Εκτίσθη το 756 π. X. πριν ακόμα κτισθεί η Ρώμη και το Βυζάντιον. Μικρά πόλις τον καιρό της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, κατώρθωσε, λόγω των συνεχών πολέμων των Βυζαντινών κατά των Περσών να αποκτίση σπουδαίαν στρατηγικήν θέσιν και ν’ αναπτυχθή τόσον, ώστε να γίνη πρωτεύουσα της Χαλδαίας, ξεπεράσασα την Νεοκαισάρεια, η οποία κρατούσε ως τότε τα πρωτεία.
Το 527, όταν ο στρατηγός των Βυζαντινών Πέτρος, ενίκησε και έδιωξε τους Πέρσας, οι οποίοι εισέβαλαν εις την Λαζίαν, η Τραπεζούς οχυρώθη, έγιε το κέντρον των πολεμικών επιχειρήσεων, με ορμητήτριον την Ριζούντα, και η πρώτη στρατιωτική πόλις του κράτους.
Επειδή οι πόλεμοι του Βυζαντίου κατά των Περσών και των Αβάρων ουδέποτε έπαυσαν, οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, έδιδαν μεγάλην σημασίαν εις την Τραπεζούντα, γι’ αυτό και το θέμα Χαλδαίας είχε πολλά και εξαιρετικά προνόμοια.
Αρκετοί όμως, από τους διοριζομένους εις την Τραπεζούντα στρατηγούς — διοικητάς, που εκαλούντο δούκες, έκαμαν κατάχρηση αυτών των προνομοίων, και έκήρυτταν τον εαυτόν τους ανεξάρτητον, όταν η κεντρική εξουσία της Κωνσταντινουπόλεως, είχε εξωτερικές είτε εσωτερικές ανωμαλίες.
Ανεξαρτήτως όμως, αν εκήρυττον τον εαυτόν τους ανεξάρτητον ή αν υπήκουον στην κεντρική εξουσία, οι περισσότεροι απ’ αυτούς τους δούκας, εφρόντιζαν για την ανάπτυξιν των γραμμάτων των τεχνών των επιστημών και του εμπορίου, για να κάνουν την Τραπεζούντα, που ήτο το ισχυρότερο φρούριο εις τα βορειοανατολικά σύνορα του Βυζαντίου και ο σπουδαιότερος εμπορικός λιμήν της Μαύρης Θαλάσσης, εφάμιλλη με την Κωνσταντινούπολη.
Το 661 ακμάζει στην Τραπεζούντα η περίφημος σχολή του φιλοσόφου Τυχικού, στην οποίαν έτρεχον απ’ όλα τα μέρη του Πόντου της Αρμενίας και της Ιβηρίας, για να τελειοποιήσουν τη μόρφωσή τους.
Αυτή όμως η ανάπτυξις και ο πλουτισμός της Τραπεζούντος κινεί τον φθόνο και την απληστεία των γειτόνων της.
Το 1022, ο ηγεμών της Ιβηρίας Γεώργιος, εκστρατεύει κατά της Τραπεζούντος, αλλά ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος τον κατατροπώνει και τον τρέπει εις φυγήν.
Το 1049 ρίχνονται κατά της Τραπεζούντος οι Σελτζουκίδαι Τούρκοι, αλλά αποκρούονται χάρις στη γενναιότητα των κατοίκων της και χάρις στα μισθοφόρα τάγματα των Φράγκων και Βαριάγγων.
Η επίθεσις των Σελτζουκίδων, επαναλαμβάνεται το 1057 το 1062 και το 1067. Καταλαμβάνονται πολλαί ανατολικαί επαρχίαι του Βυζαντίου και μένει ελεύθερη μόνον η Τραπεζούς.
Ο αυτοκράτωρ Ρωμανός ο Δ'ο Διογένης εκστρατεύει κατά των Τούρκων. Το 1071 στη φονικωτάτη μάχη που γίνεται κοντά στη Ζάραχ, είτε Μαντζικάρτ, νικάται από τους Τούρκους, οι οποίοι ανενόχλητοι πια την ίδια χρονιά καταλαμβάνουν την Τραπεζούντα.
Τότε ο αυτοκράτωρ Ρωμανός, ονομάζει δούκα της Τραπεζούντος τον Θεόδωρον Γαβριάν και τον στέλνει εναντίον των Τούρκων, να τους διώξη και να ελευθερώση την Τραπεζούντα.
Ο Θεόδωρος Γαβριάς, αφού φθάση εις την Χαλδαίαν, μαζεύει στρατό, τον διοργανώνει και τον εμψυχώνει τόσο, ώστε την ίδια χρονιά καταλαμβάνει την Τραπεζούντα.
Μόλις όμως εγκατεστάθη στην αρχή κηρύττει τον εαυτό του ανεξάρτητον ηγεμώνα και αντί να στείλη τα χρήματα που εισέπρατε απ’ τα τελωνεία κι απ’ τις φορολογίες, στην Κωνσταντινούπολη, τα χρησιμοποιεί για την κατασκευή οδών και γεφυρών, για την ανέ-γερσιν διαφόρων φιλεκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών κτιρίων.
Επίσης ο Θεόδωρος Γαβριάς εκστρατεύει κατά των τούρκων, και ελευθερώνει το Παΐπουρτ και την Κολωνείαν.
Μετά τον θάνατον του Θεοδώρου Γαβριά κατηργήθη η ηγεμονία της Τραπεζούντος και στέλνεται εκεί από το Βυζάντιον ο πιο ενάρετος στρατηγός του αυτοκράτορος Αλεξίου, ο Δαβατηνός, ο οποίος όμως δεν έμεινε για πολύ δουξ της Τραπεζούντος γιατί το 1104 διορίζεται στη θέση του ο Γρηγόριος Ταρωνίτης, Αρμένιος την καταγωγήν, μυστικοσύμβουλος και ευνοούμενος του αυτοκράτορος Αλεξίου.
Αλλά και ο Ταρωνίτης που ήτο πρώτα, φρόνιμος και υπάκουος, μόλις εγκατεστάθη στο νέο του αξίωμα, ανακηρύττει τον εαυτόν του, σαν τον Γαβριά, ανεξάρτητον ηγεμόνα.
Ο αυτοκράτωρ Αλέξιος, θέλοντας να τιμωρήση τον αντάρτην Ταρωνίτην, στέλνει εναντίον του τον ανεψιόν του Ιωάννην Ταρωνίτην, ο οποίος ήτο και εξάδελφος του Γρηγορίου Ταρωνίτη.
Ο Γρηγόριος εγκαταλείπει την Τραπεζούντα και φεύγει εις Κολωνείαν, σκοπεύων να ενωθή με τον στρατό του ηγεμόνος της Αρμενίας Ντανισμέντ. Το μαθαίνει όμως αυτό ο Ιωάννης και στέλνει εναντίον του τον στρατό του, τον νικά, τον αιχμαλωτίζει και τον μεταφέρει δεμένο στην Κων/πολη.
Μετά τον Γρηγόριον Ταρωνίτην, διορίζεται δουξ της Τραπεζούντος ο γενναίος στρατηγός του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Γαβριάς, το 1115.
Κι αυτός μεταχειρίζεται τα ίδια με τους προκατόχους του μέσα και ανακηρύττει τον εαυτόν του ανεξάρτητον ηγεμόνα. Συμμαχεί μετά του γείτονός του, σουλτάνου των τούρκων Καμάθ, και κηρύττει τον πόλεμον κατά του σουλτάνου της Μελιτηνής. Νικάται όμως, συλλαμβάνεται αιχμάλωτος και σώζεται αφού καταβάλλει βαριά λύτρα.
Μετά τον θάνατον του Αλεξίου επί του θρόνου του Βυζαντίου, ανέβηκε ο Ιωάννης Κομνηνός, ο οποίος ήτο στρατηγηκότερος του Αλεξίου.
Εκστρατεύει κατά της Τραπεζούντος για να αποκαταστήση τα αυτοκρατορικά του δικαιώματα επ’ αυτής, δεν κατορθώνει όμως τίποτα και γυρίζει πίσω στο Βυζάντιο.
Τον Ιωάννην Κομνηνόν, αποθανόντα, διεδέχθη ο Μανουήλ ο Α',ο οποίος στέλνει κατά της Τραπεζούντος τον Μιχαήλ Γαβριάν.
Ο Μιχαήλ Γαβριάς κατορθώνει επί τέλους να προσαρτήση την Τραπεζούντα στην Βυζαντινή αυτοκρατορία και διορίζει διοικητήν της τον Νικηφόρον Παλαιολόγον.
Από τότε η Τραπεζούς μένει αναπόσπαστος επαρχία της αυτοκρατορίας μέχρι το 1204, οπότε, αφού κατελήφθη η Κωνσταντινούπολή απ’ τους Φράγγους και κατελύθη η Βυζαντινή αυτοκρατορία, ανεκηρύχθη υπό του Αλεξίου του Α' Κομνηνού πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος.
Από το 1204 ως το 1461 η Τραπεζούς ήτο πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Κομνηνών της Τραπεζούντος. Εγνώρισε τιμές, ευημερία, κατάπτωση, πολιορκίες.
Το 1461, οκτώ χρόνια μετά την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως απ’ τους Τούρκους, παραδίδεται υπό του τελευταίου της αυτοκράτορος Δαβίδ του Κομνηνού, υπό όρους, εις τον κατακτητήν Μωάμεθ.
Από τότε εξακολουθεί να είναι μία απ’ τις κυριώτερες πόλεις της τουρκικής αυτοκρατορίας, και ο κυριώτερος εμπορικός λιμήν της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα ως το 1916.
Το 1916 η Τραπεζούς κατελήφθη υπό των Ρώσσων και εγκατελήφθη υπ’ αυτών το 1917 ύστερα απ’ τη ρωσσική επανάσταση και την οπισθοχώρηση των ρωσσικών στρατευμάτων.
Η Τραπεζούς ανακαταληφθείσα υπό του τουρκικού στρατού το 1917, εξακολουθεί την ανάπτυξη και την πρόοδό της περιβαλλομένη απ’ τη στοργική φροντίδα ης Τουρκικής Δημοκρατίας.
Γ. ΦΩΚΑΣ
Σημείωση
Ο Γιώργος Φωκάς ήταν υπεύθυνος του περιοδικού «Ποντιακά Φύλλα», A' τόμος (1935-1937), το οποίο εκδόθηκε στην Αθήνα και ξανατυπώθηκε το 2009 από τον Εκδοτικό Οίκο των Αδελφών Κυριακίδη, θεσσαλονίκη.
Η ορθογραφία και η σύνταξη τou κειμένου, καθώς και ορισμένα ονόματα, έχουν τα λάθη του συγγραφέα.
Το 527, όταν ο στρατηγός των Βυζαντινών Πέτρος, ενίκησε και έδιωξε τους Πέρσας, οι οποίοι εισέβαλαν εις την Λαζίαν, η Τραπεζούς οχυρώθη, έγιε το κέντρον των πολεμικών επιχειρήσεων, με ορμητήτριον την Ριζούντα, και η πρώτη στρατιωτική πόλις του κράτους.
Επειδή οι πόλεμοι του Βυζαντίου κατά των Περσών και των Αβάρων ουδέποτε έπαυσαν, οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, έδιδαν μεγάλην σημασίαν εις την Τραπεζούντα, γι’ αυτό και το θέμα Χαλδαίας είχε πολλά και εξαιρετικά προνόμοια.
 |
| Εξώτειχα Τραπεζούντας |
Αρκετοί όμως, από τους διοριζομένους εις την Τραπεζούντα στρατηγούς — διοικητάς, που εκαλούντο δούκες, έκαμαν κατάχρηση αυτών των προνομοίων, και έκήρυτταν τον εαυτόν τους ανεξάρτητον, όταν η κεντρική εξουσία της Κωνσταντινουπόλεως, είχε εξωτερικές είτε εσωτερικές ανωμαλίες.
Ανεξαρτήτως όμως, αν εκήρυττον τον εαυτόν τους ανεξάρτητον ή αν υπήκουον στην κεντρική εξουσία, οι περισσότεροι απ’ αυτούς τους δούκας, εφρόντιζαν για την ανάπτυξιν των γραμμάτων των τεχνών των επιστημών και του εμπορίου, για να κάνουν την Τραπεζούντα, που ήτο το ισχυρότερο φρούριο εις τα βορειοανατολικά σύνορα του Βυζαντίου και ο σπουδαιότερος εμπορικός λιμήν της Μαύρης Θαλάσσης, εφάμιλλη με την Κωνσταντινούπολη.
Το 661 ακμάζει στην Τραπεζούντα η περίφημος σχολή του φιλοσόφου Τυχικού, στην οποίαν έτρεχον απ’ όλα τα μέρη του Πόντου της Αρμενίας και της Ιβηρίας, για να τελειοποιήσουν τη μόρφωσή τους.
Αυτή όμως η ανάπτυξις και ο πλουτισμός της Τραπεζούντος κινεί τον φθόνο και την απληστεία των γειτόνων της.
Το 1022, ο ηγεμών της Ιβηρίας Γεώργιος, εκστρατεύει κατά της Τραπεζούντος, αλλά ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος τον κατατροπώνει και τον τρέπει εις φυγήν.
Το 1049 ρίχνονται κατά της Τραπεζούντος οι Σελτζουκίδαι Τούρκοι, αλλά αποκρούονται χάρις στη γενναιότητα των κατοίκων της και χάρις στα μισθοφόρα τάγματα των Φράγκων και Βαριάγγων.
Η επίθεσις των Σελτζουκίδων, επαναλαμβάνεται το 1057 το 1062 και το 1067. Καταλαμβάνονται πολλαί ανατολικαί επαρχίαι του Βυζαντίου και μένει ελεύθερη μόνον η Τραπεζούς.
Ο αυτοκράτωρ Ρωμανός ο Δ'ο Διογένης εκστρατεύει κατά των Τούρκων. Το 1071 στη φονικωτάτη μάχη που γίνεται κοντά στη Ζάραχ, είτε Μαντζικάρτ, νικάται από τους Τούρκους, οι οποίοι ανενόχλητοι πια την ίδια χρονιά καταλαμβάνουν την Τραπεζούντα.
Τότε ο αυτοκράτωρ Ρωμανός, ονομάζει δούκα της Τραπεζούντος τον Θεόδωρον Γαβριάν και τον στέλνει εναντίον των Τούρκων, να τους διώξη και να ελευθερώση την Τραπεζούντα.
 |
| Τραπεζούντα |
Ο Θεόδωρος Γαβριάς, αφού φθάση εις την Χαλδαίαν, μαζεύει στρατό, τον διοργανώνει και τον εμψυχώνει τόσο, ώστε την ίδια χρονιά καταλαμβάνει την Τραπεζούντα.
Μόλις όμως εγκατεστάθη στην αρχή κηρύττει τον εαυτό του ανεξάρτητον ηγεμώνα και αντί να στείλη τα χρήματα που εισέπρατε απ’ τα τελωνεία κι απ’ τις φορολογίες, στην Κωνσταντινούπολη, τα χρησιμοποιεί για την κατασκευή οδών και γεφυρών, για την ανέ-γερσιν διαφόρων φιλεκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών κτιρίων.
Επίσης ο Θεόδωρος Γαβριάς εκστρατεύει κατά των τούρκων, και ελευθερώνει το Παΐπουρτ και την Κολωνείαν.
Μετά τον θάνατον του Θεοδώρου Γαβριά κατηργήθη η ηγεμονία της Τραπεζούντος και στέλνεται εκεί από το Βυζάντιον ο πιο ενάρετος στρατηγός του αυτοκράτορος Αλεξίου, ο Δαβατηνός, ο οποίος όμως δεν έμεινε για πολύ δουξ της Τραπεζούντος γιατί το 1104 διορίζεται στη θέση του ο Γρηγόριος Ταρωνίτης, Αρμένιος την καταγωγήν, μυστικοσύμβουλος και ευνοούμενος του αυτοκράτορος Αλεξίου.
Αλλά και ο Ταρωνίτης που ήτο πρώτα, φρόνιμος και υπάκουος, μόλις εγκατεστάθη στο νέο του αξίωμα, ανακηρύττει τον εαυτόν του, σαν τον Γαβριά, ανεξάρτητον ηγεμόνα.
Ο αυτοκράτωρ Αλέξιος, θέλοντας να τιμωρήση τον αντάρτην Ταρωνίτην, στέλνει εναντίον του τον ανεψιόν του Ιωάννην Ταρωνίτην, ο οποίος ήτο και εξάδελφος του Γρηγορίου Ταρωνίτη.
Ο Γρηγόριος εγκαταλείπει την Τραπεζούντα και φεύγει εις Κολωνείαν, σκοπεύων να ενωθή με τον στρατό του ηγεμόνος της Αρμενίας Ντανισμέντ. Το μαθαίνει όμως αυτό ο Ιωάννης και στέλνει εναντίον του τον στρατό του, τον νικά, τον αιχμαλωτίζει και τον μεταφέρει δεμένο στην Κων/πολη.
Μετά τον Γρηγόριον Ταρωνίτην, διορίζεται δουξ της Τραπεζούντος ο γενναίος στρατηγός του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Γαβριάς, το 1115.
Κι αυτός μεταχειρίζεται τα ίδια με τους προκατόχους του μέσα και ανακηρύττει τον εαυτόν του ανεξάρτητον ηγεμόνα. Συμμαχεί μετά του γείτονός του, σουλτάνου των τούρκων Καμάθ, και κηρύττει τον πόλεμον κατά του σουλτάνου της Μελιτηνής. Νικάται όμως, συλλαμβάνεται αιχμάλωτος και σώζεται αφού καταβάλλει βαριά λύτρα.
Μετά τον θάνατον του Αλεξίου επί του θρόνου του Βυζαντίου, ανέβηκε ο Ιωάννης Κομνηνός, ο οποίος ήτο στρατηγηκότερος του Αλεξίου.
Εκστρατεύει κατά της Τραπεζούντος για να αποκαταστήση τα αυτοκρατορικά του δικαιώματα επ’ αυτής, δεν κατορθώνει όμως τίποτα και γυρίζει πίσω στο Βυζάντιο.
Τον Ιωάννην Κομνηνόν, αποθανόντα, διεδέχθη ο Μανουήλ ο Α',ο οποίος στέλνει κατά της Τραπεζούντος τον Μιχαήλ Γαβριάν.
Ο Μιχαήλ Γαβριάς κατορθώνει επί τέλους να προσαρτήση την Τραπεζούντα στην Βυζαντινή αυτοκρατορία και διορίζει διοικητήν της τον Νικηφόρον Παλαιολόγον.
Από τότε η Τραπεζούς μένει αναπόσπαστος επαρχία της αυτοκρατορίας μέχρι το 1204, οπότε, αφού κατελήφθη η Κωνσταντινούπολή απ’ τους Φράγγους και κατελύθη η Βυζαντινή αυτοκρατορία, ανεκηρύχθη υπό του Αλεξίου του Α' Κομνηνού πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος.
Από το 1204 ως το 1461 η Τραπεζούς ήτο πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Κομνηνών της Τραπεζούντος. Εγνώρισε τιμές, ευημερία, κατάπτωση, πολιορκίες.
Το 1461, οκτώ χρόνια μετά την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως απ’ τους Τούρκους, παραδίδεται υπό του τελευταίου της αυτοκράτορος Δαβίδ του Κομνηνού, υπό όρους, εις τον κατακτητήν Μωάμεθ.
Από τότε εξακολουθεί να είναι μία απ’ τις κυριώτερες πόλεις της τουρκικής αυτοκρατορίας, και ο κυριώτερος εμπορικός λιμήν της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα ως το 1916.
Το 1916 η Τραπεζούς κατελήφθη υπό των Ρώσσων και εγκατελήφθη υπ’ αυτών το 1917 ύστερα απ’ τη ρωσσική επανάσταση και την οπισθοχώρηση των ρωσσικών στρατευμάτων.
Η Τραπεζούς ανακαταληφθείσα υπό του τουρκικού στρατού το 1917, εξακολουθεί την ανάπτυξη και την πρόοδό της περιβαλλομένη απ’ τη στοργική φροντίδα ης Τουρκικής Δημοκρατίας.
Γ. ΦΩΚΑΣ
Σημείωση
Ο Γιώργος Φωκάς ήταν υπεύθυνος του περιοδικού «Ποντιακά Φύλλα», A' τόμος (1935-1937), το οποίο εκδόθηκε στην Αθήνα και ξανατυπώθηκε το 2009 από τον Εκδοτικό Οίκο των Αδελφών Κυριακίδη, θεσσαλονίκη.
Η ορθογραφία και η σύνταξη τou κειμένου, καθώς και ορισμένα ονόματα, έχουν τα λάθη του συγγραφέα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου