Το φέσι των Δυτικοποντίων

Κοτζά Αναστάς
 (Αναστάσιος Παπαδόπουλος)

Υπάρχουν κάποιοι που αναφέρουν ότι δή­θεν οι Δυτικοπόντιοι, και ιδιαιτέρως οι Παφρινοί, φορούσαν και κυκλοφορούσαν με τουρκικό φέσι. Το να φέρει στο κεφάλι ο Ελληνοχριστιανός, και μάλιστα ο Πόντιος, το τουρκικό φέσι δηλώνει, αν μη τι άλλο, την άμεση υποταγή του στις τουρ­κικές αξιώσεις και την ικανοποίησή τους για εξι­σλαμισμό, για παρακολούθηση και διάδοση των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων, για την ανάγνω­ση και διάδοση του κορανίου στα παιδιά και τα εγγόνια του, την τακτική μετάβασή του στο τουρ­κικό τζαμί για την άσκηση των μουσουλμανικών του καθηκόντων, όπως το επιβάλλουν οι τουρκι­κές αρχές, την αλλαγή του ονόματος του, για να είναι πειστικότερος στον Τούρκο τύραννο και δυνάστη, γεγονότα που δεν ταιριάζουν με την πίστη του πραγματικού Ελληνοχριστιανού.

Έλληνες και χριστιανοί πάντα οι Παφραλήδες

Τίποτε από τα παραπάνω δεν μπορεί να ισχύει για τους Έλληνες του Δυτικού Πόντου και ειδικότερα για τους Παφραλήδες, οι οποίοι, στη μα­κραίωνη ιστορική τους πορεία, απέδειξαν το πόσο 'Ελληνες και χριστια­νοί είναι, μη αποδεχόμενοι εκβιασμούς και απειλές από τους Τούρκους.

Οι Έλληνες του Δυτικού Πόντου, που αγωνίστηκαν για τη χριστια­νοσύνη και τον ελληνισμό, μπορεί να έχασαν την ελληνική λαλιά τους, αλλά η εθνική τους συνείδηση έμεινε για εκατοντάδες χρόνια αλώβητη.

Δεν φόρεσαν ποτέ τουρκικό φέσι

Δεν φόρεσαν ποτέ τουρκικό φέσι οι Έλληνες του Δυτικού Πόντου, δεν προσκύνησαν σε τζαμί, δεν αλλαξοπίστησαν, δεν έγιναν Τούρκοι και δεν είχαν τουρκικά ονόματα. Όλα αυτά, βεβαίως, τα πλήρωσαν πολύ ακριβά, με φυλακίσεις, εξορίες, ομαδικούς πυρπολισμούς αθώων γυναικόπαιδων μέσα σε χριστιανικές εκκλησίες, με το αντάρτικο που ξεκίνησε από το 1690, με τους ονομαστούς, τότε, εσχιάδες — εκδικη­τές, με τους αρματωλούς της περιόδου 1818 - 1856 και τους αντάρτες της περιόδου 1915 - 1922.

Είναι άγνωστοι, βεβαίως, οι πραγματικοί λόγοι που διαδίδονται αυτές οι συκοφαντίες. Οι συκοφάντες, όμως, είναι κατάλοιπα του πα­ρελθόντος και διαδίδουν τα ψεύδη τους όποτε τους δοθεί ευκαιρία και όταν προσπαθούν να ξεπεράσουν μια ιδεολογική διαφορά μεταξύ τους. Μόνον ένα τέτοιο ενδεχόμενο έρχεται στη σκέψη.

Μίσησαν τους Σοβιετικούς γιατί βοήθησαν τους Τούρκους

Οι Δυτικοπόντιοι και ιδιαιτέρως οι Παφραλήδες μίσησαν τους Ρώσους, επειδή εκείνοι βοήθησαν τους Τούρκους στη σύγκρουσή τους με τους Έλληνες αντάρτες και γιατί έστελναν χιλιάδες Πόντιους στα παγωμένα κάτεργα της Σιβηρίας. Μίσησε ο Πάφραλης τους Βουλγάρους και τους πολεμούσε για τέσσερα χρόνια στα βουνά της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Και, τέλος, νιώθει απέχθεια και μίσος κατά των Άγγλων, γιατί αυτοί κατέδωσαν στους Τούρκους τον Ιούλιο του 22 την πορεία των 600 και πλέον ανταρτών του Δυτικού Πόντου, που κατευθύνονταν προς την Άγκυρα, για να δημιουργήσουν αντιπε­ρισπασμό στα μετόπισθεν του τουρκικού στρατού, 60 χιλιόμετρα έξω από την Άγκυρα, στο χωριό Σιρκετσιλέρ, και να ενωθούν με τον ελλη­νικό στρατό στο Εσκί Σεχίρ και το Αφιόν Καραχισάρ.

Έστησαν πα­γίδα και από τους 600 εθελοντές Ποντίους αντάρτες επέζησαν μόνον 100 περίπου. Το τραγούδι του Στάθη Νικολαΐδη «Η Άγκυρα», που το τραγουδούσαν οι ηλικιωμένοι Παφραλήδες, αναφέρεται σε αυτούς τους αδικοχαμένους Έλληνες.

Συνεννόηση με τους τσαρικούς Ρώσους

Για το καπέλο - και όχι το φέσι — που φορούσαν οι αντάρτες του Δυτικού Πόντου μετά τις 20 Απριλίου 1916 , θα πρέπει να γίνουν γνω­στά ορισμένα γεγονότα. Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο του 1916 (πριν γίνει, δηλαδή, η επανάσταση των μπολσεβίκων) πήγαν στη Σαμψούντα Ρώσοι αξιωματικοί, που είχαν μαζί τους ελληνική αντιπροσωπεία από το Βατούμ, μέσα στην οποία ήταν και κάποιος Ιωαννίδης ή Ιωάννης.

Πήγαν στον μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη και μέσω αυτού επικοινώνησαν με όλους τους καπετάνιους των βουνών του Δυτικού Πόντου, τον Αντών Πασά Καραμπέγ (Αντώνιο Χατζηελευθερίου) της Πάφρας, Ιστύλ Αγά (Στυλιανό Κοσμίδη) της Σαμψούντας, Κοτζά Αναστάς (Αναστάσιο Παπαδόπουλο) της Έρπαα, Κισά Μπατζάκ (Κυριάκο Παπαδόπουλο) του Βεζίρ Κιοπρού, Βασίλ Αγά ή Πιτς Βασίλ' (Βασίλειο Τσαουσίδη) της Γάβζας, και ζήτησαν από αυτούς να εντείνουν τις προσπάθειες τους για τη διαρκή παρενόχλη­ση του τουρκικού στρατού, ώστε να είναι αυτός απασχο­λημένος με τους αντάρτες και να μην μπορεί να ενισχύσει τους Τούρκους στρατιώτες, που μάχονταν στο Σαρικαμίς, στα ρωσοτουρκικά σύνορα. Ζητούσαν, μάλιστα, επίμονα να απασχολήσουν κυρίως το Β' Σώμα Στρατού των Τούρκων, που είχε έδρα στο Τσορούμ (Ιβωρα) και διέθετε οχτώ μεραρχίες, καλά εξοπλισμένες.

Η βοήθεια των τσαρικών Ρώσων προς τους αντάρτες

Οι Ρώσοι, υποσχέθηκαν, παράλληλα στους αντάρ­τες του Δυτικού Πόντου να τους βοηθήσουν με όπλα και πυρομαχικά, ακόμη και με φάρμακα και τρόφιμα. Πράγματι, έστειλαν στη συνέχεια όπλα, που τα παρέλαβε έξω από τον Τσαρσαμπά (Θεμίσκυρα) ο καπετά­νιος Βασίλ Ουστάς (Βασίλειος Ανθόπουλος). Τα όπλα ήταν 700 έως 800. Άλλα 500 όπλα παρέλαβε έξω από το Κουμτζουγάς της Πάφρας ο Αντών Πασάς (Αντώνιος Χατζηελευθερίου). Τις πληροφορίες αυτές έδωσαν κα­πετάνιοι και αντάρτες που ήρθαν στην Ελλάδα.

Με τα εφόδια αυτά και άλλα οι αντάρτες του Δυτικού Πόντου συγκρούστηκαν πάνω από είκοσι φορές με τους Τούρκους, εξαναγκάζοντας ολόκληρο το Β' Σώμα Στρατού να απασχολείται επί ένα τρίμηνο περίπου με αυτούς.

Καθιέρωσαν το κοζάκικο καπέλο

Στις 16 Απριλίου 1916, ο ρωσικός στρατός κατέ­λαβε την Τραπεζούντα και την περιοχή της. Στις 17 ή 18 Απριλίου 1916, ο Ρώσος στρατηγός Λιάχωφ κάλεσε στην Τραπεζούντα, μέσω του μητροπολίτη Αμάσειας Γερμανού Καραβαγγέλη, όλους τους καπετάνιους του Δυτικού Πόντου.

 Από αυτούς, κατόρθωσαν να φτά­σουν στην Τραπεζούντα στις 20 Απριλίου 1916, γύρω στους 50 ή 60. Η συνάντηση έγινε μέσα σε ένα μεγάλο σχολείο, όπως αφηγήθηκαν αργότερα οι καπετάνιοι. Προφανώς ήταν το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. 

Ο στρατηγός Λιάχωφ, αφού τους ευχαρίστησε όλους, έδωσε στον Αντών Πασά Χατζηελευθερίου ένα καπέ­λο Κοζάκου αξιωματικού, με τρία αστέρια. Στον Βασίλ Αγά Τσαουσίδη έδωσε ένα σπαθί, που έφτανε μέχρι τη γη. Κοζάκικα καπέλα αξιωματικών έδωσε και σε όλους τους άλλους καπετάνιους, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς αυτούς για τη συμβολή τους στη νίκη του ρωσι­κού στρατού εναντίον των Τούρκων.

 Από τότε, όλοι όσοι συμμετείχαν στη συνάντηση με τους Ρώσους στην Τραπεζούντα, φορούσαν τιμητικά το κοζάκικο καπέλο. Και δεν φορούσαν, οπωσδήποτε, φέσι, όπως αναφέρουν κάποιος που θέλουν με κάθε τρόπο να κακοχαρακτηρίσουν τους γενναίους Πόντιους αντάρτες. Οι άλλοι αντάρτες φορούσαν ποδλίκ, δηλαδή κεφαλόδεσμο.

Ποιοι συμμετείχαν στη συνάντηση με τους Ρώσους

Στη συνάντηση της Τραπεζούντας με τους Ρώσους αξιωματικούς συμμετείχαν οι καπετάνιοι:

Από την περιοχή της Αμισού (Σαμψούντας) οι: Ιστύλ Αγάς - Στυλιανός Κοσμιδης, Βασίλ Ουστάς - Βασίλειος Ανθόπουλος, Παντέλ Αγάς - Παντελής Αναστασιάδης, Τσιμενλή Τιμίτ - Δημήτριος Χαραλαμπίδης, Ιορδά­νης Χασιαρής, Τελήγιαννης Καραϊσαρλής.

Από την περιοχή της Πάφρας οι: Αντών Πασά Καραμπέγ — Αντώνιος Χατζηελευθερίου, Καπετάν Ιππόκ - Ιπποκράτης Δεδέογλου, Χατζηγιώργης Καραβασίλογλου, Αναστάσιος Τσαβλίδης, Ιωσήφ Τομπάκογλου, Καπετάν Ασλάν — Παναγιώτης Χατζηθεοδωρίδης, Ιστι- λίν Νικόλα - Νικόλαος Καρασαββίδης, Καράγιορνταν - Ιορδάνης Παπαδόπουλος.

Από την περιοχή της Έρπαα οι: Κοτζά Αναστάς -Αναστάσιος Παπαδόπουλος, Τελή Σωκράτ-Σωκράτης Παπαδοπουλος,Αραπσόν Αναστάς — Αναστάσιος Αράπογλου, Θεοφάνης Δεληγιαννίδης, Μιχάλ Αγάς - Μιχαήλ Παπαδόπουλος.

Από την περιοχή της Γάβζας οι: Βασίλ Αγάς ή Πίτς Βασίλ - Βασίλειος Τσαουσίδης, Χαμπιλιίν Συμιών - Συμεών Σταυρίδης, Αντύπας Καρύπογλου ή Καρυπίδης, Γοτσαγαφανίν Αβράχ - Αβραάμ Καπουτσίδης.

Από την περιοχή του Βεζίρ Κιοπρού οι: Κισά Μπατζάκ — Κυριάκος Παπαδόπουλος, Κωνσταντίν Τσαούς - Κωνσταντίνος Σακαλίδης, Παύλος Ασλανίδης, Χάμπος Τουτοντζής,.

Από την περιοχή του Ακ Νταγ Μαντέν οι: Ελβάν Μπέης — Ευάγγελος Ιωαννίδης, Χαράλαμπος Χατζησάββας - Κοντοβραχιονίδης, Τσόλλος — Κωνσταντίνος Αναστασιάδης, Ευστάθιος Θεοδωρίδης.

Από την Αμάσεια ο Ποτός - Πρόδρομος Νικολαΐδης.

Γιωργος Αντωνιαδης