Η ΧΑΛΔΙΑ

Ο πρώιμος εκχριστιανισμός του Πόντου από τις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. συνετέλεσε στον μεγαλύτερο εξελληνισμό της περιοχής. Την ίδια εποχή, έζησε και μαρτύρησε κι ο τοπικός άγιος και πολιούχος της Τραπεζούντας Ευγένιος, αφού πρώτα γκρέμισε τα είδωλα του Μίθρα στο ιερό του όρους Μίθριον στα ανατολικά της πόλης.
Ο Αννιβαλιανός, ανεψιός του Μ. Κωνσταντίνου διορίστηκε το 385 μ.Χ. ηγεμόνας στην περιοχή. Αργότερα, τον 6ο αιώνα μ.Χ., ο στρατηγός Βελισάριος θα εφορμήσει κατά των Περσών με αφετηρία τον Πόντο.
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, σημαντικότατο ρόλο για την ανάπτυξη της περιοχής έπαιξε το γεγονός ότι ο Πόντος έμεινε πιστός στην ορθόδοξη παράδοση και δεν επηρεάστηκε από τα μονοφυσιτικά κηρύγματα της γειτονικής Αρμενίας.
Ιδρύθηκαν μεγάλης θρησκευτικής και λατρευτικής σημασίας ορθόδοξα κέντρα, όπως η Παναγία η Χρυσοκέφαλος κι η μονή της Παναγίας Σουμελά. Με τον τρόπο αυτό ο Πόντος κατάφερε να ενσωματωθεί ομαλά στη βυζαντινή αυτοκρατορία και να παραμείνει για αιώνες μια ακμάζουσα βυζαντινή επαρχία.
Η γειτνίαση με του διαφόρους λαούς της Ανατολής, Ίβηρες, Αβαζγούς, Αρμένιους, Πέρσες, Αραβες, έκανε συχνά πολλούς βυζαντινούς αυτοκράτορες, όπως ο Βασίλειος Β΄ (976-1025), να δείξουν επισταμένο ενδιαφέρον για την οργάνωση και την άμυνα αυτής της σημαντικής «άκρας» της αυτοκρατορίας.
Οι δε επαρχίες του Πόντου εντάχθηκαν από πολύ νωρίς στο διοικητικό σύστημα των θεμάτων και αποτέλεσαν το θέμα Χαλδίας και τμήματα του θέματος Κολωνείας και Θεοδοσιουπόλεως. Πριν το τέλος, όμως, του 11ου αιώνα, ο Πόντος και ιδιαίτερα το θέμα Χαλδίας είχε ουσιαστικά ξεφύγει από τον βυζαντινό έλεγχο.
Αυτό δεν οφείλεται μόνο στη ραγδαία εξάπλωση του σελτζουκικού σουλτανάτου του Ικονίου στην κεντρική Μικρά Ασία, που παρεμπόδιζε την ελεύθερη επικοινωνία της Κωνσταντινούπολης με τις ανατολικές επαρχίες, αλλά και στην εμφάνιση ντόπιων ποντιακών δυναμικών παραγόντων, έτοιμων να αμφισβητήσουν την αυτοκρατορική εξουσία στην περιοχή.
Ένας τέτοιος παράγοντας ήταν η τραπεζουντιακή οικογένεια των Γαβράδων, ο γόνος της οποίας Θεόδωρος Γαβράς, λαμπρυνόμενος από τον τίτλο του σωτήρα του Πόντου από τη τουρκική απειλή, προσπάθησε μετά το 1075 να διοικήσει αυτόνομα την περιοχή από τη Τραπεζούντα ως την Κολωνεία και το Παϊπέρτ, γεγονός που τον έφερε σε ευθεία ρήξη με την Κωνσταντινούπολη.
Οι απόγονοι του Θεόδωρου Γαβρά, ο Γρηγόριος, ο Κωνσταντίνος κ.ά., κράτησαν στα χέρια τους την τύχη της περιοχής μέχρι την εποχή που ο Ιωάννης Β΄ Κομνηνός (1118-1142) αποκατέστησε τη βυζαντινή εξουσία, και την επανέφερε στο πλαίσιο της βυζαντινής θεματικής διοίκησης.
Όμως η λαϊκή μούσα είχε προλάβει να ψάλει τον Κωνσταντίνο Γαβρά για την πολεμική ανδρεία και τα ηρωικά του κατορθώματα. Τα ιστορικά αυτά άσματα αποτελούν, ύστερα από τα ακριτικά, την πιο παλιά λαϊκή δημιουργία στο είδος τους. Η εδραίωση της πολιτικής, στρατιωτικής και διπλωματικής παρουσίας της βυζαντινής αυτοκρατορίας στην περιοχή αργότερα, από τον Μανουήλ Α΄ Κομνηνό (1143-1180), συνέδεσε την περιοχή στενότατα με τον αυτοκρατορικό οίκο των Κομνηνών.
Είναι σίγουρο ότι η Χαλδία, όπως κι όλη η μικρασιατική ακτή του ανατολικού Πόντου, βοήθησε στην ανάρρηση του Ανδρόνικου Α΄ Κομνηνού (1183-1185) στο βυζαντινό θρόνο, αφού ο ίδιος είχε παλιότερα ασκήσει στην περιοχή καθήκοντα στρατιωτικού διοικητή