Τα αυτοκρατορικά
σχέδια της Αυστρίας εκμηδενίστηκαν με την έκβαση του Μεγάλου Πολέμου. Τα σχέδια
όμως της Ιταλίας εξακολούθησαν να είναι ζωντανά και ζωηρότερα παρά ποτέ. Σ' ένα
άρθρο του στην εφημερίδα Foreign Affairs της 15ης Ιουνίου 1923 ο κ. Francesco Coppola λέγει:
«Μολονότι η Ιταλία
μπήκε στον πόλεμο για να αγωνισθεί εναντίον της απόπειρας της Γερμανίας ν'
αποκτήσει την ηγεμονία του κόσμου και για να αποσπάσει τα ιστορικά της σύνορα
και τον έλεγχο της Αδριατικής απ' την Αυστρία, το εκ παραδόσεως ένστικτο της
Ιταλίας είχε πράγματι σαν στόχο να εξασφαλίσει το απαραίτητο μέτρο ασφαλείας
και ελευθερίας επεκτάσεως. Γι αυτόν τον λόγο ο Βαρώνος Sonino περιέλαβε μέσα στη θεμελιώδη συμφωνία της συμμαχίας
— την συνθήκη του Λονδίνου του Απριλίου του 1915 — διατάξεις για την αποικιακή
επέκταση της Ιταλίας στην Αφρική σε περίπτωση διανομής των Γερμανικών αποικιών
μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας, καθώς και για μια αντίστοιχη ζώνη στο
Νοτιοανατολικό τμήμα της Ανατολίας στην περίπτωση πού οι Σύμμαχοι θα αποκτούσαν
εδάφη στην Ανατολή.
Για τον ίδιο λόγο αργότερα και όταν έλαβε γνώση του πλήρους
σχεδόν της διανομής σε τρία μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (ή οποία είχε
συμφωνηθεί κακόπιστα στα 1916 μεταξύ της Γαλλίας, της Ρωσίας και της Αγγλίας εν
αγνοία της Ιταλίας, πού επί ένα χρόνο και πλέον είχε ήδη πολεμήσει ως τότε στο
πλευρό τους) ανάγκασε τους Συμμάχους να θέσουν και πάλι το πρόβλημα επί τάπητος
και να δώσουν ένα ανάλογο μερίδιο και στην Ιταλία.
Η νέα συνθήκη είχε συζητηθεί
τον Απρίλη του 1917 μεταξύ του Sonino, του
Ribot και του Λόϋδ Τζώρτζ στον Αγιο Ιωάννη της Μωριέννης — απ' τον όποιο πήρε
και τ' όνομα της — συνομολογήθηκε δε και υπογράφηκε στο Λονδίνο τον Αύγουστο
του ίδιου έτους.
Η συνθήκη αυτή, ενώ παραχωρούσε την Κων/πολη και τον Καύκασο,
την Αρμενία και ένα μέρος της Ανατολικής παραλίας του Ευξείνου Πόντου στη Ρωσία,
τη Συρία και την Κιλικία στη Γαλλία, την Μεσοποταμία και το προτεκτοράτο επάνω
στην Αραβία, στην Αγγλία, έδιδε στην Ιταλία, την Νοτιοδυτική Ανατολία,
ολόκληρο το Βιλαέτι του Αϊδινίου μαζί με τη Σμύρνη, ολόκληρο το βιλαέτι του
Ικονίου μαζί με την Αττάλεια και ένα μικρό μέρος του βιλαετίου Αδάνων.
Η
συνθήκη όμως αυτή είχε μέσα της ευθύς εξ αρχής ένα δηλητήριο πού αργότερα
έμελλε να την εξασθενίσει. Ήδη προτού τελειώσει ο πόλεμος, οι Σύμμαχοι έσπευσαν
να εκμεταλλευθούν το πρόσχημα της απουσίας της υπογραφής της Ρωσίας για να
καταγγείλουν τη Συνθήκη του Αγ. Ιωάννου της Μωριέννης.
Έτσι συνέβη ώστε την
Άνοιξη του 1919, ο Λόϋδ Τζώρτζ, επωφελούμενος απ' την αδυναμία και προσωρινή
απουσία του Ορλάνδο και παραβιάζοντας τη Συνθήκη του Αγ. Ιωάννου της Μωριέννης
και την ανακωχή του Μούδρου, μπόρεσε να κάνει τον διακανονισμό να δοθούν η
Σμύρνη και η πέριξ αυτής γειτονική περιοχή στην Ελλάδα.
Αυτό έγινε με την
απόλυτη συναίνεση του Προέδρου Ουίλσον, ο όποιος, έχοντας πλήρη άγνοια των
Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών υποθέσεων, άφησε τον εαυτό του να παρασυρθεί από
ιδεαλιστικές παρορμήσεις και έμφυτες προκαταλήψεις και με την επιδοκιμασία του Clemenceau, ο όποιος αισθανόταν πολύ
μεγάλη ευχαρίστηση πού ήταν σε θέση «jouer un mauvais tour a l' Italie».
Μερικά απ' τα
συμπεράσματα του Ιταλού Δημοσιολόγου είναι συζητήσιμα, το άρθρο του όμως
φανερώνει την Ιταλική νοοτροπία. Όσο διαρκούσε η Ελληνική κατοχή γινόταν πολύς
λόγος στη Σμύρνη στους στρατιωτικούς κύκλους και μεταξύ των Λεβεντίνων σχετικά
με προσπάθειες των Ιταλών να ιδρύσουν ένα λιμένα μακρύτερα προς τα νότια, στην
περιοχή της αρχαίας Εφέσου, ο όποιος θα γινόταν ο κυριώτερος λιμένας της Μικράς
Ασίας θα έκαμνε δε τη Σμύρνη να χάσει κάθε σπουδαιότητα.
Πολλά λέγονταν επίσης
για προσπάθειες των Ιταλών να κερδίσουν τις συμπάθειες των Τούρκων. Εν πάσει
περιπτώσει είναι βέβαιο ότι οι Τούρκοι επιδρομείς συνήθιζαν να διασχίζουν τη
συνοριακή γραμμή απ' την Ιταλική ζώνη, να επιτίθενται εναντίον Ελλήνων και να
τους σκοτώνουν και υστέρα να καταφεύγουν στους Ιταλούς, οπού δεν ήταν δυνατό να
καταδιωχτούν.
Ο ισχυρισμός ότι οι
Τούρκοι εφοδιάζονταν με πολλά όπλα και πολεμοφόδια από Ιταλούς εισαγωγείς,
επαναλαμβανόταν με μεγάλη επιμονή και ουδέποτε ανασκευάσθηκε επιτυχώς. Η άποψη
των Ιταλών είχε ήδη φανερωθεί. Είχαν τη γνώμη ότι οι Σύμμαχοι είχαν υποσχεθεί
τη Σμύρνη σ' αυτούς και ότι οι Ελληνικές δυνάμεις είχαν σταλεί εκεί εσπευσμένα
απ' τους άπιστους συμμάχους τους για να προλάβουν τη δική τους απόβαση.
Η
Ιταλία μπορεί να καλοτυχίζει τον εαυτό της πού δεν χτύπησε τους Έλληνες στη
Σμύρνη, γιατί παρ' όλους τους πόρους της,_πού υπερείχαν βέβαια τους πόρους του
Βασιλέως Κωνσταντίνου, θα είχε εμπλακεί σε σοβαρές περιπέτειες.
Στην πραγματικότητα
όμως η στάση των συνετέλεσε στην ήττα των Ελλήνων, την πυρπόληση της Σμύρνης
και την τελική καταστροφή των Χριστιανών της Μικράς Ασίας. Καταστράφηκαν επίσης
πολλές σημαντικές περιουσίες Ιταλών, όπως και των άλλων. Ένα επακόλουθο τής
αντιπάθειας της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος μπορεί να εύρει κανείς στον
βομβαρδισμό της Κέρκυρας και την κατάληψη της νήσου απ' τον Ιταλικό Στόλο στις
31 Αύγουστου 1923.
Στις 27 του ίδιου
μηνός, πέντε Ιταλοί, μέλη της Επιτροπής καθορισμού της μεθοριακής γραμμής
μεταξύ Αλβανίας και Ελλάδος, έγιναν θύματα ενέδρας πάνω σε έναν απόμερο δρόμο
της Αλβανίας και εφονεύθηκαν άνανδρα από άγνωστα πρόσωπα. Οι Έλληνες απέρριψαν
ης απαιτήσεις της Ιταλικής Κυβερνήσεως ανάμεσα στις όποιες και μια αποζημίωση
από πενήντα εκατομμύρια λιρέττες, με το επιχείρημα ότι δεν είχε εξακριβωθεί η
ενοχή τους.
Αίτηση της Ελλάδος να ανατεθεί η λύση της
διαφοράς στην Κοινωνία των Εθνών απορρίφθηκε απ τους Ιταλούς και η νήσος
βομβαρδίσθηκε με αποτέλεσμα να σκοτωθούν η να τραυματισθούν 65 πολίτες, οι περισσότεροι
πρόσφυγες.
Εύκολα μπορεί κανείς να καταλάβει την αγανάκτηση των Ιταλών είναι
όμως αναγκαία η γνώση των προηγουμένων γεγονότων για να εξηγηθεί ο ολότελα
περιττός βομβαρδισμός μιας Ελληνικής νήσου επί τη βάσει ανεπαρκών δεδομένων
καθώς και ο σκοτωμός η τραυματισμός εξήντα πέντε εντελώς αθώων ατόμων.
Επειδή
όμως οι τελευταίοι αυτοί σκοτώθηκαν με κανόνια, δεν μπορεί να πει κανείς
βέβαια ότι δολοφονήθηκαν.
GEORGE HORTON
Προξένου και Γενικού Προξένου των Ήνωμ. Πολιτειών
στην Εγγύς Ανατολή επί τριάντα χρόνια.