Οι Ομογενείς από τις χώρες της ΕΣΣΔ και ο ερχομός τους στην Ελλάδα

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 παρατηρείται το φαινόμενο της μετανάστευσης στην Ελλάδα πολλών Ελ­λήνων από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Πρόκειται για τους Ελληνοποντίους, οι οποίοι, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, εγκατέλειψαν τις χώρες διαμονής τους Γεωργία, Ουκρανία, Ρω­σία, Αζερμπαϊτζάν κ. ά. και αναζήτησαν καταφύγιο στην ιστορική τους πατρίδα, την Ελλάδα.

Είναι το κομμάτι του Ελληνισμού, το οποίο ταλαιπωρήθηκε από τις συνεχείς μετακινήσεις του, υπέστη διάφορα παθήματα, για να καταλήξει στα χωριά και τα αστικά κέντρα της Ελλάδας.

Η εγκατάσταση τους στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης

Η μετάβάση των Ελλήνων και η εγκατάστασή τους στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης άρχισε από τους αρχαιότατους χρόνους. Ήταν η εποχή που ίδρυαν διάφορες αποικίες, πρώτα στην περιοχή της Κριμαίας και στη συνέχεια σε όλα τα παράλια του Ευξείνου Πόντου. Επιδίωκαν την ίδρυση αποικιών για τις ανάγκες του εμπορίου.

Η έναρξη, πάντως, συστηματικής εγκα­τάστασης των Ελλήνων αρχίζει τον 8ο αιώνα π. Χ. με τον μεγάλο β' ελληνικό αποικισμό.

Για πολλούς αιώνες, το ελληνικό στοιχείο θα βρει την ευκαιρία να εποικίσει τα παράλια του Ευξείνου Πόντου και της νότιας Ρωσίας. Είναι η εποχή των μεγάλων μεταναστεύσεων των λαών της Μεσογείου.

Η μετανάστευση των Ελλήνων στη Ρωσία θα συνεχιστεί για πολλούς αιώνες, από τη Μικρά Ασία, ιδιαίτερα από τον Πόντο.

Η μετανάστευση θα ενταθεί κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Σε περιόδους διωγμών, οι Έλληνες εύρισκαν κα­ταφύγιο στην ορθόδοξη Ρωσία.

Η Τουρκία δεν αντιδρούσε στο μεταναστευτικό ρεύμα, αντίθετα το διευκόλυνε, γιατί πίστευε ότι με τον τρόπο αυτόν μεταβαλλόταν, σε βάρος του Ελληνισμού, η δημογραφική εικόνα στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Συνεχείς μετακινήσεις και άγνωστος αριθμός

Αλλά με την κίνηση αυτή εξυπηρετούντο και οι σκοπιμότητες της Ρωσίας, η οποία επιθυμούσε να αυξήσει το χριστιανικό στοι­χείο μεταξύ των μουσουλμάνων στην περιοχή του Καυκάσου. Το φαινόμενο της μετανάστευσης ελληνικών πληθυσμών πήρε τε­ράστιες διαστάσεις, κυρίως κατά τους πρώτους ρωσοτουρκικούς πολέμους 1828-1829, 1853-1856 και 1877.

Υπολογίζεται ότι στο διάστημα αυτών των περιόδων μετακινήθηκαν από τον Πό­ντο 350.000 άτομα, κατά τη μαρτυρία του αρχιμανδρίτη Πανά­ρετου Τοπαλίδη.

Μόνον από την περιοχή του Καρς, τον Μάρτιο του 1918, έφυγαν για τη Γεωργία, τον Καύκασο και το Κουμπάν περίπου 60.000 Έλληνες. Την ίδια περίοδο, κατέφυγαν στη Ρω­σία 45.000 Έλληνες της επαρχίας Χαλδίας, 4.862 της επαρχί­ας Ροδοπόλεως και 26.000 της επαρχίας Τραπεζούντας. Όλοι εγκαταστάθηκαν σε διάφορες πόλεις της Ρωσίας, όπου ίδρυσαν ολόκληρες παροικίες. Η πλειοψηφία των μεταναστών αυτής της περιόδου εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Τσάλκας, στη Γεωρ­γία, νότια της Τιφλίδας. Υπολογίζεται ότι μεταξύ των εγκατα­στάσεων που δημιουργήθηκαν ήταν 50 ελληνικά χωριά της Τι­φλίδας. Άλλοι 100.000 Πόντιοι εγκαταστάθηκαν στις περιοχές Τέρεκ, Σταυρούπολης, Σοχούμι και Βατούμ. Τότε δημιουργήθη­καν και τα 77 ελληνικά χωριά του Καρς και του Αρταχάν.

Προσπάθειες αφομοίωσης από τους Ρώσους

Οι Έλληνες της Ρωσίας βρίσκονταν σε κατάσταση συνεχούς μετακίνησης, μέχρι που να επιλέξουν τον κατάλληλο τόπο για τις ανάγκες της οικογένειας και της δραστηριότητάς τους.

Το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου και της Μαύρης Θάλασσας βρι­σκόταν στα χέρια των Ελλήνων της Ρωσίας και του Πόντου. Η παρουσία των Ελλήνων, με την πάροδο του χρόνου, θα επεκτα­θεί στην Κεντρική Ασία, στη Σιβηρία, στην Τασκένδη.

Οι Έλ­ληνες, παραμένοντας επί πολλές δεκαετίες σε ξένη χώρα, όπως στη Ρωσία, ήταν εκτεθειμένοι στην αφομοιωτική πολιτική της Ρωσίας, αλλά και κάθε κυβέρνησης.

Η ίδια εικόνα και ακόμη χειρότερη εμφανιζόταν στην Τουρ­κία. Η καταπίεση και η περιφρόνηση ήταν πάντα η μοίρα του ξένου μετανάστη - κατοίκου.

Η αφομοιωτική προσπάθεια της Ρωσίας επεκτάθηκε και στον θρησκευτικό τομέα. Οι αρχές του τόπου προσπαθούσαν να επιβάλλουν στις ελληνικές εκκλησίες τη λειτουργία στα ρωσικά. Η ίδια αφομοιωτική πολιτική επικρα­τούσε και στην εκπαίδευση, με στόχο πάντα την αλλοίωση του εθνικού φρονήματος των Ελλήνων. Η ελληνική, όμως, συνείδηση των Ποντίων παρέμενε ισχυρή και δεν επέτρεπε στην πολιτική του εκρωσισμού να επιτύχει στις προθέσεις της.

Παραμένει άγνωστος ο ακριβής αριθμός των Ελλήνων

Ο αριθμός των Ελλήνων στη Ρωσία δεν έγινε γνωστός με ακρίβεια, γιατί συνεχώς μεταβαλλόταν. Από επίσημη ρωσική στατιστική υπηρεσία έγινε γνωστό ότι το 1896 οι Έλληνες ήταν στη Ρωσία 62.470 άτομα. Από τους Έλληνες συγγραφείς υπάρχει η πληροφορία ότι οι Έλλη­νες κατά τον 20ό αιώνα ήταν 665.000.

Κατά τον Παναγιωτίδη ήταν 775.000, κατά τον Σκαλιέρη 800.000, ενώ κατά τον Δένδια και τον Τοπαλίδη, μόνον από τον Πόντο κατέφυγαν στη Ρω­σία 795.300 Πόντιοι. Σύμφωνα με τη στατιστική του Κεντρικού Συμβουλίου του Συνδέσμου των εν Ρωσία Ελλήνων, οι Έλληνες της Ρωσίας ήταν το 1918 περίπου 600.000.

Μετά την επικρά­τηση των κομμουνιστών, πολλοί Έλληνες ζήτησαν άσυλο στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι από το 1919 έως το 1926 επέστρεψαν στην Ελλάδα περίπου 260.000 Έλληνες της Ρωσίας.

 Παναγιώτης I. Παπαδόπουλος

Φιλόλογος και συγ­γραφέας