Βαρυσήμαντα γεγονότα του Α' παγκόσμιου πολέμου, για τον ελληνισμό του Πόντου.

Τον Νοέμβριο του 1914 και το Φεβρουάριο του 1915 η Τραπεζούντα βομ­βαρδίζεται από τους Ρώσους. Οι Ρώσοι εισβάλουν στην Τουρκία και 300.000 στρατός καταλαμβάνει την Τραπεζούντα τον Απρίλιο του 1916.

Στις 16 Απριλίου 1916 συγκροτείται προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Μητροπολίτη Χρύσανθο και τρεις άλλους Έλληνες. Οι Ρώσοι του εμπιστεύονται την προσωρινή κυβέρνηση και εξουσιοδοτούν το Χρύσανθο για την προστασία των μουσουλμάνων από τις αντεκδικήσεις των Αρμενίων.

Οργανώθηκε τοπική εθνοφυλακή για την τήρηση της τάξης και ασφαλείας. Στο μεταξύ από τον αρχιστράτηγο του ρωσικού στρατού του Καυκάσου, στέλνεται στο Μητροπολίτη Χρύσανθο το πιο κάτω τηλεγράφημα:

Τηλεγράφημα

Του Μεγάλου Δουκός Νικολάου Νικολαέβιτς, Αρχιστράτηγου του ρωσικού στρατού του Καυκάσου, προς την Αυτού Σεβασμιότητα, Τον Μητροπολίτην Τραπεζούντος Χρύσανθον.

Trazbon-Panorama

ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΟΥ ΚΑΥΚΑΣΟΥ

1 Ιουνίου 1916

U. 3, 8ν, 57,14[6-11-49.

Ευχαριστώ την υμετέραν Σεβασμιότητα, δια την ευμενή αυτής επιστολήν, ήτις μοι εμπνέει την απόλυτον εμπιστοσύνην ότι, εάν αι στρατιωτικοί Αρχαί απηυθύνοντο προς υμάς, συμφώνως τη διαταγή μου, θα εύρισκον πάσαν βοήθειαν και επικουρίαν εις την διευθέτησιν των ζητημάτων, των αφορώντων τον πληθυσμόν της περιφερείας.

Υπ. Μέγας Δούξ Νικόλαος.

Αλλά και ο αρχηγός του γαλλικού στρατού αναγνώρισε την κυβέρνηση του Χρύσανθου, με το πιο κάτω τηλεγράφημα:

Αντίγραφον επιστολής του Συνταγματάρχου Σαρτικιέ, του γαλλικού στρατού προς την Α. Σεβασμιότητα τον Χρύσανθον Μητροπολίτην Τραπεζούντος

Σεβασμιότατε!

Κατά τας κρίσιμους ώρας ας διερχόμεθα η κατάστασις δύναται να σωθή μό­νον διά των κοινών προσπαθειών όλων των ανθρώπων της καλής θελήσεως.

Παρά τοις Καυκασίοις Εθνικοίς Αρμενικοίς και Γεωργιανικοίς στρατοίς σχηματίζονται Σώματα. Αι Σύμμαχοι Κυβερνήσεως είναι έτοιμοι να υποβοηθήσωσι την κίνησιν ταύτην με κάθε δυνατόν μέσον.

Το Ελληνικό Έθνος, σύμμαχον ημών, σήμερον, δεν παρωράθη, ως δύνασθε να συνπεράνητε. Η Κυβέρνησις του Καυκασου, τη αιτήσει ημών, επέτρεψε τον σχηματισμόν Ελληνικής Μεραρχίας, ης τά στοιχεία θα συγκεντρωθώσιν, εν Καρς, Τυφλίδι, και ελπίζω, εν Βατούμ και Τραπεζούντι.

Ο στρατηγός, όστις θα διοικήση την Μεραρχίαν ταύτην, και τον οποίον γνωρίζω προσωπικώς διωρίσθη ήδη. Είναι ο στρατηγός Ανάνιο, Έλλην την καταγωγήν, και ομιλών την Ελληνικήν.

Η επιτυχία του σχηματισμού εθελοντικού ελληνικού σώματος εν Τραπεζούντι, εναπόκειται εις υμάς, Σεβασμιώτατε. Το Σώμα τούτο είναι απαραίτητον να συ­γκρατήση κατ' αρχάς την τάξιν εν τη χώρα, βραδύτερον δε, να συνεργασθή μετά του Σώματος των Ρώσων εθελοντών, και των εθνικών αρμενικών και γεωργιανικών τοιούτων, διά την κατά των Τούρκων άμυναν της χώρας.

Γράφω προς υμάς, Σεβασμιώτατε, ίνα ζητήσω εξ ονόματος της Κυβερνήσεώς μου, και εν πλήρει συμφωνία μετά των Άγγλων και Αμερικανών συναδέλφων μου, όπως θέσητε την μεγάλην σας επιρροήν εις την διάθεσιν του κοινού έργου, και βοηθήσητε τον στρατηγόν Κολοσόβσκι, δια τον σχηματισμόν της εν Τραπεζούντι ελληνικής Μεραρχίας.

 Περιμένω Γάλλους τινάς αξιωματικούς εντός ολί­γων ημερών, και θ' αποστείλω ένα εξ αυτών εις Τραπεζούντα, ειδικώς διά την ελληνικήν Μεραρχίαν. Δύνασθε ν' ανακοινώσητε τούτο εκ μέρους μου τω στρα­τηγώ Κολοσόβσκι όστις έχει ήδη διορίσει τους Ρώσους αξιωματικούς, οίτινες θα συνενωθώσι με το Σώμα.

Εν ανάγκη δύνασθε, απ' ευθείας να επικοινωνήσητε τηλεγραφικώς μετ' εμού, ως έχει ήδη πράξει, τελευταίως, ο κ. Τσένην, Αμερικανός Πρόξενος, όστις θα σας δώση και πάσαν επί του θέματος πληροφορίαν.

Γνωρίζω, καλώς, τας δυσκολίας του νέου τούτου έργου. Είναι μεγάλαι υφ' όλας τας επόψεις, ιδίως εν Τραπεζούντι, όπου η κατάστασις υπήρξε πάντοτε τόσον λεπτή, αλλ' είμαι βέβαιος ότι θα υπερβάλλητε, Σεβασμιώτατε, σε όλα.

Ευαρεστηθήτε παρακαλώ, Σεβασμιώτατε, να δεχθήτε τον φόρον του βαθέος σεβασμού μου, και επιτρέψατέ με μοι να σας είπω ότι η Γαλλία, και όλοι οι Σύμ­μαχοι, θα είναι ευγνώμονες δι' όλα όσα έχετε ήδη πράξει και δι' όσα θα πράξετε, δια τον μέλλοντα θρίαμβον του κοινού έργου.

Τυφλίς 11/24 Δεκεμβρίου 1917.

Υπ. Συνταγματάρχης Σαρτικιέ.

Όμως πριν γίνει η κατάληψη της πόλεως της Τραπεζούντας από τα ρωσικά στρατεύματα, από τον μέχρι τότε διοικητή Τούρκο Τζεμάλ - Αζμή - Μπέη, στέλνε­ται στο Μητροπολίτη Χρύσανθο η πιο κάτω επιστολή, με την οποία φαίνεται ότι ύστερα από 455 χρόνια, οι Τούρκοι παραδίνουν την Τραπεζούντα και πάλι στους Έλληνες:

Αντίγραφον επιστολής του Τσεμάλ - Αζμή - Μπέη Διοικητού του νομού Τρα­πεζούντας, προς τον Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Τραπεζούντος Χρύσανθον,

επί τη οπισθοχωρήσει των Τουρκικών στρατευμάτων.

ΒΙΛΑΕΤΙΟΝ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΠΡΩΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΩΣ

1. Είμεθα εις τας παραμονάς της πτώσεως της Τραπεζούντος. Μετά την αναχώρησίν μου θέλει σχηματισθή προσωρινή Κυβέρνησις, αποτελουμένη εκ του Διοικητού της χωροφυλακής, του Διευθυντού της Αστυνομίας, του Μητροπολί­του, και των κ.κ. Γ. Φωστηροπούλου και Παρασκευά Γραμματικοπούλου ήτις θ' αναλάβη υπό ιδίαν την ευθύνην την διοίκησιν και την ασφάλειαν της χώρας.

2. Οι Αξιωματικοί, Αστυνομικοί, και οι άνδρες (της Χωροφυλακής), υπό τας διαταγάς του Διευθυντού της Αστυνομίας και του Αρχηγού της Χωροφυλακής, τη συμπράξει και των λοιπών μελών της προσωρινής Κυβερνήσεως, μέχρι της στιγμής της εισόδου του εχθρού εις την πόλιν θα εξασφαλίσωσι την ασφά­λειαν, την ησυχίαν και την πραγματικήν φιλίαν μεταξύ Μουσουλμάνων και  Χριστιανών. Μετά ταύτα δε, αποσυρόμενοι δυτικώτερον, θα μεταδώσωσιν την εξουσίαν· των, όσον αφορά την τάξιν και την ασφάλειαν της χώρας εις την προσωρινήν Κυβέρνησιν ήτις θα φέρη εις πέρας το καθήκον τούτο, τη συ­μπράξει αξιόπιστων και εντίμων προσώπων.

3.   Παν πρόσωπον το οποίον θα προσβάλλει την τιμήν, την ζωήν και την περιουσίαν των κατοίκων αμέσως θα τουφεκισθή.

4.   Δεδομένου όντος ότι παν ό,τι αφορά τον πληθυσμόν, εκ του επισήμου Οργανι­σμού, αφίνονται εν καλή τάξει, δέον να ληφθή η δέουσα μέριμνα προς διατήρησιν αυτού.

5. Αι οδηγίαι αύται θέλουσιν εκτελεσθή μέχρι της στιγμής καθ' ην ο εχθρός θ' αναλάβη το καθήκον να εξασφαλίση την δημοσίαν τάξιν.

3 σιαπάν 1332 = 3 Απριλίου 1916

 υπ. Τζεμάλ Αζμή

Υ.Γ. Η διαταγή αύτη θα τεθή εις εφαρμογήν μετά την αναχώρησίν μου εκ Τραπεζούντος.

Επιστολή του Τούρκου Στρατηγού Βεχίπ πασά, απευθυνθείσα Ελληνιστί εις τον Μητροπολίτην Τραπεζούντος Χρύσανθον

ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΤΗΣ Γ' ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Σου Σεχίρ 3/1/1918

 Προς

την Αυτού Σεβασμιότητα τον Μητροπολίτην Τραπεζούντος κ. Χρύσανθον Σεβασμιώτατε,

Είναι ημίν τελείως αλησμόνητος η όλως πατρική και πρόφρων μέριμνα και προστασία της Υμ. Σεβασμιότητος απέναντι του Οθωμανικού στοιχείου κατά την αποχώρισιν των Αυτοκρατορικών στρατευμάτων και την είσοδον των Ρωσσικών εις Τραπεζούντα.

Δε διαφεύγει ημάς ποσώς, ότι προ παντός, κατά το διάστημα το μεσολαβήσαν μεταξύ της αποχωρήσεως των Αυτοκρατορικών στρατευμάτων και της εισόδου των εχθρικών, η αποσόβησις παντός εκτρόπου και η πλήρης εξασφάλισις του Ο­θωμανικού στοιχείου οφείλεται εις την σοφήν και λελογισμένην πολιτείαν της Υμ. Σεβασμιότητος. Αλλά και μετά την είσοδον του εχθρού, μέχρι σήμερον, η πολι­τεία υμών, οδηγουμένη υπό σοφής προς το κυβερνάν τέχνης, και δη εν χαλεπαίς περιστάσεσι, προσελκύει τον θαυμασμόν άμα και τας διαπύρους ημών ευχαριστί­ας.

Γνωρίζομεν θετικώς ότι, πέριξ της Τραπεζούντος ληστρικαί Τουρκικοί συμμορίαι ενοχλούσι και έστιν ότε κακοποιούσιν ησύχους κατοίκους Ελληνικών χω­ρίων. Το γεγονός τούτο προκαλεί κυριολεκτικώς την ημετέραν απέχθειαν. Γνωρί­ζετε, Σεβασμιώτατε, ότι πάσας τας εν Τουρκία φυλάς έθεσα εν ίση μοίρα, ότι ουδεμίαν διάκρισιν ποιούμαι φυλής ή θρησκεύματος, εις το ζήτημα των εκ των κα­θηκόντων μου, ως  Διοικητού απορρεουσών ποινών ή επιβραβεύσεων. Όθεν η διαγωγή των ληστρικών τούτων συμμοριών, ουδόλως συμφωνούσα με τας διοικη­τικός ημών αρχάς, έχει τελείως τοπικόν χαρακτήρα, οι δε δράσται εν ευθέτω χρόνω θα τύχωσι της ανταξίας δι' αυτούς ποινής.

Μετά πολλής όμως της πικρίας μανθάνω, Σεβασμιώτατε, ότι νέοι τινές της Τραπεζούντος, τη προτροπή και υποκινήσει των Αρμενίων, έλαβον τα όπλα και διαταράττουσι την ησυχίαν του τόπου, αυτό τούτο, το έργον σας. Οι τοιούτοι ας επανορθώσωσιν ό,τι αδίκημα έπραξαν, όσον οίον τε τάχιον, ίνα μη εν τω ευθέτω χρόνω αποβή όλως ματαία η μετάνοιά των.

 Σας παρακαλώ, Σεβασμιώτατε - και είμαι περί τουτου ακραδάντως πεπεισμένος - την αυτήν εγνωσμένην υμών σύνεσιν και λελογισμένην πολιτείαν να επιδείξητε και κατά την περίστασιν ταύτην, καθ' ην, αποχωρούντων των εχθρικών στρατευμάτων προσεχώς, προ της εισόδου των ημετέρων, ενδέχεται να δημιουργηθή κατάστασις έκρυθμος, εμβάλλουσα εις κίνδυνον την ζωήν των κατοίκων.

 Το έργον σας, όπερ, ομολογώ ότι θαυμάζω, τελειούται ούτως εν τη αποσοβήσει παντός κινδύνου κατά το μεσοδιάστημα τούτο. Η επιτυχία θ' αποτελέση την κορωνίδα του έργου σας. Των επικειμένων γεγονό­των είναι ήδη ενήμερος ο "ιεροδίκης" - μουφτής - Τραπεζούντος, μεθ' ου παρα­καλώ υμάς να συνεννοηθήτε.

Σας αποστέλλω αξιωματικόν, άνθρωπον πάσης εμπιστοσύνης, εις ον δύνασθε να εμπιστευθήτε είτε γραπτώς, είτε προφορικώς, διακοινώσεις παρακαλώ δε, να τω επιδαψιλευθή η δέουσα φιλοξενία.

Σας παρακαλώ επίσης ν' αποστείλητε καταλλήλως τρία άτομα εις τα χωρία της Ζυγάνης, Αρτάσης και Κιουμιουσχανέ, ίνα συμβουλεύσωσι τους κατοίκους προς υποδοχήν των στρατευμάτων μας και παροχήν τροφίμων, ων το αντίτιμον θα πληρωθή συμφώνως με τας διαταγάς ημών.

Επί τούτοις, εκφράζων άπαξ έτι τας ευχαριστίας ημών τας διαπύρους, διατε­λώ μετά της προσηκούσης προς την Υμετέραν Σεβασμιότητα υπολήψεως.

Ο Διοικητής της Γ' Οθωμανικής Στρατιάς Βεχήπ

Απαντητική Επιστολή Μητροπολίτου Τραπεζούντος  κ. Χρυσάνθου

Προς

τον Βεχήπ πασάν, Αρχιστράτηγον της Γ' Οθωμανικής στρατιάς

Εξοχώτατε

Πολύ με συνεκίνησεν η ωραία επιστολή της Υμετέρας Εξοχότητος. Ήτο αύτη

επίκαιρον βάλσαμον παρηγορίας και ενθαρρύνσεως εν η διετέλουν δυσθυμία και απογοητεύσει διά την κατάστασιν. Ευχαριστώ, εξοχώτατε, δι' όσα καλά ευηρεστήθητε να γράψητε περί της εμής μετρίας δράσεως καθ' όλον το διάστημα της Ρωσικής κατοχής και της προηγηθείσης μεσοπολιτείας, ή μάλλον αναρχίας.

Ό,τι έπραξα ήτο απλή εκπλήρωσις μέρους του καθήκοντος και της αποστολής μου, ως ιεράρχου. Ευχαριστώ το Θεώ διότι με αξιοί σώαν ν' αποδώσω υμίν την κατά την εντεύθεν αποχώρησιν των Αυτοκρατορικών Στρατευμάτων εμπιστευθείσαν μοι παρακαταθήκην.

Εν μέσω λαίλαπος και τρικυμίας μεγάλης και διά πολλών μό­χθων και θυσιών, διαφυλαχθείσα, ακεραία θ' αποδοθή ημίν, κατά το πλείστον η παρακαταθήκη του αδελφού Οθωμανικού στοιχείου. Έπραξα ό,τι εξηρτάτο εξ εμού, επάλαισα προς κύματα ούρεσιν ίσα και διεσώθη.

Του Ελληνικού όμως στοιχείου, δυστυχώς μόνον συντρίμματα θα παραδώσω υμίν, επάλαισα προς διάσωσιν και τούτου, αλλ' η σωτηρία αυτού εξηρτάτα άλλοθεν. Όσα δε συντρίμματα του ναυαγίου τυχόν θα διασωθώσι, θα οφείλονται αποκλειστικώς εις την σοφήν διάνοιαν και μεγάλην καρδίαν της υμετέρας εξοχότητος, ήτις ευσπλαγχνιζομένη, θα σπεύση, ελπίζω, να θέση τέρμα εις το έργον της καταστροφής.

Εφ ω και αμέριστον θα έχη την ευγνωμοσύνην και εμού και του Ελληνικού Λαού. Ανυπομόνως αναμένω την θριαμβευτικήν επάνοδον της υμετέρας εξοχότητος εις Τραπεζούντα.

Όταν συν Θεώ έλθητε, εξοχώτατε, παρακαλώ να καταδεχθήτε να ξενισθήτε εις το πενιχρόν οίκημά μου.

Επί τούτοις διατελώ, μετ' εκτιμήσεως και αγάπης απείρου.

Τραπεζούς Ιανουάριος 1918

Ο Τραπεζούντος Χρύσανθος

Μόλις δύο μήνες αργότερα από την έκδοση των διαταγών του Διοικητού της Τραπεζούντας Τζεμάλ Ασμή Μπέη, αποστέλλεται η πιο κάτω επιστολή του Μου­φτή Τραπεζούντος Χατσή - Μεχμέτ προς τον Μητροπολίτην Τραπεζούντος Χρύσανθον.

Μετάφρασις εκ του Αγγλικού μεταφρασθέντος εκ του Τουρκικού

Σεβασμιώτατε!

Ως γνωρίζητε, από της αποχωρήσεως των Τουρκικών Στρατευμάτων, οι Τούρκοι κάτοικοι, οι εναπομείναντες εν τη πόλει, ανεγνώρισαν υμάς ως προστάτην αυτών, και εβασίσθησαν επί της καλοκαγαθίας υμών διά παν μέτρον αφορών την ασφάλειαν και την προστασίαν αυτών.

Γνωρίζετε επίσης ότι λόγω των δια­φωνιών και διαιρέσεων, αίτινες υφίστανται μεταξύ των εναπομεινάντων Μου­σουλμάνων επήλθε διαπληκτισμός μεταξύ των και φροντίζουσιν ν' αλληλοσπαραχθώσι.

Ένεκα τούτου εφυλακίσθην κατά τους δύο παρελθόντος μήνας μετ' άλλων προσώπων. Αφ' ενός αι σύζυγοι και αι οικογένειαι ημών, αφ' ετέρου δε και ημείς αυτοί ευρισκόμεθα εις μεγίστην απόγνωσιν.

Ικετεύομεν υμάς όπως έλθητε εις βοήθειαν ημών και ελευθερώσητε ημάς.

Συγκινηθείτε εκ της οικράς θέσεως ημών!

Επειδή ο ζήλος ον επεδείξατε μέχρι τούδε, ωφέλησεν ήδη τους συντρόφους ημών, αναγκαζόμεθα να υποθέσωμεν ότι υφίστανται ιδιαίτεροι λόγοι, δι ους ο Κιοσέ- Ζατέ Απτουλλάχ εφέντης και εγώ κρατουμεθα εις τας φυλακάς.

Ειμί βέβαιος ότι, οιοιδήτινες λόγοι και να υπάρχωσι, θα βοηθήσητε ημάς ν' ανακτήσωμεν την ελευθερίαν ημών. Εν πάση περιπτώσει, αγωνιωδώς αποβλέπομεν εις την αποτελεσματικήν επέμβασιν υμών, εν τη παρούση δυσκολία. Ως γνω­ρίζετε καλώς, ο Χριστός ηρέσκετο να βοηθή τους πάσχοντας και υμείς, ο αντι­πρόσωπος του, θα δράμετε εις βοήθειαν των ως εκείνος.

Ελπίζοντες, εν τέλει ότι είσθε υγιής διατελούμεν.

Υπ. Χατσή Μεχμέτ

Μουφτής Τραπεζούντος

4 Χαζιράν 1333 - 4 Ιουνίου 1916.

Είναι γεγονός ότι πλούσιοι αστοί Πόντιοι από τη Σαμψούντα την Πάφρα, πολλοί Καραμανλήδες και άλλοι πλούσιοι του εξωτερικού πρόσφεραν μεγάλα χρηματικά ποσά στο Δεσπότη Χρύσανθο για την ενίσχυση του αγώνα.