Μέχρι τώρα περιγράψαμε τις συνθήκες και προϋποθέσεις διαμόρφωσης των εθνικών ομάδων όχι μόνο του Πόντου, αλλά και όλης της Μ. Ασίας διαμέσου των αιώνων. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του μεγαλύτερου μέχρι τότε πολυεθνικού μορφώματος, οπότε κυρίως διαμορφώθηκαν οι προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες γεννήθηκαν οι εθνικές αυτές ομάδες.
Καθοριστικός παράγοντας στη συνέχεια υπήρξε η έλευση των τουρκικών φύλων στην περιοχή και η διαρκής ενσωμάτωση των τοπικών εθνοτήτων σ' αυτά, μέχρι την ανάπτυξη του οσμανικού κράτους και την πολιτική του κυριαρχία περίπου στον ίδιο χώρο όπου πριν είχε κυριαρχήσει το βυζαντινό, διάστημα κατά τα οποίο οι αλλαγές είναι σημαντικές και οι εξισλαμισμοί γίνονται το κύριο εργαλείο αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας των λαών και ενσωμάτωσής τους στο οθωμανικό κοινωνικό σύστημα.
Η ενσωμάτωση, όμως, αυτή δεν γίνεται χωρίς παρενέργειες και ποτέ δεν επιτυγχάνεται η πλήρης εξαφάνιση των ιδιαίτερων πολιτιστικών χαρακτηριστικών που προϋπήρχαν. Την περιγραφή αυτών των εθνικών ομάδων που υπάρχουν στην περιοχή του Πόντου κατά την εξεταζόμενη περίοδο, αλλά και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους θα αποπειραθούμε να παραθέσουμε στη συνέχεια.
Όλες οι απόψεις ως προς την περιγραφή, τα στατιστικά στοιχεία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εθνικών ομάδων του Πόντου δεν συμπίπτουν. Ο Γεώργιος Βαλαβάνης, χωρίς να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες, υποστηρίζει ότι πριν από την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όπως προκύπτει από την έκθεση Αργυρόπουλου του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, από τα περίπου 2.000.000 των κατοίκων του Πόντου 700.000 είναι Έλληνες, 147.000 Αρμένιοι και 1.040.000 μουσουλμάνοι, από τους οποίους 420.000 καθαρώς Τούρκοι και οι υπόλοιποι είναι Λαζοί, Κιρκάσιοι, Σάννοι, Κούρδοι, Αβασγοί, Γεωργιανοί, Κιζιλμπάσηδες και άλλες μικρότερες ομάδες.
Ο Σάββας Ιωαννίδης, τέσσερις δεκαετίες πριν, υποστηρίζει ότι είναι σπάνιες οι περιοχές όπου συγκατοικούν τόσο πολλές εθνότητες, με διαφορετική γλώσσα και θρησκεία.
Ως προς τη γλώσσα τους λαούς τους ξεχωρίζει σε Τούρκους, Έλληνες, Αρμένιους, Λαζούς, Κιρκάσιους, Απαζάδες, Γεωργιανούς, Πέρσες και Κούρδους. Ως προς τα φυλετικά τους χαρακτηριστικά σε Έλληνες, Τουρκομάνους, Οθωμανούς, Κιρκάσιους, Λαζούς, Αρμένιους, Απαζάδες, Γεωργιανούς, Κούρδους, Τσεπνίδες, Πέρσες κ.λπ. Τέλος, ως προς το θρήσκευμα τους διακρίνει σε Μουσουλμάνους, Χριστιανούς, Έλληνες, Αρμένιους, Αρμενοκαθολικούς, λίγους Αρμενοδιαμαρτυρόμενους, Πέρσες και Κιρκάσιους. Όσον αφορά τη θρησκεία και τη γλώσσα, επικρατέστεροι αριθμητικά είναι, στη σειρά, οι Μουσουλμάνοι, οι Έλληνες, οι Αρμένιοι κ.λπ.
 |
| Κων/νος Παπαμιχαλόπουλος |
Παρά το γεγονός ότι τα στατιστικά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας δεν είναι τελείως αξιόπιστα, επειδή αυτά χρησιμοποιούνται κατά την οθωμανική περίοδο κατά βάσιν για φορολογικούς λόγους και συνεπώς πολλές επιμέρους εθνότητες δεν φαίνονται, θα παραθέσουμε τα κυριότερα και πιο αξιόπιστα δεδομένα, για να έχουμε μια γενική εικόνα των εθνοτήτων της περιοχής του Πόντου κατά την περίοδο αυτή, πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Από τα δεδομένα που διαθέτουμε δύο έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Το πρώτο από αυτά είναι τα στοιχεία που προκύπτουν από τα δύο έργα του Γεωργίου Κλεάνθους Σκαλιέρη, «Η Αυτοκρατορία Τραπεζούντας», που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1921, και το «Λαοί και φυλαί της Μ. Ασίας», που εκδόθηκε επίσης στην Αθήνα το 1922. Τα δύο αυτά αξιόλογα έργα αναφέρονται στην πληθυσμιακή σύνθεση της περιοχής του Πόντου κατά την εξεταζόμενη περίοδο, δηλαδή στις αρχές του 20ού αιώνα, λίγα χρόνια πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Σύμφωνα με αυτά τα έργα έχουμε τον παρακάτω πίνακα:
Σαντζάκι (Διοίκηση
|
Έλληνες
|
Τούρκοι- Οσμανοί
|
Κόλχοι
(Μιγγρέ-
λοι)
|
Κιρκάσιοι
|
Αρμένιοι
|
Ερυθίνοι
|
Λαζοί
|
Τραπεζούντας
|
164.774
|
72.281
|
15.000
|
29.800
|
21.335
|
-
|
35.000
|
Αμισού
|
150.087
|
40.000
|
-
|
35.500
|
17.465
|
-
|
-
|
Λαζικής
|
15.021
|
36.140
|
-
|
8.600
|
5.400
|
-
|
85.000
|
Αργυρ/λης
|
71.718
|
40.100
|
5.000
|
5.100
|
2.300
|
-
|
-
|
Τοκάτης
|
39.761
|
32.200
|
15.000
|
10.000
|
37.919
|
50.000
|
-
|
Αμάσειας
|
48.739
|
35.100
|
-
|
30.000
|
50.600
|
66.000
|
-
|
Νικόπολης
|
51.567
|
18.033
|
20.000
|
-
|
18.046
|
12.830
|
-
|
Σινώπης
|
37.986
|
15.000
|
20.010
|
2.000
|
314
|
-
|
-
|
Στον πίνακα αυτό δεν περιλαμβάνουμε αρκετές ακόμη εθνότητες κυρίως λόγω στενότητας χώρου. Είναι οι Γεωργιανοί (Ίβηρες), που βρίσκονται κυρίως στα ανατολικά σαντζάκια Τραπεζούντας (45.000) και Αργυρούπολης (10.000), οι Σάννοι ή Τζάνοι (εγκατεστημένοι μόνιμα και πλανόδιοι), που είναι πολυάριθμοι: στην Αμισό (120.000), Τραπεζούντα (30.000), στη Σινώπη (35.000) και Αργυρούπολη (10.000), οι Μεσοχαλδηνοί, που βρίσκονται κυρίως στην κοιλάδα της Αργυρούπολης που ονομάζεται και Μεσοχάλδιο (50.000), καθώς και στην Τραπεζούντα (25.000), Αμισό (3.000) και Λαζική (2.000), οι Γιουρούκοι, 50.000 στην Αμάσεια, 16.000 στην Τραπεζούντα, 15.500 στη Σινώπη και ανά 10.000 στην Τοκάτη και τη Νικόπολη, οι Τάταροι, 7.000 στην Τοκάτη, 3.000 στην Αμάσεια και 2.000 στη Νικόπολη, λίγοι Αθίγγανοι κυρίως στην Τραπεζούντα, την Αμισό και την Αργυρούπολη και ακόμη λιγότεροι Εβραίοι κατανεμημένοι σε όλες τις περιοχές, διαμένουν στις πόλεις και ασχολούνται με το εμπόριο (1.312 συνολικά, περισσότεροι στην Σινώπη: 512). Μια σύντομη ανάγνωση του πίνακα αυτού μας παρέχει μερικές ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις:
Οι Έλληνες βρίσκονται σε όλες τις περιοχές, αλλά είναι πολύ περισσότεροι στις μεγαλύτερες πόλεις Τραπεζούντα και Αμισό, όπου κυριαρχούν στο εμπόριο και τις νέες οικονομικές δραστηριότητες.
Οι Λαζοί βρίσκονται μόνο στα ανατολικά Σαντζάκια Τραπεζούντας και Λαζικής, όπου και η περιοχή της αρχικής τους εγκατάστασης. Συνεπώς, παρουσιάζουν μειωμένη κινητικότητα στον ποντιακό χώρο. Οι τουρκογενείς Οθωμανοί παρουσιάζουν μια ισορροπία ως προς τις περιοχές εγκατάστασης, ενώ η πλειοψηφία των μουσουλμάνων ή μουσουλμανοφανών μη Τούρκων (Ερυθίνοι, Σάννοι, Γιουρούκοι) εμφανίζονται, κυρίως, στα νότια εσωτερικά Σαντζάκια του Βιλαετιού Σεβάστειας (Τοκάτη, Αμάσεια).
Τέλος, οι Αρμένιοι εμφανίζονται στις δύο μεγαλύτερες πόλεις Αμισό και Τραπεζούντα, όπου είναι οι μόνοι που μπορούν να συναγωνιστούν κατά κάποιο τρόπο τους Έλληνες στο εμπόριο, καθώς και στα εσωτερικά ορεινά Σαντζάκια της Σεβάστειας, που βρίσκονται στα όρια της περιοχής της Μεγάλης λεγόμενης Αρμενίας, όπου έχουν καταφύγει μετά τις σφαγές που υπέστησαν κατά το τέλος του 19ου αιώνα.
Πολύ σημαντικός είναι ο δεύτερος πίνακας, που παρουσιάζει τον πληθυσμό του Πόντου κατά εθνότητες και διοικητικές περιοχές:
Α. Έλληνες Ορθόδοξοι Βιλαετιού Τραπεζούντας
|
523.000
|
Σαντζακιού Σινώπης
|
23.000
|
Σαντζακιού Αμάσειας
|
55.000
|
Σαντζακιού Νικόπολης
|
51.500
|
Σαντζακιού Τοκάτης
|
47.000
|
Σύνολο Ελλήνων Ορθοδόξων
|
700.000
|
Β. Τούρκοι Οθωμανοί Βιλαετιού Τραπεζούντας
|
116.000
|
Σαντζακιού Σινώπης
|
89.500
|
Σαντζακιού Αμάσειας
|
119.000
|
Σαντζακιού Νικόπολης
|
27.000
|
Σαντζακιού Τοκάτης
|
70.500
|
Σύνολο Οθωμανών τουρκικής καταγωγής 422.000
| |
Γ. Μουσουλμάνοι και Μουσουλμανοφανείς μη τουρκικής καταγωγής
| |
1. Λαζοί Βιλαετιού Τραπεζούντας
|
220.000
|
Σαντζακιού Αμάσειας
|
500
|
Σαντζακιού Νικόπολης
|
500
|
Σύνολο Λαζών
|
221.000
|
2. Κούρδοι Βιλαέτι Τραπεζούντας
|
40.500
|
Σαντζάκι Σινώπης
|
1.500
|
Σαντζάκι Αμάσειας
|
15.000
|
Σαντζάκι Νικόπολης
|
2.500
|
Σαντζάκι Τοκάτης
|
16.500
|
Σύνολο Κούρδων
|
76.000
|
3. Ερυθίνοι (Kizil Ba§) Βιλαετιού Τραπεζούντας
|
13.000
|
Σαντζακιού Σινώπης
|
2.500
|
Σαντζακιού Αμάσειας
|
28.000
|
Σαντζακιού Νικόπολης
|
3.000
|
Σαντζακιού Τοκάτης
|
16.500
|
Σύνολο Ερυθίνων
|
63.000
|
4. Κιρκάσιοι Βιλαετιού Τραπεζούντας
|
92.000
|
Σαντζακιού Σινώπης
|
10.500
|
Σαντζακιού Αμάσειας
|
24.000
|
Σαντζακιού Νικόπολης
|
4.500
|
Σαντζακιού Τοκάτης
|
35.000
|
Σύνολο Κιρκασίων
|
166.000
|
5. Βόσνιοι Σαντζακιού Σινώπης (σύνολο)
|
400
|
6. Πομάκοι Σαντζακιού Σινώπης (σύνολο)
|
100
|
Σύνολο μουσουλμάνων μη τουρκικής καταγωγής 526.500
| |
Δ. Αρμένιοι Βιλαετιού Τραπεζούντας
|
50.000
|
Σαντζακιού Σινώπης
|
300
|
Σαντζακιού Αμάσειας
|
51.000
|
Σαντζακιού Νικόπολης
|
18.000
|
Σαντζακιού Τοκάτης
|
38.000
|
Σύνολο Αρμενίων
|
157.300
|
Ε. Δ ι ά φ ο ρ ο ι
| |
1. Γεωργιανοί Βιλαετιού Τραπεζούντας
|
53.000
|
Σαντζακιού Σινώπης
|
180
|
Σύνολο Γεωργιανών
|
53.180
|
2. Άραβες Χριστιανοί (Αμάσειας 300) Σύνολο
|
490
|
3. Αθίγγανοι (Τραπεζούντα 4.800) Σύνολο
|
4.950
|
4. Εβραίοι (Τραπεζούντα 350, Αμάσεια 250) 750
| |
5. Πέρσες (Τραπεζούντα 2.500)
|
2.580
|
6. Διάφοροι Ξένοι (Τραπεζούντα 1.020)
|
1.300
|
Σύνολο Διαφόρων
|
63.250
|
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
| |
1. Έλληνες Ορθόδοξοι
|
700.000
|
2. Οθωμανοί τουρκικής καταγωγής
|
422.000
|
4. Μουσουλμάνοι και Μουσουλμανοφανείς
| |
μη τουρκικής καταγωγής
|
526.500
|
4. Αρμένιοι
|
157.300
|
5. Διάφοροι
|
63.250
|
Γενικό σύνολο εθνοτήτων Πόντου 1.869.050
| |
Ο αριθμός αυτός βρίσκεται πολύ κοντά στον αρχικά προσδιορισθέντα (στο 1ο μέρος της έρευνας) συνολικό πληθυσμό των 2.000.000 κατοίκων του Πόντου, ο οποίος όμως, όπως έχουμε τονίσει, περιέχει και τους Έλληνες που βρίσκονται δυτικά και έξω από την περιοχή του Πόντου που προσδιορίσαμε (Ηράκλεια). Συνεπώς, βρίσκεται πολύ κοντά στην πραγματικότητα.
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου