«Ενέργειες για την δημιουργία ποντιακού κράτους στην περίοδο της ανακωχής»

Αυτός είναι ο τίτλος της εισήγησης του λέκτορα του Τμήματος Ιστορίας του Τεχνικού Πανεπιστη­μίου του Καυκάσου (Kars), Selcuk Ural (Σελτσούκ Ουράλ).

Γράφει ο Ural: «Η ανακωχή του Μούδρου που υπεγράφη στις  30-10-1918 δημιούργησε μια ιστορική ευκαιρία για τους Έλληνες να δια­μελίσουν την Ανατολία και να ιδρύσουν Εθνικό κράτος. Κάποια άρθρα της Συνθήκης (5,7,11,15,20 και 24) διευκόλυναν το έργο της ελληνικής μειονότητας στον Πόντο.

Μόλις η Συνθήκη τέθηκε σε ισχύ, άνοιξε αμέ­σως ο δρόμος να αποσπασθούν από την Οσμανική Κοινωνία Βιλαέτια της Ανατολής και να ι­δρυθεί ένα αυτόνομο κράτος   στον ανατολικό Πόντο ή τουλάχιστον ένα ανεξάρτητο κράτος».

 Και συνεχίζει ο λέκτορας: «Ομως μαζί με του όρους της Συνθήκης και κάποιες ενέργειες του Οσμανικού κράτους διευκόλυναν τη δουλειά των Ελλήνων. Μια από αυτές τις ενέργειες ήταν η παραχώρηση αμνηστίας. Μια δεύτερη επίσης ενέργεια ήταν να επιτρέψει σε όλους τους πρόσφυγες που είχαν φύγει στη διάρκεια του πολέ­μου να επιστρέφουν στα μέρη τους.

Ειδικότερα με την αμνηστία άδειασαν όλες οι φυλακές, άρχισε να διαταράσσεται σοβαρά η δημόσια τάξη και να διασαλεύεται η κοινωνική ειρήνη».

Ο Ural, από την αρχή ακόμη, διαβλέπει μια έντονη προσπάθεια των Ελλήνων να πολιτικο­ποιήσουν το Ποντιακό Κίνημα είτε με διπλω­ματικές και προπαγανδιστικές ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης στη Διάσκεψη των Παρισίων και τα διεθνή ΜΜΕ είτε με κινητοποιή­σεις των ίδιων των Ποντίων μέσω των οργανώ­σεων και εκπροσώπων τους.

Μια τέτοια πρωτοβουλία του Βενιζέλου εκ­δηλώθηκε με το από 30-12-1918 Υπόμνημά του προς τον Άγγλο πρωθυπουργό, με το οποίο ζητούσε να λήξει η οσμανική εξουσία στη Θρά­κη, τον Εύξεινο Πόντο και την Δυτική Ανατολία (Σμύρνη).

Παρόμοιες πολιτικές δραστηριότητες ανέ­πτυξε και ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, ο οποίος συνεκάλεσε Συνέδριο των Ποντίων στη Μασσαλία της Γαλλίας (2-11-1918) για την ε­πίλυση του Ποντιακού Ζητήματος. Ειδικά ο Κωνσταντινίδης για ενημέρωση της αγγλικής κοινής γνώμης, στο όνομα της Ποντιακής Επι­τροπής, έστειλε επιστολή στις αγγλικές εφημε­ρίδες και ζητούσε να ιδρυθεί ποντιακό κράτος από τον Καύκασο μέχρι τη Σινώπη, διότι ζούσε εκεί ένα εκατομμύριο (1.000.000) ελληνικός πληθυσμός.

Μεγάλη υπήρξε επίσης η κινητοποίηση του Πατριαρχείου και των μητροπολιτών του Πό­ντου για την ίδρυση Ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους στον Πόντο. Ο εισηγητής τονίζει τον ι­διαίτερο ρόλο που έπαιξε ο μητροπολίτης Τρα­πεζούντας Χρύσανθος, ο οποίος σε αντίθεση με το μητροπολίτη Σαμψούντας  Γερμανό Καραβαγγέλη ακολούθησε τη διπλωματική οδό. [Πα­ραστάσεις στο Συνέδριο της Ειρήνης, υποβολή Υπομνήματος (2-5-1918), συνεννοήσεις με Πα­τριαρχείο, διαβουλεύσεις με Βενιζέλο, συντο­νισμός Ποντιακών Οργανώσεων, συναντήσεις με διεθνείς προσωπικότητες κ.λπ.]

Χρύσανθος Φιλιππίδης

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η εξήγηση που δί­νει ο συγγραφέας για το λόγο που ο Χρύσαν­θος επέλεξε τη διπλωματική οδό, αντί του α­ντάρτικου, όπως π.χ. έκανε ο Γερμανός Καραβαγγέλης. Γράφει ο Ural:

«Ο Μητροπολίτης της Τραπεζούντας (Χρύ­σανθος) σε αντίθεση με τον Μητροπολίτη Σαμ­ψούντος Γερμανό, το Ποντιακό Ζήτημα προ­σπάθησε να το τακτοποιήσει διά της διπλωμα­τικής οδού. Οι όροι που ίσχυαν στην Τραπε­ζούντα, υποχρέωναν τον Μητροπολίτη να ακο­λουθήσει αυτόν τον δρόμο. Διότι σε περίπτωση που δεν αποβιβαζόταν ελληνικός και αγγλικός στρατός στην Τραπεζούντα, σύμφωνα με τον στρατηγό Καράμπεκιρ, η δύναμη της 3ης Με­ραρχίας του 15ου Σώματος Στρατού, που είχε μεταφερθεί από το Τορτούμ στην Τραπεζού­ντα, από στρατιωτική άποψη, ήτανε επαρκής να καταπνίξει κάθε είδους αντάρτικη κίνηση».

Παρά την αύξηση της ελληνικής προπαγάν­δας «το Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων κρά­τησε αποστάσεις στην υπόθεση του Ποντιακού Ζητήματος» ομολογεί ο Ural. Παρά ταύτα, συ­νεχίζει ο εισηγητής, αντιπρόσωποι και αξιω­ματικοί των Συμμάχων, ιδιαίτερα Άγγλοι α­ξιωματικοί Ελέγχου, έδωσαν κάθε είδους ενί­σχυση στους Έλληνες Ποντίους.

Συμπερασματικά, καταλήγει ο Ural ότι τις προσπάθειες αυτών που θέλησαν να ιδρύσουν ποντιακό κράτος τις χωρίζουμε σε δυο ομάδες. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν σι πρωτοβουλίες της ελληνικής κυβέρνησης και διάφορων φο­ρέων σε διάφορα κέντρα της Ευρώπης. Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν το Πατριαρχείο, οι μητροπολίτες και οι μυστικές οργανώσεις τους:

«Πάντως, παρά το ζήλο τους, δεν μπόρεσαν να πάρουν μια ανοιχτή υποστήριξη από τους Συμμάχους, όπως ακριβώς έγινε και με την ει­σβολή στη Σμύρνη. Όσον αφορά την Τραπεζού­ντα, η αντιδικία με τους Αρμένιους, οδήγησε σε δεύτερο πλάνο το Ποντιακό».

Και κλείνει ο λέκτορας την εισήγησή του με την ακόλουθη διαπίστωση: «Μετά την ίδρυση της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, ο α­γώνας εναντίον του Ποντιακού Κινήματος συ­νεχίστηκε αυξανόμενος μέχρι το 1921 οπότε και έληξε επιτυχώς».