Η επιτροπή υιοθετεί 1.136.000 πρόσφυγες. (Μερος 3ο)

Κάνοντας νέο ισολογισμό στις αρχές του 1924, στον οποίο περιλαμβάνονταν και οι ανταλλαγέντες Έλληνες που ακόμα αναμένονταν, η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων βρέθηκε να έχει την ευθύνη 1.136.000 προσφύγων, τα τρία πέμπτα των οποίων ήταν γεωργοί. Για να αντιμετωπίσει το τεράστιο έλλειμμα, δέσμευσε γαίες στη Μακεδονία και στη Δυτική Θράκη που είχαν περάσει στην κυριότητα του κρά­τους, συνολικής έκτασης 5.000.000 στρεμμάτων, για τους σκοπούς του εποικισμού και ως εγγυήσεις για δάνεια.

Εάν η Ελλάδα μπορούσε να καλέσει τους αρχαίους ήρωές της σε βοήθεια, ο Ηρακλής των Δώδεκα Άθλων σίγουρα θα δείλιαζε μπροστά στο ημιτελές ακό­μα έργο της επιτροπής να εντάξει περισσότερους από 1.000.000 πρόσφυγες στον οικονομικό της ιστό. Ο εποικισμός έπρεπε να αρχίσει από τη γη. Χρειά­ζονταν καλή επίβλεψη και μηχανοκίνητο όργωμα. Δεν υπήρχαν γεωφυσικοί χάρτες ούτε οριοθετημένα σύνορα στη Μακεδονία, και το χώμα είχε παραμείνει ακαλλιέργητο τόσο πολύ καιρό, ώστε ήταν αδύνατον με τη δύναμη μόνο των ζώων να σπάσει και να μαλακώσει. Είτε επρόκειτο για σπίτια, αλέτρια, ζώα είτε για σπόρους δημητριακών, η επιτροπή, προκειμένου να θρέψει τη γιγάντια οικογένειά της, έπρεπε να σκεφτεί με όρους εκατοντάδων χιλιάδων. Συ­χνά, όταν δεν υπήρχαν διαθέσιμα σπίτια μουσουλμάνων που εγκατέλειψαν πίσω την περιουσία τους, οι ίδιοι οι έποικοι ως εργάτες μισθοδοτούμενοι από την επιτροπή έχτιζαν τα δικά τους σπίτια χρησιμοποιώντας πέτρες, τούβλα ή καλαμωτές με λάσπη, ανάλογα με τα υλικά που είχε να προσφέρει ο τόπος.

Τα μη αποξηραμένα έλη, όπου αναπαράγονταν κατά χιλιάδες τα κουνούπια, προκαλούσαν ελονοσία. Η γιγάντια προσφυγική οικογένεια χρειαζόταν 15 τό­νους κινίνο για να επιζήσει. Ύστερα ήρθε η ανομβρία, και 50.000 καλλιεργητές έπρεπε να αποζημιωθούν με δημητριακά και ζωοτροφές, αξίας 1.000.000 δο­λαρίων. Οι συμφορές χτυπούν πάντοτε αδιακρίτως - ο αντίκτυπος τους είναι δε χιλιαπλάσιος όταν η ιλαρά προσβάλλει ολόκληρα νοικοκυριά με ένα τσούρ­μο παιδιά το καθένα.

Στο μεταξύ, τα δημόσια έργα της επιτροπής για τη στέγαση των κατοίκων των πόλεων, με βάση τα δύο δωμάτια ανά οικογένεια, όλο και συνεχίζονταν μέσα στα προάστια με τα «σοβατισμένα» σπίτια, που τελικά έμελλαν να αλλάξουν την όψη κάθε μεγάλης πόλης στην Ελλάδα. Οι αστοί πρόσφυγες, με έμφυτο το εμπορικό δαιμόνιο της φυλής τους, έκαναν θαύματα επινοώντας τρόπους για να σταθούν και πάλι στα πόδια τους. Πολύ γρήγορα ήταν σε θέση να πληρώνουν συμβολικά ενοίκια για τα δωμάτιά τους και να πλειοδοτούν, με τις ανταγωνιστικές προσφο­ρές τους, τα ενοίκια καταστημάτων που ανήκαν στην επιτροπή.

Η επιτροπή θα συνέχιζε να παίζει το ρόλο του κηδεμόνα, του οδηγού, του διευθυντή, του πιστωτή -ανταλλάσσοντας πιστωτικά σημειώματα με αγροτι­κές προμήθειες, άλλοτε χρηματοδοτώντας κάποια νέα εμπορική επιχείρηση και έχοντας πάντα ως στόχο της την εγκατάσταση και τη μόνιμη επανένταξη των προσφύγων- έως ότου θα έκλειναν όλοι οι ανοιχτοί λογαριασμοί μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, μερικών εκατομμυρίων προσφύγων και της ίδιας, έως ότου τα κατάστιχα της ανταλλαγής θα έκλειναν οριστικά.

Μελβιν Τσατερ