Μεγάλη προσφορά του Στάθη Αθανασιάδη (ΤΟ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΤΟΥ)

Οσοι ασχολούνται με τη γλώσσα και τα προβλήματα της, γνωρί­ζουν πόσο δύσκολη είναι η τιθάσευση (σ. σ. ο δαμασμός, ο έλεγχος) του εκφραστικού οργάνου και η κρυστάλλωση του (σ. σ. η ένταξη του) μέσα σε γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες.

Αυτός, ακριβώς, ο χείμαρρος των περιπτώσεων, αυτός ο ορμητικός παφλασμός χιλιάδων αποχρώσεων, είναι που δίνει στη γλώσσα την αρμονία και τη μουσικό­τητα, την ουσία και την ιδιαίτερη ομορφιά της.

 Πώς να επιχειρήσεις να καταδυθείς μέσα σε τέτοια και τόση δίνη και να μελετήσεις τη δύναμη και τις αδυναμίες της, τους ιριδισμούς της, τους δυνατούς ή φευγαλέους τόνους της;

Ειδικά, μάλιστα, για τη Νεοελληνική, κάθε απόπειρα φαινόταν να είναι χαμένη προκαταβολικά, γιατί, πέρα από τις όποιες δυσκολίες, πολλοί από την όχθη μυκτήριζαν και αποθάρρυναν a priori (εκ των προτέρων) το τόλμημα.

 Δεν είναι μακριά η εποχή που οι «γλωσσαμύντορες» κραύγαζαν στη διαπασών ότι η Νεοελληνική μας γλώσσα δεν έχει ούτε γραμματική ούτε συντακτικό! Τώρα, πως γινόταν, ώστε αυτή η χωρίς γραμματική και συντακτικό γλώσσα να είναι

πανελλήνιο οργανο συνεννόησης, αυτό μόνον η «σοφία» τους μπορούσε να αιτιολογήσει.

Ποια ήσαν, αλήθεια, τα βιβλία της γραμματικής και του συντακτι­κού που κυκλοφορούσαν τον 6ο ή τον 5ο π. Χ. αιώνα για να μάθουν από αυτά οι νέοι τη γλώσσα που μιλούσαν τότε; Από ό,τι γνωρίζου με, ο Διονύσιος ο Θραξ (γύρω στο τέλος του 2ου π.Χ. αιώνα) ήταν ο πρώτος που έγραψε την αληθινά περιώνυμη «Γραμματική Τέχνη».

Και εκεί γύρω πάλι (2ο π. Χ. αιώνα), ο Απολ­λώνιος ο Δύσκολος έγρα­ψε το πρώτο συντακτικό σε τέσσερα βιβλία, με τον τίτλο «Περί Συντάξεως». Όμως, κανείς ποτέ δεν διανοήθηκε να ισχυρι­σθεί ότι η αττική εκείνη γλώσσα του 5ου π. Χ. αιώνα ήταν αναρχούμενη και απόβλητη και του χυδαίου όχλου κατασκεύασμα, επειδή δεν είχε το βιβλίο του συντακτικού της και της γραμματικής της.

Η ποντιακή διάλεκτος, γνήσια θυγατέρα της αρχαίας ελληνικής και αδελφή της νέας ελληνικής, ήταν μοιραίο να αντιμετωπίσει τα ίδια προβλήματα, την ίδια κατακραυγή, την ίδια περιφρόνηση.

Κανείς, ποτέ, δεν είχε αποτολμήσει να διειδύσει μέσα στο πνεύμα και στη δομή της. Το λεξιλόγιο και η γραμματική της ήσαν λίγο — πολύ γνωστά και τακτοποιημένα, χάρη στον ακάματο ζήλο φωτισμένων λογίων του Πόντου ή στο επιστημονικό ενδιαφέρον άλλων.

Για το συντακτικό, όμως, της ποντιακής διαλέκτου δεν είχαμε μέχρι σήμερα καμιά συστη­ματική και ολοκληρωμένη εργασία. Βέβαια, αξιοσημείωτες σχετικές μονογραφίες, άρθρα και παρατηρήσεις έχουμε σκόρπιες σε πολλά περιοδικά και εφημερίδες ή σε αυτοτελείς εκδόσεις, που αναφέρονται, όμως, σε περιορισμένο χώρο του Πόντου.

Ο κ. Στάθης Αθανασιάδης επιχειρεί να καλύψει αυτή την έλλειψη με το έργο του «Το Συντακτικό της ποντιακής διαλέκτου». Είναι το πρώτο στο είδος του και ακολουθεί τη διάταξη της ύλης που ακολούθησε ο Αχιλλέας Τζάρτζανος στο βιβλίο του «Νεοελληνική σύνταξις», για να αποδειχθεί έτσι ότι και η ποντιακή διάλεκτος και η νεοελληνική γλώσσα ακολουθούν τους ίδιους, σχεδόν, κανόνες σύνταξης και ταυτίζονται λειτουργικά στην κοινή τους ρίζα, την αρχαία ελληνική.

Εκείνο που χαρακτηρίζει έντονα το έργο είναι η βαθιά επιμέλεια, με την οποία γρά­φτηκε. Αληθινά, για να γραφεί ένα τέτοιο βιβλίο, δεν χρειαζόταν μόνον η επιστημονι­κή συγκρότηση του συγγραφέα (γνωρίζουμε τι σημαίνει να είναι κανείς απόφοιτος του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας)· πέρα από αυτό, ήταν απαραίτητο το μεράκι και η πλήρης γνώση της ποντιακής γλώσσας.

Ότι ο συγγραφέας είναι οπλισμένος και με τις τρεις αυτές προϋποθέσεις, το δείχνει το έργο του. Εντύπωση προξενεί η ζωντανή εικόνα της ποντιακής διαλέκτου που αναδύεται μέσα από πλήθος παραδείγματα από την καθημερινή χρήση της. Το σπουδαιότερο: τα άφθονα αυτά παραδείγματα καλύπτουν όλα τα ιδιώματα του Πόντου και έτσι δίνουν, όχι μόνον την πιο καθαρή και πιο αντιπροσωπευτική δομή της διαλέκτου, αλλά και τη δύναμη της ψυχής του Πόντου.

Μολονότι ο συγγραφέας σημειώνει στο εισαγωγικό του σημείωμα ότι το «Συντακτικό» του δεν είναι απαλλαγμένο από ελλείψεις, εντούτοις αποτελεί μια σημαντική και πολύτιμη αρχή.

Η αξία του δεν πρόκειται να μειωθεί στο ελάχιστο, αν άλλοι ερευνητές συμπληρώ­σουν, αργότερα, πιο λεπτομερειακά, ορισμένα κεφάλαιά του, φυσικό, άλλωστε, σε κάθε επιστήμη.

Η ευσυνείδητη και τεκμηριωμένη εργασία του κ. Στάθη Αθανασιάδη είναι μια προσφορά «από καρδίας», όχι μόνον στην επιστήμη και στους Ποντίους, αλλά και στην πατρίδα ολόκληρη.

Ο αείμνηστος δάσκαλος όλων μας, ο σοφός Νικόλαος Π. Ανδριώτης, μπορεί τώρα να κοιμάται ευχαριστημένος. Μόνιμος καημός και όνειρο του ήταν να βρεθεί κάποιος που να καταπιαστεί με τη συγγραφή του Ποντιακού Συντακτικού. Και ας μην ήταν ο ίδιος Πόντι­ος! Τώρα, το όνειρο του εκπληρώθηκε. Ο κ. Στάθης Αθανασιάδης τόλμησε και νίκησε.

ΙΑΚΩΒΟΣ I. ΤΣΑΟΥΣΗΣ 

Φιλόλογος 

 Γενικός Επιθεωρητής Μ. Ε.