πολύ γρήγορα θα ήταν δυνατόν να μεταβληθεί σ’ ένα κοινό στρατόπεδο των Ελλήνων του ανατολικού Πόντου, προς δυναμική υποστήριξη μιας θετικής προσπάθειας στο πολιτικό πεδίο.

Όπως απέδειξαν τα πράγματα, η προσδοκία αυτή δεν είχε το αντίστοιχο υπόβαθρο. Τα περί ελεύθερου Πόντου όνειρα διαλύθηκαν, ενώ η Ελλάδα, που διεξήγαγε ένα νικηφόρο τότε πόλεμο στην Μικρά Ασία, έκρινε προφανώς περιττή την δημιουργία αντιπερισπασμού στο ανανεωτικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ στα εδάφη του Πόντου, πριν ακόμα ανδρωθεί το κίνημα αυτό.

Ζητούσε, βέβαια, η ελληνική Αρμοστεία Κωνσταντινούπολης εμπιστευτικά, μέσω της Μητρόπολης Τραπεζούντας, στοιχεία ασφαλή και εξακριβωμένα για τον γεωλογικό πλούτο του Πόντου και γενικά για τις οικονομικές δυνατότητες του τόπου, έστελνε ακόμα η ελληνική κυβέρνηση κατά το μοιραίο εκείνο για τον Ελληνισμό του Πόντου καλοκαίρι του 1921 πολεμικά πλοία για να ρίξουν μερικές οβίδες και να καταστρέφουν — τι ειρωνεία! ελληνικά σπίτια της Τραπεζούντας, αλλά, πέρα από την εντυπωσιακή εκείνη ενέργεια και το πλατωνικό οικονομικό ενδιαφέρον της για τον Πόντο δεν θέλησε να προχωρήσει....