Η Αμάσεια (Amasya)

(Κάτοικοι, πριν από την Ανταλλαγή, 30.000: Τούρκοι 28.000, Έλληνες 2.000).
Βρίσκεται πάνω στο δρόμο που οδηγεί από την Καισαρεία προς την Αμισό, δίπλα στον Ίρη ποταμό, μέσα σε ευρύ φαράγγι.
Η Αμάσεια ήταν γνωστή και περιώνυμη πολιτεία σε όλες τις περιόδους (αρχαία, βυζαντινή και νεότερη).
Πρώτα - πρώτα, ήταν πατρίδα του γεωγράφου Στράβωνα (6o π.Χ. - 20 μ.Χ.), που την χαρακτήρισε ως «πασών πλείστη και αρίστη». Έπειτα, χρημάτισε πρωτεύουσα του κράτους του Μιθριδάτη και μητροπολιτική έδρα στα ρωμαϊκό και βυζαντινά χρόνια.
 Στη συνέχεια ήταν και η έδρα των πρώτων Σουλτάνων και η δεύτερη πρωτεύουσα των Κομνηνών. Τα μέσα του 19ου αι. γίνεται έδρα Σαντζακίου.

Αμάσεια : Όμορφη πόλη κτισμένη στις όχθες του Ίρη

Πρόκειται για μαγευτικότατη πολιτεία του Πόντου, που διαρρέεται από τον Ίρη ποταμό. Οι δύο πλευρές της πόλης συνδέονται μεταξύ τους με γραφικές λιθόκτιστες και ξύλινες γέφυρες επί του ποταμού. Ορισμένες απ' αυτές τις γέφυρες ανάγονται στη ρωμαϊκή εποχή.
Κύρια προϊόντα της περιοχής: δημητριακό, μετάξι, όπιο, φρούτα, μπάμιες, σταφύλια. Η πόλη συγκοινωνούσε με τα εμπορικότερα κέντρα της Μ. Ασίας και εξήγε τα προϊόντα της από το λιμάνι της Αμισού. Εξάλλου, η Αμάσεια ήταν γνωστή και για την αλευροβιομηχανία της (με υδρόμυλους και ατμοκίνητους μύλους), που κάλυπτε τις ανάγκες των Βιλαετίων Σεβάστειας και Αγκύρας.

Ήταν επίσης περίφημα και τα εργαστήρια σιδηρουργίας, υποδηματοποιίας και ωρολογοποιίας αυτής της πόλης. Για τον πλούτο και την αρχοντιά της οι έμποροι την αποκαλούσαν "Βαγδάτη του Ρούμ"

Αμάσεια: Άποψη της πόλης

Εκκλησιαστικά όπως είπαμε, ήταν έδρα Μητροπολίτη που κάλυπτε και την περιοχή της Σινώπης, όπως και την περιοχή της Αμισού. Από εδώ ο γενναίος μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης οργάνωσε τα γνωστά αντάρτικα του Πόντου, ως την ηρωική άμυνα  κατά των διωγμών και της Γενοκτονίας(1914-1923). Η Αμάσεια πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος αυτή την περίοδο, με τις αγχόνες και τους μαζικούς εκτοπισμούς.

Οι Χριστιανοί της Αμάσειας είχαν ως Μητροπολιτικό Ναό την τρισυπόστατη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, Αγίου Χαραλάμπου και του Αγίου Βασιλείου (Αρχιεπισκόπου Αμάσειας, όπου σώζεται και ο τάφος του).

Σώζονται μέχρι σήμερα , σπάνια και μοναδικά μνημεία απ'  όλες τις περιόδους ιστορίας αυτής της πόλης:

-Το φρούριο ψηλά στην Ακρόπολη

-Πύργοι φρουρίων στις κορυφές των δύο λόφων. Άνω και Κάτω κάστρα.

-Τα αρχαία τείχη της πόλης

Οι γραφικές γέφυρες του Ίρη ποταμού

-Σαρκοφάγοι.

-Η αρχαία δεξαμενή με την υπόγεια σήραγγα.

-Βασιλικοί τάφοι των Μιθριδατών , λαξευτοί σε βράχους, που ξεχωρίζουν απ' όλους τους τάφους της Μικράς Ασίας. Είναι οι τάφοι των προγόνων του Μιθριδάτη ΣΤ'.

-Ερείπια αρχαίου ναού της Ρέας, μητέρας των θεών. Εκεί χτίστηκε αργότερα το πολυτελέστατο τζαμί του Βαγιαζήτ Β' (1486), που σώζεται μέχρι σήμερα, ένα ολόκληρο κτιριακό συγκρότημα.

-Λείψανα μονών φτωχοτροφείων και ιδρυμάτων των βυζαντινών χρόνων.

-Παλιά αρχοντικά-σπίτια, με τους εξώστες.

-Τρία ελληνικά σχολεία.

-Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.

-Το γαλλικό σχολείο.

-Πλατεία του Μαρτυρίου των ποντίων (1921), όπου είχαν στηθεί οι αγχόνες για τον ανθό (οικονομικό και πνευματικό) του Πόντου Έτσι, με τα Δικαστήρια Ανεξαρτησίας του Κεμάλ, , η Αμάσεια συνδέθηκε με τη Γενοκτονία και καταχωρήθηκε στις πιο μαύρες σελίδες του Ποντιακού Ελληνισμού. Στην περιφέρεια της Αμάσειας υπήρχαν έντεκα (11) ελληνικά χωριά.

Αμάσεια : Τάφοι των Μιθριδατών

Χωριά και αριθμός κατοίκων περιφέρειας Αμάσειας (1907)

Ελληνικές κοινότητες της εκκλησιαστικής  επαρχίας Αμασείας (σύμφωνα με στατιστική της μητροπόλεως Αμασείας που δημοσιεύτηκε το 1907. 

Κατά την ίδια στατιστική, στην επαρχία υπήρχαν 392 ναοί, με 439 ιερείς, 325 σχολεία με| 10.000 μαθητές και μαθήτριες και 565  διδασκάλους και διδασκάλισσες.