Η ζωή και το έργο του Νίκου Λαπαρίδη

 Ο φιλόλογος και συγγραφέας Νίκος Λαπαρίδης γεννήθηκε το 1920 στη Ζάβερα της Ματσούκας τον Πόντου. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1922, σε ηλικία μόλις δύο ετών, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο αμιγώς ποντιακό χωριό Κοιλάδα Κοζάνης, στην πεδιάδα, απέναντι από το βουνό, στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης, όπου μετά από πενήντα, περίπου, χρόνια, ανιστορήθηκε η μονή τον Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα.

Μετά την αποφοίτηση του, το 1939, από το Βαλταδώρειο γυμνάσιο Κοζάνης, σπούδασε στη Μαράσλειο Παι­δαγωγική Ακαδημία, στην Αθήνα, και από το 1943 υπηρέτησε ως δάσκαλος σε χωριά του νομού Κοινής.

Το 1952, ως αποσπασμένος από το 1ο γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, δίδαξε στο γυμνάσιο Αξιούπολης Κιλκίς, το οποίο είχε ιδρυθεί εκείνο το έτος. Το επόμενο έτος 1953 διορίστηκε κανονικά στο γυμνάσιο Κοζάνης.

Όλα, σχεδόν, τα επόμενα χρόνια, μέχρι και τη σννταξιοδότησή του, το 1982, ο Νίκος Λαπαρί­δης εργάστηκε στο Βαλταδώρειο γυμνάσιο, του οποίου ήταν και απόφοιτος.

Για πολλά χρόνια, ο Νίκος Λαπαρίδης υπηρέτησε το σωματείο και το ίδρυμα «Παναγία Σουμελά», χωρίς να έχει ποτέ κάποια απαίτηση. Η προσφορά του ήταν αγνότατη και ξεκίνησε από την εποχή που ο Φίλων Κτενίδης έκανε την αρχή ενός έργου, που στη συνέχεια έφε­ρε τα σημερινά λαμπρά αποτελέσματα.

 Ο Φίλων Κτενίδης, όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1950 γνώρισε τον νέο, τότε, καθηγητή, κατάλαβε ότι στο πρόσωπό του βρήκε έναν καλό συμπαραστάτη στο έργο του, που μόλις, άρχιζε.

Και ενώ μερικοί από τους Πόντιους μαθητές του στην Κοζάνη είχαν μείνει με την εντύπωση ότι ο  Πόντιος καθηγητής τους δεν ενδιαφερόταν καθόλου για τα ποντιακά, αφού δεν τους ξεχώριζε από τους άλλους μαθητές, ο Νίκος Λαπαρίδης, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, άρχισε τη συστηματική καταγρα­φή παραμυθιών, ανεκδότων, ιστορικών γεγονότων. 

Τις πληροφορίες τις έπαιρνε από ηλικιωμένους Πόντιους. Τις σχετικές δημοσιεύσεις, με βάση αυτό το υλικό που συγκέ­ντρωσε, άρχισε να τις δημοσιεύει στις φιλόξενες σελίδες του περιοδικού «Ποντιακή Εστία», στο οποίο ήταν τα­κτικός συνεργάτης και μέλος της συντακτικής επιτροπής (κατά τη δεύτερη περίοδο, 1975).

Επίσης, από το 1985 ανέλαβε την επιμέλεια έκδοσης του τριμηνιαίου λαογραφικού περιο­δικού «Ποντιακό Βήμα» της Ευξείνου Λέσχης Κοζάνης, για την έκδοση του οποίου έδινε την ψυχή του. 

Με θαυ­μαστή υπομονή καθόταν μέσα στο τυπογραφείο του Σταύρου Ορφανίδη, στη Θεσσαλονίκη, όπου τυπωνόταν, τότε, το περιοδικό, και διόρθωνε όσα δοκίμια δεν διάβασε στην Κοζάνη.  

Ακόμη, ο Νίκος Λαπαρίδης δημοσίευσε πολλά ιστορικά και κυρίως λαογραφικά κείμενα του στο ετήσιο σύγγραμμα της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών «Αρχείον Πόντου», καθώς και σε άλλα έντυπα.

Ο Νίκος Λαπαρίδης ασχολήθηκε συστηματικά και με τη μελέτη της ποντιακής διαλέκτου, κυρίως όπως μιλιό­ταν στην περιοχή της καταγωγής του, στη Ματσούκα. Οι έρευνές του γύρω από την γραμματική της ποντιακής δια­λέκτου, τον οδήγησαν, το 1973, στη συγγραφή και έκδοση της μελέτης του «Λεξιλόγιον αρχαίων ελληνικών λέξεων διατηρουμένων εις την ποντιακήν διάλεκτον». Οι περισσότερες λέξεις, που αποθησαυρίζονται στη μελέτη είναι ομηρικές.

Κατέχοντας το γλωσσικό ιδίωμα της Μα­τσούκας, «πηγαίο και ανόθευτο από κάθε επί­δραση νεοποντιακών και νεοελληνικών στοι­χείων», όπως έλεγε ο ίδιος, ήταν ο πρώτος που πρωτοτύπησε και έκανε την εισήγηση του για την «Προσφορά των Ποντίων» στον ελλαδικό χώρο, εξολοκλήρου στην ποντιακή διάλεκτο, στο Β' Παγκόσμιο Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού, το καλοκαίρι του 1988, στη Θεσ­σαλονίκη.

Τύπωσε, επίσης, σε βιβλία τις μελέτες του: «Η Ζάβερα της Ματσούκας του Πόντου», «Η Ματσούκα του Πόντου - Ιστορική διαδρομή», «Τα παρχάρια της Ματσούκας», «Προσκύνη­μα στη Ματσούκα» την ιστοική μονογραφία «Ο Δήμος Ελλησπόντου» ,«Τα Μπουτσάκια του Νομού Κοζάνης» και άλλα.

Ο Νίκος Λαπαρίδης έγραψε πολλά λήμματα, κυρίως για την περιοχή της Ματσούκας, αλλά και για διακεκριμένους Πόντιους - ανάμεσά τους και ο θείος από τη μητέρα του Γιώργος Ζερζελίδης - στην πρώτη έκδοση της Εγκυ­κλοπαίδειας του Ποντιακού Ελληνισμού του Μαλλιάρη.

Το 1961 συμμετείχε στο Α' Λαογραφικό Συνέδριο, που συνήλθε στην Αθήνα, με τη συμμετοχή κορυφαίων Ποντί­ων λαογράφων. Από το 1991 και μέχρι τον θάνατό του, το 2004, διετέλεσε μέλος της διοίκησης της Επιτροπής Ποντιακών Εκδηλώσεων, στη Θεσσαλονίκη, και ήταν ο βασικός ομιλητής - μαζί με τον Παναγιώτη Τανιμανίδη - σε όλα τα συμπόσια για τη λαογραφία, τη λογοτεχνία, το θέατρο και την ιστορία των Ποντίων, που οργάνωσε η επιτροπή.

 Τανιμανίδης και Λαπαρίδης υπήρξαν οι ακού­ραστοι συμπαραστάτες των νέων Ποντίων, που είχαν τότε δραστηριοποιηθεί με την Επιτροπή Ποντιακών Εκδηλώσε­ων. Μίλησε, επίσης, στο Συναπάντημα στη Σουμελά της ποντιακής νεολαίας από όλα τα σωματεία, στην Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και αλλού. Ο Πάνος Καϊσίδης και η Καίτη Μελή τον είχαν επανειλημμένα προσκεκλημέ­νο τους και μίλησε σε τηλεοπτικές (ΕΡΤ 3) και ραδιοφωνι­κές εκπομπές (ραδιόφωνο ΠΟΠΣ).

Η συμβολή του Ν. Λαπαρίδη στη λαογραφία και ιστορία

Η σημαντική συμβολή του Νίκου Λαπαρίδη στη μελέτη και προβολή της ιστορίας και, κυρίως, της λαογραφίας των Ποντίων ξεκίνησε από τη νοσταλγία που ένιωσε κάποια στιγμή για την πατρίδα που υποχρεώθηκε να εγκαταλεί­ψει για πάντα.

 Ακολούθησε, δηλαδή, και αυτός τα χνάρια όλων των προσφύγων της πρώτης γενιάς. Άλλωστε, δεν μπορούσε να κάνει και αλλιώς. Κανένας άνθρωπος δεν ξε­χνά τον γενέθλιο τόπο, πολύ δε περισσότερο ο Πόντιος που δένεται πάντοτε και πολύ μαζί του. Γράφει ιστορία, για να αναφερθεί στη γενέθλια γη, γράφει λαογραφία για να περιγράψει τα ήθη και τα έθιμά της.

Φυσικό ήταν, επίσης, να ασχοληθεί ο Νίκος Λαπαρί­δης με τη γλώσσα των Ποντίων. Καταρχήν επειδή ήταν φιλόλογος, αλλά και γιατί η γλώσσα περιλαμβάνεται στα στοιχεία της λαογραφίας και της ιστορίας.

Από όσα ξέ­ρουμε, η λογοτεχνία τον απασχόλησε μόνον ως κριτική εμβάθυνση στην ποίηση και την πεζογραφία και όχι ως δημιουργία. Παρέμεινε, δηλαδή, ο φιλόλογος και δεν έγινε ο λογοτέχνης.

Παρά το γεγονός αυτό, όμως, πολλά ση­μεία των δημοσιευμένων μελετών του για τη Ματσούκα και τα παρχάρια της, για τη γενέτειρά του Ζάβερα, για το Παλαιόκαστρο, αποτελούν λογοτεχνία και θα μπορού­σαν να απασχολήσουν τη λογοτεχνική κριτική.

Η περιοχή της Ματσούκας γενικότερα γέννησε μεγάλους λογοτέχνες, όπως ο Γιώργος Ζερζελίδης, ο Λευτέρης Ελευθεριάδης, ο Στάθης Χριστοφορίδης. Ο Νίκος Λαπαρίδης αναφέρει αυτούς τους κορυφαίους Πόντιους λογοτέχνες με θαυμα­σμό, ιδιαιτέρως, όμως, τον Γιώργο Ζερζελίδη, του οποίου το έργο ανέλυσε και παρουσίασε σε λογοτεχνικά συμπόσια και σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές.

Πανος Καϊσίδης
Δημοσιογράφος- Συγγραφέας