ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΦΛΑΓΟΝΙΑ ΣΤΗ ΧΑΛΔΙΑ

Ο διακεκριμένος εκπαιδευτικός και συγγραφέας Περικλής Τριανταφυλλίδης, αναφερόμενος στα μεταλλεία της Μικράς Ασίας, τοποθετεί τα πιο σημαντικά από αυτά στη Χαλδία.
 Χαρακτηριστικά τονίζει ότι, κοντά στις εκβολές του ποταμού Χαρσιώτη, βρισκόταν η πόλη Αργύρια, στο μέσον μιας αργυρούχου περιοχής, και ότι από τον άργυρο που έβγαινε εκεί, πήρε και η πόλη το όνομά της.
 Και ολόκληρη εκείνη την περιοχή, κατά τον Όμηρο, την κατοικούσαν οι Χάλυβες και οι Αλιζώνες. Στην «Ιλιάδα (Β857-858) αναφέρεται: «Αυτάρ Αλιζώνων Οδίος και Επίστροφος ήρχον, τηλόθεν εξ Αλύβης, όθεν αργύρου εστί γενέθλη», που θα πει σε ελεύθερη απόδοση: «Οδήγησαν τους Αλιζώνες ο Οδίος και ο Επίστροφος, από τη μακρινή Αλύβη, που είναι μάνα γη του ασημιού» και σε μετάφραση του Ιάκωβου Πολυλά: «Τους Αλιζώνας έφεραν οι Επίστροφος και Οδίος όθεν μακράν ο άργυρος γεννάται στην Αλύβην».
Είναι γνωστό από την ιστορία ότι στην Παφλαγονία οι κάτοικοι, από την αρχαιότητα ακόμη, ασχολούνταν πρωτίστως με τη μεταλλουργία.
Πιστεύεται ότι εκεί, και συγκεκριμένα στην Αλύβη, είχε τις ρίζες του ένας λαός, οι Χάλυβες, που με τον καιρό μετανάστευσε νοτιότερα, ακολουθώντας λοξή πορεία, για να εγκατασταθεί οριστικά στην περιοχή που είναι γνωστή με το όνομα Χαλδία.
Η παρουσία των Χαλύβων στη χώρα της Χαλδίας συνέβαλε αποφασιστικά στην αξιοποίηση και εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων της, από τα οποία πιο σημαντικά ήταν τα μεταλλεύματα του αργύρου.
 Έτσι, η Χαλδία αναδείχτηκε κατόπιν σε ένα τεράστιο και σπουδαίο μεταλλευτικό εργοτάξιο, με κέντρο την Αργυρούπολη, και έζησε χρόνια ακμής και λάμψης, μερικές φορές, όμως, και δίσεκτα, όταν η περιοχή γινόταν και θέατρο αντιμαχόμενων κρατών, εθνών και φατριών.
Σε μια από αυτές τις δύσκολες και αρκετά μεγάλες ιστορικές περιόδους συνέβησαν:
Οι πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα στους Κομνηνούς και τους Τουρκομάνους πολέμαρχους.

Η πτώση της Τραπεζούντας το 1461.
Οι εχθροπραξίες του στρατού του Ουζάν Χασάν με τις δυνάμεις του Μεχμέτ Β'(Μωάμεθ), ο οποίος, τελικά, εξόντωσε τους Τουρκομάνους Ο κατατρεγμός των Ρωμιών από τους Τούρκους, που τόσα δεινά έπαθαν κατά τα πρώτα, ιδίως, χρόνια της δουλείας.
Όμως, από τα τέλη του 16ου αιώνα, η Χαλδία άρχισε να ανακάμπτει, λόγω της επαναλειτουργίας πολλών μεταλλείων της.
 Η μεγάλη ώθηση δεν άργησε να δοθεί από το ίδιο το κράτος, με τους νέους κανονισμούς που θέσπισε. Από τότε και στο εξής, οι μεταλλουργοί απολάμβαναν πολλά προνόμια από τη διοίκηση, που είχε βασίσει μεγάλο μέρος των προσόδων της αυτοκρατορίας στα έσοδα από τη λειτουργία των μεταλλείων.
Οι εργαζόμενοι σε αυτά ανακηρύχτηκαν κυβερνητικά όργανα (μπεϊλικτσίδες κρατικά όργανα) και ασχολούμενοι απερίσπαστα με τη δουλειά τους, που ήταν εξαιρετικά εξειδικευμένη, αναπτύχθηκαν πολύ οικονομικά και απέκτησαν αυτοπεποίθηση, αφού κατάλαβαν το πόσο απαραίτητοι ήταν στο κράτος. Κυρίως, όμως, δύναμη, δόξα και πλούτο απέκτησαν οι αρχιμεταλλουργοί, λόγω των υψηλών και πολύτιμων υπηρεσιών που πρόσφεραν στην οθωμανική αυτοκρατορία.
Κατά τα χρόνια της άνθησης των μεταλλείων, μεγάλη ήταν και η ανάπτυξη, πρόοδος και ενδυνάμωση των μοναστηριών της περιοχής, που αφειδώς τα ενίσχυαν οικονομικά οι πλούσιοι χριστιανοί αρχιμεταλλουργοί.
 Μέσα σε αυτά τα μοναστήρια καλλιεργήθηκαν τα ελληνικά γράμματα, και η παιδεία γενικότερα, έγιναν, δηλαδή, σχολεία του Γένους, από τα οποία αναδείχτηκαν πολλοί άξιοι εκπαιδευτικοί και, προπάντων, φωτισμένοι ιεράρχες. 
Στα τέλη του 16ου αιώνα, ο κανονισμός των μεταλλείων έβαζε το όλο θέμα σε μια τάξη, λόγω της σημασίας τους για το κράτος. Παράλληλα, έδινε και αρκετά προνόμια στους μεταλλειώτες και για τον λόγο αυτό, πολλοί Ρωμιοί, κυρίως από τα παράλια του Ευ-ξείνου Πόντου, έσπευδαν να επωφεληθούν, πιάνοντας δουλειά στα μεταλλεία της Χαλδίας
Οι χριστιανοί εργάτες των μεταλλείων, μαζί με τους αρχιμεταλλουργούς, που πάντοτε ήταν χριστιανοί, κατάφερναν, εκτός από την εξασφάλιση της προσωπικής τους ανεξαρτησίας, να βοηθούν και το χειμαζόμενο Γένος, με πολλούς και ποικίλους τρόπους.

Το σπίτι του Γιώργου Κιουπτσίδη στο Ακ Νταγ Μαντέν

Κατά τον αρχιμανδρίτη Άνθιμο Παπαδόπουλο, πρώην διευθυντή του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών, η ύπαρξη του Γένους των Ελλήνων στα ζοφερά χρόνια της τουρκοκρατίας, εξαρτήθηκε, σε μεγάλο βαθμό, από τα μεταλλεία και κυρίως από εκείνα της Χαλδίας, όπου το υπέδαφος ήταν πολύ πλούσιο σε κοιτάσματα μετάλλων.
Επίσης, ο καθηγητής Απόστολος Βακαλόπουλος, στη Νέα Ελληνική Ιστορία, σελ. 26, έκδοση 2003, γράφει: «έτσι, τα χωριά της Χαλδίας αποτέλεσαν αληθινά άσυλα τα "ευλογημένα μαντένια", όπως έλεγε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος, όπου κατέφευγαν από όλα τα μέρη του Πόντου, όσοι ήθελαν να απαλλαγούν από τον αφόρητο ζυγό».

Κώστας Νικολαϊδης

Οικονομολόγος-Συγγραφέας