Η διάσκεψη των Παρισίων
Εν τω μεταξύ, στην Μικρά Ασία, οι Έλληνες της Σμύρνης, με πρωτοστάτη τον μητροπολίτη Χρυσόστομο και σε συνεννόηση με τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, ίδρυσαν την «Εθνική Άμυνα» ανακηρύσσοντας την Σμύρνη και την γύρω περιοχή αυτόνομη επικράτεια, αδέσμευτη από οποιοδήποτε άλλο κράτος.
Η διάσκεψη των υπουργών Εξωτερικών της Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας στο Παρίσι στις 22 Μαρτίου 1922 πρότειναν τρίμηνη ανακωχή σε Ελλάδα και Τουρκία. Η ελληνική κυβέρνηση τη δέχθηκε, ενώ οι Τούρκοι έθεσαν τον όρο μέσα σε τρείς μήνες ο ελληνικός στρατός να έχει εγκαταλείψει την Μικρά Ασία. Η διάσκεψη επίσης πρότεινε και νέα συνθήκη ειρήνης με την Τουρκία με προτάσεις που από την μια επιχειρούσαν να επαναφέρουν την αποικιοκρατία στην Τουρκία, ενώ ταυτόχρονα ήταν και εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων.
Απορρίφθηκαν και από τους δύο. Ο μόνος δρόμος για την επίλυση του προβλήματος ήταν τα όπλα. Την νύχτα της 12ης/25ης προς 13η/26η Αυγούστου 1922 εκδηλώθηκε η τουρκική επίθεση. Στις 17/30 Αυγούστου και ενώ ο Χατζανέστης βρισκόταν 420 χιλιόμετρα μακριά από τον ελληνικό στρατό και διάβαζε χάρτες, ο Κεμάλ βρισκόταν 6 χιλιόμετρα από το πεδίο της μάχης.
Το πεδίο της μάχης αυτής ήταν το Αληβεράν. Εκεί έπεσε η ματωμένη αυλαία της μικρασιατικής εκστρατείας.
Η καταστροφή της Σμύρνης
Στις 27 Αυγούστου/9 Σεπτεμβρίου, στις 11 το πρωί έμπαινε στην Σμύρνη ο μονόφθαλμος επικεφαλής των ατάκτων Μπεχλιβάν. Στις 28 Αυγούστου/10 Σεπτεμβρίου ο τουρκικός όχλος λυντσάρισε τον μητροπολίτη Χρυσόστομο. Η μεγάλη σφαγή του πληθυσμού άρχισε από την αρμένικη συνοικία.
Στις 31 Αυγούστου/13 Σεπτεμβρίου ξημέρωσε η τελευταία μέρα της μαρτυρικής Σμύρνης. Κατά τις 12 το μεσημέρι φάνηκαν οι πρώτες φωτιές. Η προκυμαία, το περίφημο "ΚΕ", πλημμύρισε από κόσμο που προσπαθούσε να σωθεί, πηδώντας στην θάλασσα και προσπαθώντας ν’ ανέβει σε κάποιο από τα «συμμαχικά»πολεμικά που αδιάφορα παρακολουθούσαν την πολιτεία να καίγεται.
Τα πληρώματα τους έσπρωχναν τους Έλληνες και τους έριχναν στην θάλασσα. Με τελευταία εικόνα στα μάτια τους τις φλόγες της Σμύρνης, οι Έλληνες της Μικράς Ασίας έπαιρναν τον δρόμο της πικρής προσφυγιάς. Η κυβέρνηση παραιτήθηκε και πρωθυπουργός ανέλαβε ο Νικόλαος Τριανταφυλλάκος.
Η Συνθήκη της Λωζάνης
Στις 24 Σεπτεμβρίου, ένα μικροσκοπικό αεροπλάνο, που σκόρπιζε προκηρύξεις πάνω από την πρωτεύουσα, ενημέρωνε τους Αθηναίους ότι στην Μυτιλήνη και την Χίο, όπου είχε συγκεντρωθεί ο στρατός της Μικράς Ασίας, είχε ξεσπάσει κίνημα. Επικεφαλής της «Επαναστατικής Επιτροπής» ήταν οι συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και Στυλιανός Γονατάς.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1922, παραιτήθηκε ο Κωνσταντίνος και μαζί με την βασιλική οικογένεια έφυγε για την Ιταλία. Στον θρόνο ανέβηκε ο διάδοχος Γεώργιος Β’. Στις 28 Σεπτεμβρίου, η «Επαναστατική Επιτροπή» ανέλαβε την εξουσία και σχηματίστηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κροκιδά. Στις 11 Οκτωβρίου 1922 με την Συνθήκη των Μουδανιών, υπογράφεται ανακωχή μεταξύ της Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ελλάδας και Τουρκίας.
Η Ελλάδα υποχρεώνεται να εκκενώσει την Ανατολική Θράκη μέχρι τον Έβρο και το τρίγωνο Καραγάτς που παραδόθηκαν στην Τουρκία. Στις 20 Νοεμβρίου 1922 άρχισαν στην Λωζάννη οι εργασίες της διεθνούς διάσκεψης για την Εγγύς Ανατολή, η οποία τελείωσε στις 24 Ιουλίου 1923 με την υπογραφή του συμφώνου ειρήνης που κατοχύρωνε την νίκη της Τουρκίας και ανέτρεπε την Συνθήκη των Σεβρών.
Στις 27 Νοεμβρίου 1922 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Κροκιδά και σχηματίστηκε άλλη με πρωθυπουργό τον Γονατά. Η «απονομή δικαιοσύνης» Η «Επαναστατική Επιτροπή» αυτοδιαλύθηκε και ο Πλαστήρας ανακηρύχθηκε «αρχηγός της επαναστάσεως». Τα περισσότερα στελέχη της κυβέρνησης Γούναρη και ο ίδιος ο Γούναρης είχαν συλληφθεί και κρατούνταν στην Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών.
Η διαδικασία «απονομής δικαιοσύνης» δεν είχε καθοριστεί αφού υπήρχαν διαφορετικές απόψεις ως προς τις κινήσεις που έπρεπε να γίνουν. Η μετριοπαθής μερίδα ζητούσε προσαγωγή σε δίκη των υπευθύνων ενώ η σκληροπυρηνική (Παπαναστασίου, Πάγκαλος, Οθωναίος) την άμεση εκτέλεσή τους.
Επιπλέον υπήρχε η πίεση των ξένων δυνάμεων που ζητούσαν δίκη χωρίς συνοπτικές διαδικασίες. Στις 9 Οκτωβρίου ογκώδης διαδήλωση 100.000 πολιτών στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα απαίτησε την άμεση εκτέλεση των υπευθύνων.
Στις 12 Οκτωβρίου εκδόθηκε και το διάταγμα περι συστάσεως και λειτουργίας εκτάκτου στρατοδικείου προς εκδίκασιν των κατά των υπαιτίων της εθνικής καταστροφής κατηγοριών. Πρόεδροι της ανακριτικής επιτροπής και του έκτακτου στρατοδικείου ανέλαβαν οι υποστράτηγοι Θεόδωρος Πάγκαλος και Αλέξανδρος Οθωναίος αντίστοιχα αφού είχαν λάβει σαφείς διαβεβαιώσεις από τον Πλαστήρα ότι θα εκτελεστεί οιαδήποτε απόφαση του στρατοδικείου. Βοηθοί του Πάγκαλου ορίστηκαν οι συνταγματάρχες Ι. Καλογεράς και Χ. Λούφας.
Για τους σκοπούς της ανακρίσεως οι κατηγορούμενοι μεταφέρθηκαν από την Αστυνομική διεύθυνση Αθηνών στις φυλακές Αβέρωφ. Σύμφωνα με την έκθεση της Ανακριτικής Επιτροπής, που υπεγράφη στις 24 Οκτωβρίου αλλά δημοσιεύθηκε στον τύπο στις 26 Οκτωβρίου, παραπέμπονταν σε δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας οι:
Δημήτριος Γούναρης, αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος και πρωθυπουργός την περίοδο 1921 - 1922
Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, υπουργός οικονομικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και πρωθυπουργός το 1922
Νικόλαος Στράτος, πρωθυπουργός το 1922 (για μερικές ημέρες μόνον) και υπουργός Εσωτερικών το 1922
Γεώργιος Μπαλτατζής, υπουργός εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
Νικόλαος Θεοτόκης, υπουργός στρατιωτικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της στρατιάς της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης
Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος ε.α. και υπουργός στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος ε.α. και υπουργός στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη.
Το κατηγορητήριο, όπως παρατηρεί ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς, είχε το χαρακτήρα επαναστατικού εγγράφου και πιθανολογείται ότι συντάχθηκε από τον Γεώργιο Παπανδρέου, πολιτικό σύμβουλο της «επαναστατικής επιτροπής».
Όλων η απολογία ήταν μικρή, πλην του Γούναρη, που παρέδωσε απολογητικό υπόμνημα 67 σελίδων «για να μείνει η δική του θεώρηση των γεγονότων για τις επόμενες γενεές».
Εν τω μεταξύ, στην Μικρά Ασία, οι Έλληνες της Σμύρνης, με πρωτοστάτη τον μητροπολίτη Χρυσόστομο και σε συνεννόηση με τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, ίδρυσαν την «Εθνική Άμυνα» ανακηρύσσοντας την Σμύρνη και την γύρω περιοχή αυτόνομη επικράτεια, αδέσμευτη από οποιοδήποτε άλλο κράτος.
Η διάσκεψη των υπουργών Εξωτερικών της Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας στο Παρίσι στις 22 Μαρτίου 1922 πρότειναν τρίμηνη ανακωχή σε Ελλάδα και Τουρκία. Η ελληνική κυβέρνηση τη δέχθηκε, ενώ οι Τούρκοι έθεσαν τον όρο μέσα σε τρείς μήνες ο ελληνικός στρατός να έχει εγκαταλείψει την Μικρά Ασία. Η διάσκεψη επίσης πρότεινε και νέα συνθήκη ειρήνης με την Τουρκία με προτάσεις που από την μια επιχειρούσαν να επαναφέρουν την αποικιοκρατία στην Τουρκία, ενώ ταυτόχρονα ήταν και εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων.
Απορρίφθηκαν και από τους δύο. Ο μόνος δρόμος για την επίλυση του προβλήματος ήταν τα όπλα. Την νύχτα της 12ης/25ης προς 13η/26η Αυγούστου 1922 εκδηλώθηκε η τουρκική επίθεση. Στις 17/30 Αυγούστου και ενώ ο Χατζανέστης βρισκόταν 420 χιλιόμετρα μακριά από τον ελληνικό στρατό και διάβαζε χάρτες, ο Κεμάλ βρισκόταν 6 χιλιόμετρα από το πεδίο της μάχης.
Το πεδίο της μάχης αυτής ήταν το Αληβεράν. Εκεί έπεσε η ματωμένη αυλαία της μικρασιατικής εκστρατείας.
Η καταστροφή της Σμύρνης
Στις 27 Αυγούστου/9 Σεπτεμβρίου, στις 11 το πρωί έμπαινε στην Σμύρνη ο μονόφθαλμος επικεφαλής των ατάκτων Μπεχλιβάν. Στις 28 Αυγούστου/10 Σεπτεμβρίου ο τουρκικός όχλος λυντσάρισε τον μητροπολίτη Χρυσόστομο. Η μεγάλη σφαγή του πληθυσμού άρχισε από την αρμένικη συνοικία.
Στις 31 Αυγούστου/13 Σεπτεμβρίου ξημέρωσε η τελευταία μέρα της μαρτυρικής Σμύρνης. Κατά τις 12 το μεσημέρι φάνηκαν οι πρώτες φωτιές. Η προκυμαία, το περίφημο "ΚΕ", πλημμύρισε από κόσμο που προσπαθούσε να σωθεί, πηδώντας στην θάλασσα και προσπαθώντας ν’ ανέβει σε κάποιο από τα «συμμαχικά»πολεμικά που αδιάφορα παρακολουθούσαν την πολιτεία να καίγεται.
Τα πληρώματα τους έσπρωχναν τους Έλληνες και τους έριχναν στην θάλασσα. Με τελευταία εικόνα στα μάτια τους τις φλόγες της Σμύρνης, οι Έλληνες της Μικράς Ασίας έπαιρναν τον δρόμο της πικρής προσφυγιάς. Η κυβέρνηση παραιτήθηκε και πρωθυπουργός ανέλαβε ο Νικόλαος Τριανταφυλλάκος.
Η Συνθήκη της Λωζάνης
Στις 24 Σεπτεμβρίου, ένα μικροσκοπικό αεροπλάνο, που σκόρπιζε προκηρύξεις πάνω από την πρωτεύουσα, ενημέρωνε τους Αθηναίους ότι στην Μυτιλήνη και την Χίο, όπου είχε συγκεντρωθεί ο στρατός της Μικράς Ασίας, είχε ξεσπάσει κίνημα. Επικεφαλής της «Επαναστατικής Επιτροπής» ήταν οι συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και Στυλιανός Γονατάς.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1922, παραιτήθηκε ο Κωνσταντίνος και μαζί με την βασιλική οικογένεια έφυγε για την Ιταλία. Στον θρόνο ανέβηκε ο διάδοχος Γεώργιος Β’. Στις 28 Σεπτεμβρίου, η «Επαναστατική Επιτροπή» ανέλαβε την εξουσία και σχηματίστηκε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κροκιδά. Στις 11 Οκτωβρίου 1922 με την Συνθήκη των Μουδανιών, υπογράφεται ανακωχή μεταξύ της Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ελλάδας και Τουρκίας.
Η Ελλάδα υποχρεώνεται να εκκενώσει την Ανατολική Θράκη μέχρι τον Έβρο και το τρίγωνο Καραγάτς που παραδόθηκαν στην Τουρκία. Στις 20 Νοεμβρίου 1922 άρχισαν στην Λωζάννη οι εργασίες της διεθνούς διάσκεψης για την Εγγύς Ανατολή, η οποία τελείωσε στις 24 Ιουλίου 1923 με την υπογραφή του συμφώνου ειρήνης που κατοχύρωνε την νίκη της Τουρκίας και ανέτρεπε την Συνθήκη των Σεβρών.
Στις 27 Νοεμβρίου 1922 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Κροκιδά και σχηματίστηκε άλλη με πρωθυπουργό τον Γονατά. Η «απονομή δικαιοσύνης» Η «Επαναστατική Επιτροπή» αυτοδιαλύθηκε και ο Πλαστήρας ανακηρύχθηκε «αρχηγός της επαναστάσεως». Τα περισσότερα στελέχη της κυβέρνησης Γούναρη και ο ίδιος ο Γούναρης είχαν συλληφθεί και κρατούνταν στην Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών.
Η διαδικασία «απονομής δικαιοσύνης» δεν είχε καθοριστεί αφού υπήρχαν διαφορετικές απόψεις ως προς τις κινήσεις που έπρεπε να γίνουν. Η μετριοπαθής μερίδα ζητούσε προσαγωγή σε δίκη των υπευθύνων ενώ η σκληροπυρηνική (Παπαναστασίου, Πάγκαλος, Οθωναίος) την άμεση εκτέλεσή τους.
Επιπλέον υπήρχε η πίεση των ξένων δυνάμεων που ζητούσαν δίκη χωρίς συνοπτικές διαδικασίες. Στις 9 Οκτωβρίου ογκώδης διαδήλωση 100.000 πολιτών στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα απαίτησε την άμεση εκτέλεση των υπευθύνων.
Στις 12 Οκτωβρίου εκδόθηκε και το διάταγμα περι συστάσεως και λειτουργίας εκτάκτου στρατοδικείου προς εκδίκασιν των κατά των υπαιτίων της εθνικής καταστροφής κατηγοριών. Πρόεδροι της ανακριτικής επιτροπής και του έκτακτου στρατοδικείου ανέλαβαν οι υποστράτηγοι Θεόδωρος Πάγκαλος και Αλέξανδρος Οθωναίος αντίστοιχα αφού είχαν λάβει σαφείς διαβεβαιώσεις από τον Πλαστήρα ότι θα εκτελεστεί οιαδήποτε απόφαση του στρατοδικείου. Βοηθοί του Πάγκαλου ορίστηκαν οι συνταγματάρχες Ι. Καλογεράς και Χ. Λούφας.
Για τους σκοπούς της ανακρίσεως οι κατηγορούμενοι μεταφέρθηκαν από την Αστυνομική διεύθυνση Αθηνών στις φυλακές Αβέρωφ. Σύμφωνα με την έκθεση της Ανακριτικής Επιτροπής, που υπεγράφη στις 24 Οκτωβρίου αλλά δημοσιεύθηκε στον τύπο στις 26 Οκτωβρίου, παραπέμπονταν σε δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας οι:
Δημήτριος Γούναρης, αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος και πρωθυπουργός την περίοδο 1921 - 1922
Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, υπουργός οικονομικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και πρωθυπουργός το 1922
Νικόλαος Στράτος, πρωθυπουργός το 1922 (για μερικές ημέρες μόνον) και υπουργός Εσωτερικών το 1922
Γεώργιος Μπαλτατζής, υπουργός εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
Νικόλαος Θεοτόκης, υπουργός στρατιωτικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της στρατιάς της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης
Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος ε.α. και υπουργός στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος ε.α. και υπουργός στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη.
Το κατηγορητήριο, όπως παρατηρεί ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς, είχε το χαρακτήρα επαναστατικού εγγράφου και πιθανολογείται ότι συντάχθηκε από τον Γεώργιο Παπανδρέου, πολιτικό σύμβουλο της «επαναστατικής επιτροπής».
Όλων η απολογία ήταν μικρή, πλην του Γούναρη, που παρέδωσε απολογητικό υπόμνημα 67 σελίδων «για να μείνει η δική του θεώρηση των γεγονότων για τις επόμενες γενεές».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου