Είναι, πιστεύω, σε γενικές γραμμές γνωστό ότι η περίοδος της μεσαιωνικής μας ιστορίας αποτελεί σε παγκόσμιο επίπεδο χαρακτηριστικό παράδειγμα πλούσιων μνειών και πληροφοριών, όσον αφορά στον τομέα της προσωπογραφίας.
Τα επιστημονικά προσωπογραφικά λεξικά της ύστερης ρωμαϊκής, καθώς και της βυζαντινής περιόδου αποτελούν αδιάψευστο κριτήριο αυτού του γεγονότος. Για παράδειγμα, στο πρόγραμμα «Τράπεζα Πληροφοριών Βυζαντινής Ιστορίας», που λειτουργεί από το 1981 στο Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Αθήνα, και με αποδελτιωμένες μέχρι τώρα 30 περίπου ιστοριογραφικές πηγές, το προσωπογραφικό αρχείο του παραπάνω προγράμματος έχει να επιδείξει πάνω από 4.200 πρόσωπα με καταγραμμένα εν συντομία τα βιογραφικά του στοιχεία για την εποχή ανάμεσα στο 324 και το 1453.
Ένας δε αξιοσημείωτος αριθμός των προσώπων αυτών έχει αποδελτιωθεί από καθαρά ποντιακές πηγές, όπως λ. χ. το Χρονικό των Μεγάλων Κομνηνών του Μιχαήλ Πανάρετου, καθώς και τις ποικίλες αφηγήσεις των Ιωσήφ - Ιωάννη Λαζαρόπουλου και Κωνσταντίνου Λουκίτη που συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση του Α. Παπαδόπουλου - Κεραμέως, γνωστή ως «Πηγές της Ιστορίας της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας» (Fontes Historiae Imperii Trapezuntini).
Αν όμως στη συνείδηση του επιστημονικού κόσμου η βυζαντινή ποντιακή προσωπογραφία με πραγματικά εξέχουσες φυσιογνωμίες του μεσαιωνικού ελληνισμού είναι πλήρως καταξιωμένη και συνειδητοποιημένη, δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι συμβαίνει το ίδιο στα ιστορικά εγχειρίδια του γυμνασίου και του λυκείου, όπου πραγματικά - πλην ελαχίστων εξαιρέσεων απλής ονομαστικής αναφοράς ενός Βησσαρίωνα (χωρίς όμως να αναφέρεται η τραπεζουντιακή του καταγωγή), ενός Γεώργιου Τραπεζούντιου ή ενός Αλεξίου Γ' Μεγαλοκομνηνού, με λύπη μας διαπιστώνουμε πως η τραπεζουντιακή προσωπογραφία - και κατ' επέκταση η ιστορία - αναδεικνύεται σε φτωχή-φτωχότατη συγγενή της Μούσας Κλειώς.
Ούτε καν αναφορά, για παράδειγμα, στον λόγιο ιεράρχη του 11 ου αιώνα και πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, Ιωάννη Η' Ξιφιλίνο, ή στο επιφανέστερο μέλος του οίκου των Γαβράδων, του αγιοποιημένου Θεόδωρου Α', που περί τα τέλη του 11ου αιώνα μαρτύρησε από τους Τούρκους, αρνούμενος να ασπαστεί το Ισλάμ. Τίποτε περί του σοφού μαθηματικού και αστρονόμου του 13ου αιώνα, Γρηγόριου Χιονιάδη, του μαθητή του τελευταίου και πολυμαθέστατου αξιωματούχου Κωνσταντίνου Λουκίτη (13ος - 14ος αι.), καθώς και του πολυγραφώτατου μητροπολίτη Τραπεζούντας στο 2ο μισό του 14ου αι., Ιωάννη - Ιωσήφ Λαζαρόπουλου, ή, ακόμη, του αστρονόμου με τις εντυπωσιακές ιατρικές γνώσεις Γεωργίου Χρυσοκόκκη (14ος αι.). Μάταια, ακόμη, θα αναζητήσουμε αναφορά στον χρονικογράφο Μιχαήλ Πανάρετο, που χωρίς το χρονικό του οι γνώσεις μας για τους μεγάλους Κομνηνούς του Πόντου θα ήταν σε εμβρυακή μορφή, ή ακόμη αναφορά στον λόγιο αξιωματούχο τον καιρό της άλωσης του 1461, Γεώργιο Αμιρούτζη.
Το 1978 ο Οδυσσέας Λαμψίδης δημοσίευσε στο Αρχείον Πόντου ειδικό μνημόνιο στο οποίο έκανε λόγο για την ανάγκη μεθοδικότερης συμπερίληψης διαφόρων μνειών από τη μεσαιωνική ιστορία του ελληνικού Πόντου στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια.
Τις μνείες αυτές ο Οδ. Λαμψίδης συσχετίζει με τα εξής θέματα:
α. τον Ιουστινιανό Α' και τον Ελληνικό Πόντο,
β. τον Ηράκλειο Α' στον Πόντο,
γ. τα ακριτικά τραγούδια,
δ. τον Πόντιο όσιο Νίκωνα τον «Μετανοείτε»,
ε. τον Τραπεζούντιο άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη,
στ. την εικόνα της Παναγίας Σουμελά και
ζ. το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών.
Αλέξης Σαββίδης
Εισήγηση στο Β' παγκόσμιο Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού(Θεσσαλονίκη 11 Ιούλη-7 Αυγούστου)
Τα επιστημονικά προσωπογραφικά λεξικά της ύστερης ρωμαϊκής, καθώς και της βυζαντινής περιόδου αποτελούν αδιάψευστο κριτήριο αυτού του γεγονότος. Για παράδειγμα, στο πρόγραμμα «Τράπεζα Πληροφοριών Βυζαντινής Ιστορίας», που λειτουργεί από το 1981 στο Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Αθήνα, και με αποδελτιωμένες μέχρι τώρα 30 περίπου ιστοριογραφικές πηγές, το προσωπογραφικό αρχείο του παραπάνω προγράμματος έχει να επιδείξει πάνω από 4.200 πρόσωπα με καταγραμμένα εν συντομία τα βιογραφικά του στοιχεία για την εποχή ανάμεσα στο 324 και το 1453.
Αν όμως στη συνείδηση του επιστημονικού κόσμου η βυζαντινή ποντιακή προσωπογραφία με πραγματικά εξέχουσες φυσιογνωμίες του μεσαιωνικού ελληνισμού είναι πλήρως καταξιωμένη και συνειδητοποιημένη, δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι συμβαίνει το ίδιο στα ιστορικά εγχειρίδια του γυμνασίου και του λυκείου, όπου πραγματικά - πλην ελαχίστων εξαιρέσεων απλής ονομαστικής αναφοράς ενός Βησσαρίωνα (χωρίς όμως να αναφέρεται η τραπεζουντιακή του καταγωγή), ενός Γεώργιου Τραπεζούντιου ή ενός Αλεξίου Γ' Μεγαλοκομνηνού, με λύπη μας διαπιστώνουμε πως η τραπεζουντιακή προσωπογραφία - και κατ' επέκταση η ιστορία - αναδεικνύεται σε φτωχή-φτωχότατη συγγενή της Μούσας Κλειώς.
Ούτε καν αναφορά, για παράδειγμα, στον λόγιο ιεράρχη του 11 ου αιώνα και πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, Ιωάννη Η' Ξιφιλίνο, ή στο επιφανέστερο μέλος του οίκου των Γαβράδων, του αγιοποιημένου Θεόδωρου Α', που περί τα τέλη του 11ου αιώνα μαρτύρησε από τους Τούρκους, αρνούμενος να ασπαστεί το Ισλάμ. Τίποτε περί του σοφού μαθηματικού και αστρονόμου του 13ου αιώνα, Γρηγόριου Χιονιάδη, του μαθητή του τελευταίου και πολυμαθέστατου αξιωματούχου Κωνσταντίνου Λουκίτη (13ος - 14ος αι.), καθώς και του πολυγραφώτατου μητροπολίτη Τραπεζούντας στο 2ο μισό του 14ου αι., Ιωάννη - Ιωσήφ Λαζαρόπουλου, ή, ακόμη, του αστρονόμου με τις εντυπωσιακές ιατρικές γνώσεις Γεωργίου Χρυσοκόκκη (14ος αι.). Μάταια, ακόμη, θα αναζητήσουμε αναφορά στον χρονικογράφο Μιχαήλ Πανάρετο, που χωρίς το χρονικό του οι γνώσεις μας για τους μεγάλους Κομνηνούς του Πόντου θα ήταν σε εμβρυακή μορφή, ή ακόμη αναφορά στον λόγιο αξιωματούχο τον καιρό της άλωσης του 1461, Γεώργιο Αμιρούτζη.
Το 1978 ο Οδυσσέας Λαμψίδης δημοσίευσε στο Αρχείον Πόντου ειδικό μνημόνιο στο οποίο έκανε λόγο για την ανάγκη μεθοδικότερης συμπερίληψης διαφόρων μνειών από τη μεσαιωνική ιστορία του ελληνικού Πόντου στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια.
Τις μνείες αυτές ο Οδ. Λαμψίδης συσχετίζει με τα εξής θέματα:
α. τον Ιουστινιανό Α' και τον Ελληνικό Πόντο,
β. τον Ηράκλειο Α' στον Πόντο,
γ. τα ακριτικά τραγούδια,
δ. τον Πόντιο όσιο Νίκωνα τον «Μετανοείτε»,
ε. τον Τραπεζούντιο άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη,
στ. την εικόνα της Παναγίας Σουμελά και
ζ. το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών.
Αλέξης Σαββίδης
Εισήγηση στο Β' παγκόσμιο Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού(Θεσσαλονίκη 11 Ιούλη-7 Αυγούστου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου