Οι πανηγύρεις - Η Παναγία Σουμελά

Τόπος συνάντησης των απανταχού ευρισκομένων Ελλήνων του Πόντου είναι η Μονή της Παναγίας Σουμελά κατά την εορτή της Παναγίας στις 15 Αυγούστου. Πραγματικά, παρά το γεγονός ότι και οι υπόλοιπες ιστορικές μονές του Πόντου δέχονται μεγάλα πλήθη επισκεπτών, η περίπτωση της Παναγίας Σουμελά είναι εντυπωσιακή. Έλληνες Πόντιοι από κάθε πόλη και χωριό προσέρχονται κατά χιλιάδες, ακόμη και από το εξωτερικό φροντίζουν ο ερχομός στη γενέθλια γη να συμπέσει με το χρόνο της γιορτής της Παναγίας.

 Η πραγματικά μοναδική κοσμοσυρροή από κάθε γωνιά της ποντιακής γης, των έξω των ορίων του ιστορικού Πόντου κοινοτήτων των μεταλλείων αλλά και των αποδήμων Ποντίων, δημιουργούν μια πανηγυρική ατμόσφαιρα στον ευρύτερο χώρο της μονής χωρίς προηγούμενο, γεμάτη πλήθος χρωμάτων, φωνές, χορούς, τραγούδια.

 Οι επισκέπτες του χώρου της μονής εισερχόμενοι αφήνουν, στο μικρό χώρο που βρίσκεται δεξιά, τον οπλισμό τους - όσοι διαθέτουν και, κυρίως, οι προερχόμενοι από τις περιοχές της Σάντας και της Κρώμνης - και εισέρχονται στη μονή με κατάνυξη.

Η τεράστια αξία που έχει η Μονή της Παναγίας Σουμελά για τον ελληνικό ποντιακό πληθυσμό προκύπτει και από το γεγονός ότι είναι το μοναδικό σχεδόν μέρος του Πόντου που έχουν επισκεφθεί σε διάφορες ιστορικές περιόδους όλοι οι ξένοι περιηγητές που έφτασαν στην περιοχή, όπως προκύπτει από τις σχετικές τους περιγραφές, γεγονός που δείχνει την ενδιαφέρουσα μακρά ιστορική πορεία της μονής αλλά και το μεγάλο ενδιαφέρον που έχει για τους Έλληνες.

Ανιχνεύοντας κανείς την ιστορία της μονής, διαπιστώνει ότι η πορεία της μέσα στο χρόνο συνδέεται με μια σειρά από θρύλους και παραδόσεις, οι οποίες, κυρίως για το λόγο αυτό, την έχουν μυθοποιήσει στη συνείδησή τους και την έχουν ταυτίσει με την ίδια την παρουσία τους στην περιοχή του Πόντου.

Ερείπια της Παναγίας Γουμεράς

Λίγο μικρότερη είναι η εμβέλεια που έχουν οι πανηγύρεις των άλλων μονών του Πόντου, όπως του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα και Αγίου Ιωάννου Βαζελώνα, των δύο ιστορικών μονών του Πόντου, που βρίσκονται κοντά στη Σουμελά και μάλιστα στην ίδια περιοχή, υπαγόμενες και οι τρεις στην εκκλησιαστική επαρχία Ροδοπόλεως. Ανάλογη είναι η εμβέλεια της πανήγυρης της Μονής Παναγίας Γουμερά, που βρίσκεται νότια, περί τα 100 χιλιόμετρα από την Τραπεζούντα, λίγο ανατολικά της Αργυρούπολης. 

Στην τελευταία ειδικά περίπτωση το πλήθος που συρρέει, με την ευκαιρία της εορτής της Παναγίας, από όλα τα χωριά της περιοχής αλλά και πολύ μακρύτερα, είναι επίσης μέγα και αποτελείται από χριστιανούς αλλά και Τούρκους. Οι εκδηλώσεις συνοδεύονται από ολονυχτίες, διασκέδαση, ακόμη και από ομαδικούς πυροβολισμούς, όπου εκδηλώνεται η ζωντάνια και το σφρίγος του ελληνισμού κατά τη μεγάλη βραδιά της πανήγυρης.

Μικρότερης εμβέλειας συγκεντρώσεις, με την έννοια ότι έχουν τοπικό κυρίως ενδιαφέρον, είναι τα πανηγύρια που πραγματοποιούνται στα χωριά

και τις κωμοπόλεις. Πρόκειται για σημαντικό κοινωνικό γεγονός, στο οποίο, όπως και στην περίπτωση του γάμου, έχουμε μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπων. Σ' αυτή, όμως, την περίπτωση έχουμε πολύ μεγαλύτερη, γιατί συγκεντρώνονται οι κάτοικοι ολόκληρων περιοχών ή ομάδων χωριών για να συνεορτάσουν την επέτειο της εορτής κάποιου αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένη κάποια εκκλησία ή εξωκλήσι. 

Συνήθως, οι χώροι των πανηγυριών βρίσκονται έξω από το χωριό σε κάποιο όμορφο εξοχικό μέρος με ψηλά δένδρα και κρύα νερά, αλλά όχι σπάνια και μέσα στο χωριό, στον περίβολο του ναού.

 Οι Πόντιοι, αναζητώντας ευκαιρίες για όσο το δυνατόν περισσότερες κοινωνικές εκδηλώσεις και διασκέδαση, πραγματοποιούν συνήθως περισσότερα πανηγύρια του ενός σε κάθε χωριό και το γεγονός αυτό προσδίδει αυξημένο ενδιαφέρον σ' αυτά. Μεγάλη σημασία έχει η καλή οργάνωση του πανηγυριού, η οποία είναι καθήκον της κοινότητας, που αναθέτει στα στελέχη της και στους αρχηγούς των οικογενειών, αλλά και σε κάποιους κατοίκους αυτή τη δουλειά.

Μοναστήρι Βαζελώνος

Πρώτη δε και κύρια μέριμνα αποτελεί η εξασφάλιση του φαγητού για όλους τους πανηγυριστές, η οποία επιτυγχάνεται με την υλική προσφορά αλλά και την προσωπική εργασία όλων των κατοίκων κατά τις οικονομικές τους δυνάμεις. Στόχος να μείνουν όλοι ικανοποιημένοι και ιδιαίτερα οι ξένοι επισκέπτες Με την ευκαιρία του πανηγυριού αρκετοί κάτοικοι προσφέρουν στην κοινότητα ζώα (μοσχάρια ή αρνιά), τα οποία κατά τη διάρκεια του πανηγυριού δημοπρατούνται και τα έσοδα διατίθενται από την κοινότητα για το σχολείο ή για οικονομική στήριξη των φτωχότερων οικογενειών.

 Το δεδομένο αυτό καθιστά σαφές ένα υψηλό αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης, αλλά και στήριξης των ιδεολογικών τους μηχανισμών. Κάποιες από τις προσφορές αυτές δίνονται ως έπαθλα στους νικητές των αγώνων πάλης, που επίσης πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια του πανηγυριού. Η μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπων είναι η βασική προϋπόθεση μετατροπής του πανηγυριού και σε μια μικρή εμποροπανήγυρη με την παρουσία μιας σειράς μικρεμπόρων.

Μάλιστα, η αγορά ενθυμίων από τους πανηγυριστές είναι μια συνήθεια ευρύτατα διαδεδομένη. Φυσικά, κυρίαρχο στοιχείο σε όλη τη διάρκεια του πανηγυριού είναι ο χορός, η διασκέδαση και το τραγούδι, με τη συμμετοχή όλων των πανηγυριστών.