Από την άλλη πλευρά, τα δημοτικά τραγούδια γεννήθηκαν από τις έμμετρες επικές διηγήσεις που είχαν σχέση με τα ανδραγαθήματα των Ελλήνων, των ακριτών δηλαδή, που φύλαγαν τις άκρες των συνόρων και έφθαναν ως τη Σινασό, την Κομμαγηνή, τα Τιγρανόκερτα.
Και στα δύο διαφορετικά κεφάλαια, Καβάφης - δημοτικά τραγούδια του Πόντου γίνεται κατανοητή η έννοια του ελληνικός, πεμπτουσία της ελληνολογίας και ουσία της Ευρώπης των λαών. Γιατί:
1. 0 Καβάφης δεν έχει μια ποιητική φωνή αποκλειστικά ατομική, αλλά ευρύτερα φυλετική, ούτε μια ποίηση αποκλειστικά εθνική, αλλά πανανθρώπινη.
2.Τα δημοτικά τραγούδια γεννήθηκαν και ιερούργησαν κάτω από τους θόλους μιας κοινωνικής εκκλησίας. Λειτούργησαν ως μεταγγίσεις αίματος στο λαό και κατάργησαν κάποια στιγμή τα σύνορα των κρατών. Μέσα από την καθημερινή πάλη του καλού με το κακό, οδήγησαν την ανθρωπότητα σταδιακά στον εξανθρωπισμό.
Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον Καβάφη και τα δημοτικά τραγούδια στάθηκε το ελληνικός,
ιδιότητα δεν έχει η ανθρωπότητα τιμιωτέραν
εις τους θεούς ευρίσκονται τα πέραν.
Στην ποίηση του Καβάφη (σύμφωνα με τον Γιάννη Δάλλα, βραβείο Ακαδημίας Αθηνών) πρυτανεύουν οι έννοιες: Έλλην, Φιλέλλην - Ελληνικός - Ελληνίζων - Ελληνισμός.
Η προέκτασή τους, που αποτελεί και ολοκλήρωση του βυζαντινισμού και του Γραικού, φθάνει ως το Ρωμιός και τη Ρωμανία των Ποντίων.
Σημειώνεται ότι το Έλλην λειτουργεί ως εθνόσημο στα δημοτικά τραγούδια του Πόντου και ενώ ως εθνική ιδιότητα εξαφανίζεται σε όλη τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων, επανεμφανίζεται στα ποντιακά τραγούδια αρχικά, ακόμη και με υπερβολή, όπως Τραντέλλενες. Παράδειγμα οι στίχοι:
Πέτ’ ατο τον κύρη μου τον Έλλενον
Πέτ’ ατο τη μάννα μου την Έλλενον
Πέτ’ ατο τ’ αδέλφα μου τους Τραντέλλενους.
Αλλά και το Γραικός και το Ρωμαίος και η Ρωμανία, που έχουν μια γνωστή παρουσία στην καβαφική ποίηση, επαναλαμβάνονται αρκετές φορές στον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο ποντιακό στίχο, μαζί και το μοναδικό σε έννοια Ρωμάνα:
Η κόρ’ επήεν σο’ παρχάρ’ να ίνεται Ρωμάνα.
Η επιλογή της ενότητας Καβάφης - δημοτικά τραγούδια του Πόντου έγινε και γιατί αποτελούν σύνολο. Ο πρώτος καθορίζει περίπου το τέλος της νεοελληνικής περιόδου στη λογοτεχνία και τα δεύτερα την αρχή.
Επομένως Καβάφης και δημοτικά τραγούδια αποτελούν έναν συνδεκτικό κύκλο ή δύο αντίποδες ενός ενιαίου τμήματος, τέλος και αρχή.
Στην επεξεργασία του θέματός μου προτάσσω την ποίηση του Κ. Π. Καβάφη, όχι από χρονική ανακολουθία, αλλά σκόπιμα, για να βρεθούν τα δεύτερα από την ανυποληψία στο κέντρο του ενδιαφέροντος, όπως και ο Αλεξανδρινός ποιητής.
Τα δημοτικά τραγούδια έμειναν ζωντανά στο στόμα των εσχατόγερων αγροτών του Πόντου πάνω από δέκα αιώνες, μια χιλιετηρίδα. Ο πανεπιστημιακός Σωκράτης Κουγέας, από μαρτυρία του επισκόπου Αρέθα σε χωρίο του Φιλόστρατου, με τίτλο: Τα εις Τυανέαν Απολλώνιον συμπεραίνει ότι τα ακριτικά τραγούδια γεννήθηκαν από τα μεσαιωνικά άσματα των Παφλαγόνων αοιδών. Παφλαγονία, μέρος του Πόντου. Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από αναζήτηση λαογραφικού υλικού και όχι λίγες φορές επιχειρείται η καταγραφή της δημώδους ποίησης και πετυχαίνεται η διάσωσή τους. Συλλογές επώνυμες κυκλοφορούν. Ο Κ. Π. Καβάφης έχει διαβάσει τις περισσότερες. Πώς το ξέρουμε;
Κατ’ αρχήν, διότι το διάβασμα και η μελέτη αποτελούσαν τρόπο ζωής για τον Αλεξανδρινό ποιητή. Αυτό διαπιστώνεται από τις πηγές έμπνευσής του, οι οποίες πολύ συχνά είναι κείμενα άλλων, όπως το Ουκ έγνως, που φέρνει φράσεις από τους ρητορικούς λόγους του Μεγάλου Βασιλείου, ο Καισαρίων, που βασίζεται σε περικοπές από το έργο του Δίωνα Κασσίου, για να περιοριστούμε στα δύο ποιήματα που προέρχονται από συγγραφείς της Ανατολής.
Ο λαογράφος Δημήτριος Λουκάτος γράφει: Πολύ νωρίτερα ο Καβάφης παρακολουθούσε και γνώριζε τις λαογραφικές εκδόσεις της εποχής του. Μπορούμε κι από μόνες τις παραπομπές που κάνει στα “Πεζά ” του σε διάφορα λαογραφικά βιβλία να μαντέψουμε το λαογραφικό τμήμα της βιβλιοθήκης του. (Οι λαογραφίες των χρόνων του Καβάφη συμπεριείχαν στην ύλη τους και δημοτικά τραγούδια).
Εξάλλου, έγραψε αντίστοιχα βιβλιοκρισίες σε εκδόσεις δημοτικών τραγουδιών, όπως στα Καρπαθιακά δημοτικά άσματα του Μ. Μιχαηλίδη - Νουάρου, έκδοσης 1913 και στο Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού του Ν. Γ. Πολίτη, έκδοσης 1914. Τα τελευταία κρατούν στις σελίδες τους δημοτικά τραγούδια του Πόντου, γραμμένα με το ποντιακό ιδίωμα. Αναφέρεται από τον πανεπιστημιακό Γ. Π. Σαββίδη ότι ως πηγή του Καβάφη στο ποίημα Πάρθεν χρησιμοποιήθηκε η συλλογή Πάσοφ και Σάθα - Λενκράν.
Ο Κ. Π. Καβάφης, απόδημος ο ίδιος, καμαρώνει για τον ελληνισμό έξω από τον κύριο κορμό της Ελλάδας. Ο Τίμος Μαλάνος - μελετητής της ζωής και του έργου του ποιητή - επιβεβαιώνει: Κάθε μέρος μ ’ελληνική συνείδηση, όπως ο Πόντος και τα παράλια της Μικράς Ασίας -γοήτευσαν, λίγο ιστορικά, λίγο ποιητικά, τη φαντασία του... γιαυτό χρησιμοποιεί τα τοπογραφικά, μνημειακά ονόματά τους στην ποίησή του.
Νόρα Κωνσταντινίδου
Μέρος της εισήγησης της στο Β' Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου