Ο Δυτικός Πόντος και ειδικότερα η Πάφρα κατά τους χρόνους της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας.

Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204 και μετά το διαμελισμό της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ο Αλέξιος Κομνηνός με τη βοήθεια λί­γων οπαδών του κατέλαβε την Τραπεζούντα και ίδρυσε την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η οποία περιελάμβανε:

 Όλες τις παραλιακές πόλεις του Πόντου Σι­νώπη Πάφρα, Σαμψούντα, Οινόη, Φάτσα, Ορντού, Κερασούντα, Σούρμενα, Ριζούντα, Αθήνα μέχρι το Βατούμ.

Στο εσωτερικό του Πόντου περιελάμβανε την Κασταμονή, την Κάβζα, το Βεζύρκιοπρου, το Τσόρουμ, την Τοκάτη, τη Σεβάστεια, τη Νεοκαισάρεια, την Αργυ­ρούπολη κ.λπ.

Μετά το 1204 για ένα διάστημα στην εξουσία της Αμινσού, Πάφρας και περιοχής ανέβηκε ένας απόγονος των Γαβράδων, Τιμαριωτών του Πόντου, ο Θεόδωρος Γαβράς Στην αρχή τα σύνορα της Ποντιακής αυτο­κρατορίας έφταναν μέχρι τη Νικομήδεια, αλλά αργό­τερα περιορίστηκαν ως τη Σινώπη και αργότερα συρρικνώθηκαν ακόμα περισσότερο και έφταναν από το Βατούμ μέχρι την Κερασούντα.

Το ποντιακό κράτος αν και έζησε 257 χρόνια προσέφερε τεράστια υπηρεσία στους Έλληνες κατοίκους των περιοχών, διότι όχι μόνο διατήρησε τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά τον ανέπτυξε και τον στερέωσε.

Η Τρα­πεζούντα έγινε από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα του γνωστού κόσμου και εστία των ελληνικών γραμμάτων και της τέχνης, ορμητήριο των πολεμικών επιχειρήσεων κατά των βαρβάρων από την ανατολή.

Από τα παλαιά χρόνια συνδέονταν με οδικές αρτηρίες με την Περσία, την Ινδία και προς νότο με τη Συρία και την Αίγυπτο. Ήταν μεγάλη εμπορική πόλη και διεθνές λιμάνι που κατακλύζονταν από πολλά πλοία.

 Λέγουν ότι πήρε το όνομα από τους τραπεζοειδείς λόφους που κάθεται το ένα επάνω στο άλλο. Το μεγαλείο της Τραπεζούντας το μαρτυρούν τα ερείπια των τειχών, τα λείψανα των βυ­ζαντινών ανακτόρων, το πλήθος των ναών και οι διακο­σμήσεις αυτών.

Αλλά η πόλη αυτή είναι γνωστή και για τους λογίους άνδρες της, τα σχολεία και ιδίως το περίφημο φροντιστήριο το οποίο θαυμάσια λειτουργού­σε.

 Η πόλη κοσμούνταν από θαυμάσια και πλούσια οικο­δομήματα, ευαγή ιδρύματα και Νοσοκομεία, όπως ήταν το Ακρίταιον Νοσοκομείο, το οποίο τελευταία το διηύθυνε ο χειρούργος γιατρός Δημήτριος Βαλιούδης.

 Στην εποχή των μεγάλων Κομνηνών κτίστηκαν στον Πόντο 3.000 περίπου χριστιανικές Εκκλησίες με ωραίες τοιχο­γραφίες και διακοσμήσεις που συνέχιζαν τη Βυζαντινή παράδοση. Τα μοναστήρια του Πόντου τον 13ο και 14ο αιώνα ήσαν σχολεία σοφίας.

Όταν κατέλαβε την Τραπεζούντα ο Αλέξιος Κομνηνός και αφού είχε προηγηθεί ο διαμελισμός της βυ­ζαντινής Αυτοκρατορίας, στρατηγός και διοικητής της Πάφρας ήταν κάποιος Σάββας που είχε ανακηρύξει τον εαυτό του ως ανεξάρτητο Ηγεμόνα, γιατί πίστευε ότι ο ελληνικός και χριστιανικός λαός της περιοχής της Πά­φρας θα τον βοηθήσει να παραμείνει Φρούραρχος και Διοικητής της περιοχής αυτής. Βασιζόταν επίσης στην καλά οχυρωμένη περιοχή του ποταμού Άλυ και των γύρω βουνών, ώστε κανείς δε θα τολμούσε να έλθει σε ανοιχτή ρήξη μαζί του.

Κατά τις πληροφορίες των ιστορικών ο Φρούραρχος Σάββας έκανε πολλά οχυρωματικά έργα κατά μήκος του ποταμού Άλυ και δεν αποκλείεται τα οχυρά κοντά στο χωριό ΚΑΠΟΥ ΚΑΓΙΑ της Πάφρας να είναι έργο του στρατηγού αυτού.

Ο ίδιος οργάνωσε το στρατό του και έκτισε πολλά Ελληνικά σχολεία και Χριστιανικές Εκ­κλησίες στα χωριά που βρίσκονταν στις όχθες του πο­ταμού Άλυ. Επίσης και στα χωριά των βουνών Νεπιέν Ντάγ, Γιούνταγ, Κοτζά Ντάγ, Αγιού Τεπέ, Ταφσάν Ντάγ και Δουλμέν Ντάγ στη δυτική όχθη του ποταμού στην περιοχή ΑΣΑΡ.

Εγκατέστησε στα χωριά αυτά πρόσφυ­γες και φυγάδες από τις περιοχές της Καππαδοκίας Και­σαρείας και Αρμενίας, οι οποίοι καταπιεζόμενοι από τους αλλόθρησκους Άραβες εγκατέλειπαν τις περιοχές τους και έφθαναν για ασφάλεια στην περιοχή αυτή.

Ο στρατηγός και διοικητής της Πάφρας Σάββας καθώς και ο λαός για να αποφύγουν νεότερους και σοβα­ρότερους κινδύνους, που τυχόν θα αντιμετώπιζαν ύστερα από πολλές κακουχίες και στερήσεις δεκαετιών, δέχτη­καν ως νόμιμο κληρονόμο του Βυζαντινού Κράτους τον Αλέξιο Κομνηνό και υποτάχτηκαν σ’ αυτόν.

Διατήρησαν όμως τη διοίκηση της Πάφρας και των περιο­χών. Η κυριαρχία αυτή της Αυτοκρατορίας της Τραπε­ζούντας κράτησε μέχρι το 1462, 10 περίπου χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453.

 Στη διάρκεια της ζωής της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας πολλοί επιδρο­μείς προσπάθησαν να την καταλύσουν και να υποτά­ξουν όλες τις περιοχές της Αυτοκρατορίας. Όλο το βά­ρος της προστασίας των δυτικών συνόρων του κράτους έπεφτε στους Παφραίους. Αν οποιοσδήποτε επιδρομέας κατόρθωνε να περάσει τον Άλυ ποταμό, για να μετακι­νήσει τα στρατεύματά του στο εσωτερικό, προς ανατολάς δεν αντιμετώπιζε ιδιαίτερα προβλήματα.

Οι φρουροί όμως των συνόρων αυτών και οι φύλακες των διαβάσεων Παφραίοι αγωνίζονταν σκληρά και δεν επέτρεπαν τη διέλευση στον εχθρό και την κατάληψη της Αυτοκρα­τορίας.

Νικόλαος Κυνηγόπουλος