«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»

Σχεδόν σύγχρονα με τα γεγονότα της ταραγμένης τούτης εποχής, κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της και η ιδέα της ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου. Για την ακρίβεια η ιδέα αυτή γεννήθηκε απ' τον καιρό που το ξέσπασμα της επανάστασης στη Ρωσία έκανε αμφίβολη την διατήρηση του μετώπου του Καυκάσου, κι αντίστοιχα την παραμονή του ρούσικου στρατού στον Πόντο.

Το ενδεχόμενο της κατάρρευσης του μετώπου προκάλεσε πολλές και ποικίλες αντιδράσεις, όχι μονάχα στους υπόδουλους Ποντίους, αλλά και σ' εκείνους της διασποράς. Βλέποντας οι Πόντιοι του εξωτερικού τον κίνδυνο να ξαναβρεθεί η πατρική τους γη κάτω απ' τον βάρβαρο ζυγό των Τούρκων, και μάλιστα οριστικά τούτη τη φορά, κινήθηκαν δραστήρια ενάντια στην απειλή μιας νέας τέτοιας τραγικής μοίρας της πατρίδας τους.

Μια ολόκληρη και πολυτάραχη ιστορία κλείνει η ιδέα της ανεξαρτησίας του Πόντου, γύρω απ'  την  οποία έγινε  ένας  απελπισμένος πολιτικός  και  διπλωματικός αγώνας, αλλά  και πολλές συζητήσεις αργότερα για τη σωστή ή όχι ανακίνηση ενός τέτοιου θέματος, που έδωσε στους Τούρκους τη δικαιολογία για περισσότερες σφαγές.

Δεν θα συμφωνήσω με όσους κατάκριναν την ιδέα γιατί, όπως είπα και αλλού, οι Τούρκοι προσχήματα ζητούσαν μόνο για να προχωρήσουν στην εφαρμογή των «μέτρων» της εξόντωσης του Ελληνισμού.
Άλλωστε το κίνημα για την ανεξαρτησία του Πόντου δεν πρέπει να το δει κανένας απομονωμένο σαν μια πράξη ξεκρέμαστη κι αστόχαστη, αλλά σε συνάρτηση με τ' άλλα γεγονότα της εποχής, μέσα σ' ένα παγκόσμιο πόλεμο, που επρόκειτο να κρίνει και ν' αναθεωρήσει ριζικά τις τύχες λαών. 
Να το δει ακόμα, πρέπει, από τη σκοπιά της μεγαλόπνευστης πολιτικής μιας νέας κι  ολοζώντανης Ελλάδας, που είχε ανοίξει τα φτερά της για τα μεγάλα της πεπρωμένα, για τον πιο τίμιο, τον πιο δίκαιο και καθάριο απελευθερωτικό αγώνα, κάτω απ' την ηγεσία του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Ο πρώτος που έριξε την ιδέα της ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου ήταν ένας Πόντιος μεγαλέμπορος του εξωτερικού, ο Κ. Γ. Κωνσταντινίδης, γιος του περίφημου εκείνου δημάρχου της Κερασούντας καπτάν Γιώργη. Ο Κωνσταντινίδης, φανατικός πατριώτης, από πολλά χρόνια εγκατεστημένος στη Μασσαλία, παρακολουθούσε ανήσυχος την εξέλιξη των γεγονότων στην πατρίδα του. 
Ξέροντας πολύ καλά τα πρόσφατα μαρτύρια των συμπατριωτών του και προβλέποντας πολύ χειρότερα με την επικείμενη αποχώρηση των Ρώσων, σκέφτηκε ότι μόνο με την ίδρυση ενός ανεξάρτητου κράτους θα μπορούσε να σωθεί ο Ελληνισμός του Πόντου απ' τους κινδύνους της οριστικής σκλαβιάς που τώρα τον απειλούσε. Γι' αυτό και βάλθηκε να ξεσηκώσει όλους τους Ποντίους του εξωτερικού για να οργανωθούν και ν' απαιτήσουν τα δικαιώματά τους. 
Χωρίς να χάνει καιρό, λοιπόν, άρχισε να στέλνει γράμματα παντού όπου ζούσαν Πόντιοι, έκανε έκκληση στις Δυνάμεις της Αντάντ και τύπωσε χιλιάδες ταχυδρομικά δελτάρια με τον χάρτη του Πόντου, όπου έγραφε σε γαλλική γλώσσα: «ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΞΕΣΗΚΩΘΗΤΕ, ΘΥΜΙΣΤΕ ΣΤΑ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ ΕΘΝΗ ΤΑ ΥΨΙΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΑΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ».

Στην ψυχολογική κατάσταση που βρισκόντουσαν οι Πόντιοι ήταν φυσικό να δεχτούν ολόψυχα το κάλεσμα, γι' αυτό και η ιδέα της δημιουργίας μιας ανεξάρτητης Δημοκρατίας βρήκε αμέσως ανταπόκριση και ρίζωσε σ' όλων τις καρδιές. Αλλά μια τέτοια κίνηση δεν μπορούσε, φυσικά, να έχει ελπίδες επιτυχίας, αν δεν την υιοθετούσε ο μεγάλος εθνάρχης, και γι'  αυτό  ο  πρωτεργάτης  της  ιδέας  φρόντισε  να  συναντήσει  ευθύς  απ'  την  αρχή  τον Ελευθέριο Βενιζέλο και να ζητήσει την βοήθειά του.

Τις σχετικές πληροφορίες για την δράση του Κωνσταντινίδη όπως και γενικότερα για το θέμα τούτο, μας τις δίνει ο άλλοτε βουλευτής κ. Ελ. Παυλίδης, στο βιβλίο του «Πώς και διατί εματαιώθη η Δημοκρατία του Πόντου», όπου συγκέντρωσε όλα τα επίσημα στοιχεία, συμπληρωμένα με την προσωπική του εμπειρία και δραστηριότητα. Έτσι ανάμεσα σε άλλα αναφέρει και ένα απόσπασμα από ένα γράμμα του Κωνσταντινίδη, όπου φαίνεται η επαφή του τελευταίου με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. 
Το γράμμα με ημερομηνία 13 Νοεμβρίου 1917, απευθυνόταν προς τον Σύνδεσμο «Πόντος» της Αθήνας κι έλεγε: «Προ ημερών ήμουν εις την  Νίκαιαν προς συνάντησιν του μεγάλου μας πρωθυπουργού κ.  Βενιζέλου,  παρά τω οποίω είχον ημίωρον συνέντευξιν. Ο σεβαστός Πρόεδρος της Κυβερνήσεως επιδοκιμάζει καθ' όλα τον αγώνα μας και με ενεθάρρυνε πολύ δια την επιτυχία του, η δε υποστήριξίς του μας είναι από τούδε εξησφαλισμένη».

Ενέκρινε, λοιπόν, και υιοθέτησε το αίτημα ο Βενιζέλος κι αυτό, φυσικά, έδινε φτερά όχι μονάχα στον Κωνσταντινίδη, αλλά και σ' όλους που είχαν ανταποκριθεί στο κάλεσμά του και πήραν την απόφαση να δουλέψουν για την επιτυχία του σκοπού.

Στις  22  του  Γενάρη  του  1918  ο  Κωνσταντινίδης συγκαλεί  στη  Μασσαλία  Παμποντιακό Συνέδριο, όπου αντιπροσωπεύονται οι Πόντιοι της Ευρώπης και της Αμερικής και καταστρώνεται σε  γενικές  γραμμές  το  πρόγραμμα της  δράσης. Το  συνέδριο  καταρτίζει εκτελεστική επιτροπή κι ανάμεσα σε άλλες του αποφάσεις στέλνει και στον Επίτροπο των Εξωτερικών των Σοβιέτ το παρακάτω τηλεγράφημα:

«Τρότσκυ, Επίτροπον Εξωτερικών — Πέτρογκραδ. Συνέδριον συγκληθέν εν Μασσαλία πολιτών καταγομένων εκ Πόντου και του εσωτερικού, αποτελούμενον εξ αντιπροσώπων πολιτών διαμενόντων εν Ηνωμέναις Πολιτείαις, Ελβετία, Αγγλία, Ελλάδι, Αιγύπτω και όλων των χωρών της Ευρώπης και Αμερικής, σας παρακαλεί να συνηγορήσητε δια την χώραν ταύτην, ίνα έχει το δικαίωμα να διαθέτη την τύχην της μετά την αποχώρησιν των ρωσικών στρατευμάτων και να μην επανέλθη υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν. Επιθυμία μας είναι να σχηματίσωμεν ανεξάρτητον Δημοκρατίαν από των ρωσικών συνόρων μέχρι και πέραν της Σινώπης μετά του εσωτερικού. Παρακαλούμεν όπως επέμβητε δραστηρίως επί του προκειμένου. Υπολογίζοντες εις την υμετέραν πραγματικήν υποστήριξιν, ευχαριστούμεν προκαταβολικώς. Ο πρόεδρος Κωνσταντινίδης».

Φυσικά ο Τρότσκυ τον καιρό εκείνο δεν είχε λίγους πονοκεφάλους ώστε να νοιάζεται για τους  Ποντίους —  πάντως το  τηλεγράφημα δείχνει ότι  οι  πρωτεργάτες της  ιδέας  ήσαν έτοιμοι να  χτυπήσουν όλες  τις  πόρτες, ακόμα  και  των  κουφών,  κι  όπως  τα  πράγματα απέδειξαν, ο  Επίτροπος των  Εξωτερικών των  Σοβιέτ  δεν  ήταν  ο  μόνος  κουφός  απ'  τις μεγάλες προσωπικότητες των ταραγμένων εκείνων καιρών. Άλλοι —«σύμμαχοι» μάλιστα, στο πλευρό των οποίων αγωνίστηκε η Ελλάδα— αποδείχτηκαν πολύ πιο κουφοί στ' απελπισμένα χτυπήματα της πόρτας τους, ενός λαού που αφανιζόταν και δεν ζητούσε τίποτε άλλο παρά το δικαίωμά του να ζήσει.

Άσχετα όμως μ' αυτό η ιδέα της ανεξαρτησίας του Πόντου πήρε τον δρόμο της. Παρακολουθώντας την πορεία της βλέπουμε ότι σαν σπίθα πετάγεται απ' την μιαν άκρη του κόσμου στην άλλη, ανάβει τους Ποντίους και σιγά ‐ σιγά περνώντας μέσα από πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής —παντού όπου υπήρχαν Πόντιοι— συνέτεινε στο να γίνουν Σύλλογοι πατριωτών, που βάλθηκαν να δουλέψουν με πάθος για τον ιερό σκοπό.

Οργανώσεις  που  προϋπήρχαν  μπαίναν  σε  κάθε  είδους  δραστηριότητα,  μ'  εκκλήσεις,υπομνήματα, συνέδρια, δημοσιεύσεις κλπ.

Δημήτρης Ψαθάς