Ο χορός των μαχαιριών

Ανάμεσα στους χορούς με ζωηρή έκφραση, νευρι­κή ένταση και συμβολική επέκταση κατατάσσεται και ο καθολικά θαυμαστός χορός των Ποντίων τα «μαχαίρα» (πιτσάκ). Το όνομά του προκύπτει από τη χρήση των μαχαιριών στη διάρκεια της εκτέλεσής του. Χορεύεται από άνδρες. Περισσότερα για τον χορό αυτόν θα τα βρει κανείς στη σχετική βιβλιογραφία. Προς το παρόν περιοριζόμαστε στα συμβολικά στοιχεία του χορού.

Στα «μαχαίρα» η μελωδία, που συνοδεύει ως και το τελευταίο βήμα του χορού, και οι φιγούρες είναι φορτι­σμένες με συμβολικά στοιχεία. Οι χορδές και το τοξάρι της λύρας αποτρελαίνονται.

 Ο ήχος ακούγεται βίαια, ορμητικά, μαχητικά. Μοιάζει σαν απανωτό, κοφτό μα­στίγωμα στον αέρα, σαν καμτσίκι που σφυρίζει στα χέ­ρια του ηνίοχου, που φοβερίζει τα ζεμένα άλογα να ορ­μήσουν ξέφρενα στον δρόμο.

Τα «άλογα», οι χορευτές, δηλαδή, επτά ζευγάρια — το επτά συμβολικός αριθμός — ορμούν αφιονισμένα στο αλώνι.

Οι χορευτές, χωρισμένοι σε ζευγάρια, δείχνουν να είναι διατεθειμένοι να τα δώσουν όλα για όλα στον χορό. Χορεύουν αντικριστά και η μονομαχία, που θα ακολουθήσει, επιβεβαιώνεται με τα μαχαίρια, που δεν φαίνεται να κρύβουν μέσα στο ζωνάρι τους. Είναι και δείχνουν αποφασισμένοι για όλα.

Εκτελούν τις χορευτι­κές φιγούρες με τάξη και πειθαρχία, πιστοί στην ιεροτε­λεστία και τις προεκτάσεις του συμβολισμού.

Κάποια στιγμή βγάζουν το μαχαίρι από το ζωνάρι. Το κρατούν στο χέρι και γυροφέρνουν σαν να αναζη­τούν την παλαίστρα, όπου ο Ακρίτας θα ανταμώσει τον Χάροντα στα μαρμαρένια αλώνια. Ύστερα, κλίνουν το σώμα προς τη γη, σαν τον μυθικό Ανταίο, που επείγεται να την ακουμπήσει, για να πάρει δύναμη! Γιαυτό την πατούν, την ποδοπατούν, ενώ υποκλίνονται στη δύναμη της χθόνιας θεότητας. Εκτελούν ένα βαθύ κάθισμα,όπου τα σκέλη εκτινάσσονται στον αέρα με εναλλαγές, σύμφωνα με τον ρυθμό. Τα χέρια απλώνονται κι αυτά ελεύθερα, εναλλάσσουν το μαχαίρι από παλάμη σε πα­λάμη και δείχνουν φανερή την προσπάθεια να βοηθήσουν το σώμα να ισορροπήσει, όση ώρα αγωνίζεται με χάρη ο χορευτής να «εξιστορήσει» με κινήσεις τα δρώμενα. Δεί­χνει αναποφάσιστος να καθίσει κάτω ή να μην καθίσει.

Όπως είναι επόμενο, δεν μπορούν όλοι να κρατήσουν τον ίδιο χρόνο στη μετέωρη αυτή συγκαθιστή εκτέλεση. Υποχωρούν μερικοί. Άλλοι συνεχίζουν, ανάλογα με την αντοχή τους και τη μέθεξη.

Πετούν στο δάπεδο τα μα­χαίρια, όταν, επιτέλους, αποφασίσουν να παραιτηθούν. Βά­ζουν ορατά εμπόδια στους συγχορευτές τους και φεύγουν ή παραμένουν θεατές. Στο τέλος θα μείνουν στην πίστα οι δύο πιο επιδέξιοι χορευτές. Πρόκειται για τους δύο κορυ­φαίους, οι οποίοι δεν θα αργήσουν να κοκορομαχήσουν; να μονομαχήσουν; Να μαχαιρομαχήσουν σίγουρα.

Λεβέντικα, προκλητικά, γεμάτοι πάθος, με κονανάσασμα, αναπαριστάνουν, με την κίνηση στα πόδια και με ολό­κληρη τη νευρική απόληξη του σώματος τους στην αιώνια πάλη του καλού με τον κακό, του ηθικού με τον ανήθικο, του πιστού με τον άπιστο, του δυναστευόμενού με τον δυνάστη.

Χορεύουν μέχρι την τελική πτώση. Διασταυρώνουν τα μαχαίρια ως το σημείο που ο ένας θα δώσει στον άλλον το θανατερό χτύπημα. Ο χτυπημένος έχει όλο το κουρά­γιο να αποδώσει τις κινήσεις από ένα φυσικό ψυχορράγημα, όση ώρα ο νικητής θα τον αφοπλίζει.

 Στη συνέχεια, ο μονομάχος θα επιδείξει τη χαρά του στο κοινό που παρακολουθεί. Με τα δύο μαχαίρια στα χέρια του, που τα λικνίζει θριαμβευτικά δεξιά και αριστερά, επιβεβαιώ­νει τον θρίαμβο του. Πάνω στην έπαρσή του, ο νικητής αναγνωρίζει πως ο Δαβίδ σκότωσε ως και τον Γολιάθ, με τη δύναμη του Θεού. Γιαυτό, πριν καλά καλά τελειώσει η δοξαστική περιφορά στον κύκλο του χορού, στήνεται όρθιος, απλώνει τα χέρια στον ουρανό και όσο γίνεται ψηλά και επιβλητικά, σχηματίζει με τα δύο μαχαίρια έναν σταυρό. Φιλεί το σταυρικό σύμπλεγμα, χορεύοντας. Γο­νατίζει και υποκλίνεται, πάλλεται και εκτινάσσεται, στρι­φογυρίζει και αναγάλλεται, σαν να αποστέλλει αναρίθμη­τα «ευχαριστώ» προς όλες τις κατευθύνσεις.

Πάνω στην καίρια αυτήν ώρα, η ακέραιη μονάδα, ο ένας και μοναδικός που απόμεινε, μαζί με τη χαρά του νι­κητή επιδεικνύει και την προσήλωση του στα άγια και ιερά.

 Γνωρίζει ότι ο Χριστός συγχώρεσε τους σταυρωτές του, ο Προμηθέας Δεσμώτης, με τη μεγαλοκαρδία του, ξεπέ­ρασε το δράμα του πάνω στον Καύκασο. Γίνεται, γιαυτό, συγκαταβατικός. Πλησιάζει τον αντίπαλο που ψυχορραγεί — «ο παθανών δεδικαίωται» — και φέρνει μπρος στα χείλη του συγχορευτή του τα μαχαίρια.

Έχει σχηματίσει με αυτά έναν σταυρό. Αν λίγη, απειροελάχιστη λογική του έχει ενα­πομείνει του αντίπαλου, πριν παραδοθεί ολότελα στον θά­νατο, πρέπει να ανταποκριθεί στην ευκαιρία που του δίνεται να ασπαστεί το ιερό σύμβολο των χριστιανών, τον σταυρό, γιατί ο Χριστός, λίγο πριν παραδώσει το πνεύμα, ενέταξε στον παράδεισο τον συσταυρωμένο του, τον ληστή.

Ο πεσμένος στο έδαφος χορευτής φιλεί τον σταυρό, όχι ως ύστατη ακούσια επιλογή, αλλά ως εκούσια εκτίμη­ση, διότι σε ανυποψίαστο χρόνο έκανε την εκλογή του. Ανάμεσα στη μωαμεθανική θρησκεία και τη χριστιανική, διάλεξε του Χριστού την πίστη την αγία. Υπήρξε χριστια­νός και η πίστη του στη σταυρική θυσία ενισχύει το κου­ράγιο του και τονώνει τη δύναμή του.

Ανασηκώνεται, αποβάλλει τον μανδύα του αλλόθρησκου και ξαναχορεύει. Δεν κρύβει, πλέον, την κρυπτοχριστιανική του ιδιότη­τα. Ο συγχορευτής του αναγνωρίζει τον ομόπιστο, τον κρυπτοχριστιανό αδελφό και τον αγκαλιάζει. Φιλιούνται σταυρωτά και, όσο τα πόδια τους αντέχουν ακόμη, επι­δίδονται σε έναν από κοινού χορό, χωρίς τελειωμό. Τους σταματούν μόνον τα ατέλειωτα χειροκροτήματα.

Ο χορός των μαχαιριών είναι ο πιο απαιτητικός. Είναι αυστηρός σε κινησιολογία και έκφραση. Απαιτεί συνομι­λία με την κίνηση και τα βήματα και ανάγει σε συμβο­λισμούς διάφορους.

Γιαυτό, όσοι χόρευαν τα «μαχαίρα» είχαν πολλές ιδιότητες μαζί. Ήταν θεατρίνοι, μίμοι, πα­λαιστές και πολεμιστές, με επιδεξιότητα στην ξιφασκία. Αποτελούσαν το καμάρι της μικρής κοινωνίας του χω­ριού και όταν μιλούσαν για τις αρετές του ενός από τους δύο, πρόσθεταν και τη φράση «ατός που χορεύ' και τα μαχαίρα»¹.

1 .Έτσι μιλούσαν στα χωριά της Δράμας για τον ανε­πανάληπτο χορευτή των «μαχαιριών», τον Πλούταρχο.

Νόρα Κωνσταντινίδου

Εκπαιδευτικός - Συγγραφέας

Πηγή : Περιοδικό "ΠΟΝΤΙΑΚΑ"