Ροδοκανάκειο Παρθεναγωγείο Οδησσού

Τον Δεκέμβριο του 1870 συστήθηκε επιτροπή ομογενών προκειμένου να εξετάσει τη δυνατότητα ίδρυσης σχολείου θηλέων κατά το πρότυπο της λειτουργούσας Ελληνεμπορικής Σχολής των αρρένων. 
Την επιτροπή αποτελουσαν οι Σ. Ράλλης, Α. Παρασκευάς, Γ. Γ. Μαρασλής, Α. Ζαρίφης, Κ. Κοντόπουλος, Α. Τσιμπόπουλος, Γ. Κεφάλας, Ε. Καλαφάτης, Κ. Καραβιάς, Σ. Κομποθέκλας και ο αρχιμανδρίτης Βουλισμάς.
 Το Συμβούλιο της Αγαθοεργού Κοινότητας που έθεσε υπό την εποπτεία του τη σχολή αποφάσισε να διαθέσει 3.8οο ρούβλια για τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας της. Η αρχική απόφαση προέβλεπε το σχολείο να λειτουργήσει στην οικία Μαυροκορδάτου. Επιπλέον έγιναν παραστάσεις προς Ελληνίδες παιδαγωγούς, ώστε να διδάξουν στο σχολείο. Η Ελένη Νικολαΐδη θα δίδασκε ελληνικά και αριθμητική, ενώ η Αμαλία Σμυρνοπούλου ξένες γλώσσες (ρωσικά, γαλλικά, γερμανικά) και πιάνο. Οι εργασίες της «επιτροπής επί της συστάσεως» ολοκληρώθηκαν και η σχολή των θηλέων ιδρύθηκε με επισημότητα στις 5 Νοεμβρίου 1872.

Τον Σεπτέμβριο του 1873, εποχή που επισκέφθηκε την Οδησσό η ρωσικής καταγωγής Βασίλισσα της Ελλάδας Όλγα, το Συμβούλιο της Αγαθοεργού Κοινότητας ζήτησε από τον επίσκοπο Χερσώνος και Οδησσού την άδεια να κτίσει παρθεναγωγείο στον περίβολο της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας. Πράγματι, η θεμελίωση του παρθεναγωγείου έγινε την ημέρα της άφιξης της Όλγας στην πόλη. Ο χώρος που επελέγη στη γωνία των οδών Αικατερίνης και Ουσπένσκι αποδείχθηκε περιορισμένος, για τούτο αποφασίσθηκε η «μεταφορά» του σχολείου στη βορειοανατολική πλευρά του περιβόλου της εκκλησίας, όπου βρίσκεται και σήμερα. 

Τη δαπάνη των 40.000 ρουβλίων ανέλαβε εξ ολοκλήρου ο μεγαλέμπορος Θεόδωρος Ροδοκανάκης, πρόεδρος της Αγαθοεργού Κοινότητας, εξαιτίας του οποίου το εκπαιδευτικό ίδρυμα έλαβε τον τίτλο «Ροδοκανάκειον Παρθεναγωγείον». Το κτίριο αποτελούμενο από δύο ορόφους είχε και πτέρυγα για τη διαμονή των διδασκόντων στη σχολή. Το Παρθεναγωγείο έγινε ο μεταδότης της ελληνικής παιδείας στις θυγατέρες των οικογενειών της ελληνικής παροικίας.

Το σχολείο άρχισε να λειτουργεί τον Νοέμβριο του 1874 είχε 8 τάξεις και νηπιαγωγείο, είχε λοιπόν το χαρακτήρα του ημιγυμνασίου, αφού όσες αποφοιτούσαν απ’ αυτό μπορούσαν να εγγραφούν στην Γ' τάξη ελληνικού Γυμνασίου. Είναι χαρακτηριστικό, ότι το πρόγραμμα των μαθημάτων «συμφωνούσε» με το πρόγραμμα των σχολείων στην Ελλάδα. Ιδιαίτερο βάρος δινόταν στη διδασκαλία ξένων γλωσσών. Πέραν της ελληνικής οι σπουδάστριες μάθαιναν τη γαλλική και τη ρωσική γλώσσα. Επίσης, υπήρχαν μαθήματα για τη ρωσική ιστορία και γεωγραφία, επειδή οι συντάκτες του προγράμματος έδιναν βαρύνουσα σημασία στον εγκλιματισμό με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζούσαν οι ομογενείς.

Ροδοκανάκειο Παρθεναγωγείο

Σύμφωνα με έκθεση που διαμόρφωσαν οι ελληνικές προξενικές αρχές της Οδησσού το 1912, υπήρχαν 19 δάσκαλοι και φοιτούσαν στις τάξεις του Παρθεναγωγείου 300 περίπου μαθήτριες. Τα λειτουργικά έξοδα ανερχόμενα σε 15.000 ρούβλια ετησίως κατέβαλε η Ελληνική Αγαθοεργός Κοινότητα. Να σημειωθεί, ότι ελάχιστες μαθήτριες πλήρωναν το συνολικό ποσό των διδάκτρων, προφανώς οι κόρες των ευπόρων οικογενειών. Το 1/3 των μαθητριών δεν κατέβαλε ούτε ένα ρούβλι για την εκπαίδευση του. Εννοείται, ότι το Παρθεναγωγείο διέθετε βιβλιοθήκη καθώς και αίθουσα με όργανα της Φυσικής. Από τη θέση της διευθύντριας της σχολής πέρασαν γνωστές προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων, όπως η πρωτοπόρος στην προβολή γυναικείων ζητημάτων Καλλιρόη Σιγανού (Παρρέν), η Αθηνά Κυπριάδου και η Ελένη Δετζώρτζη.

Αξίζει να αναφέρουμε σ’ αυτό το σημείο, ότι είναι άγνωστη η τύχη πολύτιμου ολικού που συνδέεται με τη δραστηριότητα των ελληνικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Οδησσού. Εγχειρίδια, βιβλιοθήκες, έγγραφα, κώδικες, εποπτικά όργανα χάθηκαν μέσα στη λαίλαπα της Επανάστασης. Για την ανάπλαση της ιστορικής κνήμης που αφορά τον ομογενειακό Ελληνισμό που μεγαλούργησε στην Οδησσό για παραπάνω από έναν αιώνα, είναι απαραίτητο να γίνει προσπάθεια για τον εντοπισμό των περιουσιακών στοιχείων, εκείνων, βεβαίως, που σχετίζονται με το εκπαιδευτικό έργο της Ελληνομπορικής Σχολής και του Ροδοκανακείου Παρθεναγωγείου.

 Για παράδειγμα, πληροφορίες του δεν επιδέχονται αμφισβήτηση, προερχόμενες από τον Ελευθέριο Παυλίδη, έφορο της Ελληνεμπορικής Σχολής και τελευταίο πρόεδρο της Ελληνικής Κοινότητας της Οδησσού, πολλά πολύτιμα έγγραφα που αφορούσαν την ιστορία της Ελληνεμπορικής Σχολής κατατέθηκαν για φύλαξη σε θυρίδα της Προεξοφλητικής Τράπεζας της Οδησσού, ενόψει του κινδύνου να χαθεί το υλικό μέσα στις συνθήκες του εμφυλίου πολέμου, δηλαδή αμέσως μετά την Επανάσταση του Οκτωβρίου. Ανάμεσα στα έγγραφα βρίσκονταν και χειρόγραφες επιστολές του Κοραή, αλλά και άλλων σπουδαίων λογίων της εποχής του διαφωτισμού και μεταγενέστερα. Το ίδιο και οι «Κανόνες», τύπος καταστατικού, μέσω των οποίων οι ιδρυτές της Ελληνεμπορικής Σχολής προσδιόρισαν το πλαίσιο λειτουργίας της, φυλάσσονταν ως κόρη οφθαλμού στην τραπεζική θυρίδα. Είναι λογικό να υποδέσει κάποιος, ότι το έντυπο περιουσιακό υλικό της σχολής ακολούθησε καταρχάς την πορεία που είχαν τα περιουσιακά στοιχεία της Τράπεζας, κατασχέθηκαν δηλαδή από τις σοβιετικές αρχές.

Μια επιμελημένη έρευνα στις κρατικές βιβλιοθήκες της Οδησσού και της Μόσχας, πιθανόν και του Κιέβου, ενδεχομένως να έφερνε στο φως πολύ σημαντικό υλικό, που κατά τη γνώμη μας θα αποκαθιστούσε σε σοβαρό σημείο τη γνώση μας για την ιστορική διαδρομή των ελληνικών εκπαιδευτηρίων της Οδησσού. Με αυτό τον τρόπο θα συμβάλλει στο να φωτιστεί στις ιστορικές του διαστάσεις ένας ακρογωνιαίος λίθος της παρουσίας του ελληνισμού της Ρωσίας: η θεσμοθετημένη εκπαίδευση χιλιάδων ομογενών. Κύριος στόχος θα μπορούσε να είναι η συγκέντρωση αυτού του πολύτιμου αρχειακού υλικού και η ανασύσταση των βιβλιοθηκών των εκπαιδευτηρίων στο πλαίσιο των κρατικών ιδρυμάτων της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Στην κατεύθυνση αυτή είναι νομίζουμε απαραίτητη η συνεργασία Ελλήνων, Ουκρανών και Ρώσων ιστορικών και ερευνητών, πάντα υπό την αιγίδα των επισήμων εκπροσώπων της ελληνικής κυβέρνησης και την πολύτιμη βοήθεια των Αρχών της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Η μακραίωνη φιλία των λαών των χωρών και οι ειλικρινείς διακρατικές σχέσεις είναι τα καλύτερα εχέγγυα για την επιτυχία ενός τόσο σημαντικού σκοπού.

Γεωργιος Καρδασης