Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ ΩΣ ΚΡΑΤΙΚΗ, ΕΘΝΙΚΗ, ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 1204-1263

Αφίσα 4ου Παγκόσμιου  Συνεδρίου Ποντιακού Ελληνισμού

Κατά τα έτη 1204 - 1463 και επί 2,5 αιώνες περίπου ο ελληνισμός του Πόντοι δημιουργεί από άποψη δικαίου μια δυναμική ενότητα και αποτελεί το μοναδικό προπύργιο του ελληνισμού στην ακριτική περιοχή του έθνους. Επί τρεις περίπου αιώνες η άμυνα του έθνους μας με τη διάσταση που δίνουμε εμείς στην έννοια αυτή, δηλαδή αμυντική και επιθετική στρατηγική, βρίσκεται επάξια στα χέρια των Ακριτών του Πόντου, που αναχαιτίζουν σαν κυματοθραύστης τις βαρβαρικές επιδρομές, που έχουν ως στόχο τους τον αφανισμό ολόκληρου του έθνους μας.
Από άποψη νομική, δεν ασχολήθηκε ποτέ για το κράτος του Πόντου κανένας. Υπάρχουν τέσσερις νομικές σχολές στη χώρα μας και φιλοσοφικές σχολές, με καθηγητές, οι οποίοι ασχολούνται από το 1821 μέχρι σήμερα με τη νομική υπόσταση του νέου ελληνικού κράτους.
Έτσι, λοιπόν, από το 1204, που αποτελεί πλέον οροθετική, σταθερή γραμμή, δημιουργείται το κράτος της Τραπεζούντας, με όλα τα στοιχεία που απαιτεί το διεθνές δίκαιο, όπως το στοιχείο της εδαφικότητας, το στοιχείο της κυρίαρχης εξουσίας, της ενότητας της θρησκείας, της ενιαίας γλώσσας, της διπλωματικής εκπροσώπησης, της τήρησης των κανόνων του διεθνούς δικαίου και φυσικά της αναγνώρισης εξουσίας από τον ίδιο τον λαό και τέλος της αναγνώρισης της κρατικής αυτής εξουσίας από την διεθνή τότε έννομη τάξη της εποχής εκείνης, τόσο στην Ανατολή όσο και στην Δύση.
Το κράτος της Τραπεζούντας εκτεινόταν από τους χώρους ανατολικά της Σινώπης ως τη μυθική Κολχίδα. Η μέση πόλη ονομαζόταν Κάστρον και Μέγαν Κάστρον και ο μεγάλος Βησσαρίωνος στο σπάνιο έργο του «Εγκώμιον εις Τραπεζούντα», μας αναφέρει πολύτιμα στοιχεία τόσο για την Τραπεζούντα όσο και για το κράτος.
Η διοίκηση: Ο αυτοκράτορας ήταν ο αρχηγός του κράτους. Είχε στα χέρια του τη νομοθετική εξουσία, ήλεγχε τα οικονομικά του κράτους, ήταν ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων, χερσέων και ναυτικών και τέλος ήταν η κεφαλή της Εκκλησίας.
Η αυτοκρατορία: Ήταν διαιρημένη σε 4 μεγάλα τμήματα, που τα διοικούσαν οι ύπαρχοι, με αρμοδιότητες όπως αυτές του αντιβασιλέα. Όμως οι διορισμοί, οι απολύσεις κι άλλες πράξεις γίνονται πάντοτε με βασιλικά διατάγματα, τα οποία εκδίδονταν από την κεντρική εξουσία.
Η δικαιοσύνη: Στην αυτοκρατορική αυλή έμεναν οι επικεφαλής της δικαιοσύνης, όπως ο κιέστορας του ιερού παλατιού, ο κόμης των θείων θησαυρών, ο διαχειριστής του δημόσιου χρήματος κλπ.
Τον στρατό, που αποτελούσε ξεχωριστή υπηρεσία, τον διοικούσαν οι μάγγιστροι millitum, παρμένο από το Βυζάντιο.
Το πολίτευμα στο κράτος της Τραπεζούντας ήταν απολυταρχικό, όχι όμως ολοκληρωτικό. Οι αυτοκράτορες ήταν απόλυτοι μονάρχες και ήταν επικεφαλής της διοίκησης του στρατού, αλλά και ταυτόχρονα ήταν και ανώτεροι τακτικοί δικαστές.
Αρχικά διεκδικούσαν τον τίτλο του αυτοκράτορα των Ρωμαίων, όμως επικράτησε ο τίτλος «πιστός βασιλεύς και αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής, Ιβήρων και Περατείας, ο Μέγας Κομνηνός».
Η οικονομία: Ο σημαντικότερος κλάδος ήταν η αγροτική οικονομία. Η οργάνωση εκσυγχρονισμένων κτηματολογίων, που δεν υπάρχουν ούτε σήμερα στα σύγχρονα κράτη, ήταν ένα σπουδαίο προσόν. Ενώ το νόμισμα, τα περίφημα άσπρα των Κομνηνών, ήταν σταθερό και γνωστό σε ολόκληρο τον τότε κόσμο.
Η Εκκλησία: Στο κράτος του Πόντου είχε σημαντικό ρόλο στη ζωή της αυτοκρατορίας. Ο Απόστολος Ανδρέας βρίσκει πρόσφορο έδαφος, για να κηρύξει τις ιδέες της Ισότητας και της Δικαιοσύνης στον Ελληνισμό του Πόντου. Έτσι δημιουργείται η ενότητα του Δόγματος στο κράτος του Πόντου, όπου ο αυτοκράτορας ήταν ταυτόχρονα και εκκλησιαστικός ηγέτης.
Σχετικά με την Παιδεία, τα Γράμματα και τις Τέχνες μπορούμε να πούμε μόνο τούτο, ότι η καθομιλουμένη γλώσσα της αγοράς και του δήμου είναι η κατάλοιπη ποντιακή σημερινή διάλεκτος, την οποία ακόμα εξακολουθούμε να μιλούμε, τα ελληνικά των ανωτέρων τάξεων και τα κλασικά ελληνικά. Αλλά το εκπληκτικό στο κράτος του Πόντου είναι ο ελληνισμός αυτός παρ’ όλη την κυριαρχία του επί τρεις περίπου αιώνες σε άλλους λαούς, ποτέ δεν αποπειράθηκε βίαιες αφομοιώσεις εθνικές ή γλωσσικές, αλλά σεβόταν σ’ όλη του τη ζωή και την ιστορία, τους αλλοεθνείς, τους αλλογενείς πληθυσμούς, οι οποίοι μπορούσαν να αναδειχθούν ακόμα και στα ύπατα πολιτειακά αξιώματα, φτάνει να είχαν ως θρησκεία την Ορθοδοξία και να μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. «Ορθοδοξία και ελληνική λαλία» ήταν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, για να γίνει οποιοσδήποτε δεκτός στην κοινωνία του Πόντου.
Όμως το «ελληνίζειν» ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση, για να προωθηθεί κανείς κοινωνικά.
Διεθνείς συμβάσεις: Ως προς την εφαρμογή των διατάξεων του διεθνούς δικαίου, ντοκουμέντα που υπάρχουν μας πληροφορούν ότι ο Αλέξιος παρέχει προνόμια στους Ενετούς σχετικά με τις τελωνειακές και άλλες φορολογικές απαλλαγές, πράγμα που συντελεί στη γενναία αύξηση των εσόδων του. Το λατινικό κείμενο της συμφωνίας βρίσκεται σήμερα ακόμη προς επεξεργασία στα αρχεία της Βενετίας. Ένα από τα ελληνικά κείμενα δεν υπάρχει πουθενά. Βέβαια γνώριζαν θαυμάσια και τους κανόνες περί πολέμου και ειρήνης.

Αχιλλεας Ανθεμίδης
Διδακτορας Νομικης Πανεπιστημιου Gottingen

Εισήγηση στο Δ' Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού (Θεσσαλονίκη Ιούνης 1997)