Η συντριβή της ελληνικής στρατιάς στη μικρά Ασία από τα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1922 και ακολούθησε η συμφωνία για την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών.
Σε 1.200.000 ανέρχονται οι Έλληνες πρόσφυγες και σε 45.000 οι Αρμένιοι, που ήρθαν στην Ελλάδα από την Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη. Από τους 1.220.000 Έλληνες πρόσφυγες, οι 638.254 εγκαταστάθηκαν στην Μακεδονία, οι 107.607 στη Δυτική Θράκη, οι 56.613 στα νησιά του Αιγαίου, οι 33.900 στην Κρήτη, οι 8.197 στην Ήπειρο και 377.297 στην Νότια Ελλάδα.
Εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου, που ζούσε ευτυχισμένος σε έναν τόπο, που είχε παραλάβει από τους προγονούς του, βρισκόταν τώρα, εξαθλιωμένος, πεινασμένος, διψασμένος, σε κατάσταση αλλοφροσύνης.
Τα λοιμοκαθαρτήρια της Μακρονήσου, οι καραντίνες της Καλαμαριάς και του Πειραιά και η εγκατάλειψη των προσφύγων στις παραλίες, χωρίς ενημέρωση, για μεγάλα διαστήματα, ήταν οι πρώτες αρνητικές εμπειρίες και τα πρώτα ψυχικά τραύματα, που δέχτηκαν οι πρόσφυγες.
Αν σε αυτά προστεθεί και η αχαρακτήριστη συμπεριφορά μεγάλης μερίδας των γηγενών κατοίκων, τότε είναι δυνατόν να δοθεί απάντηση στα ερωτήματα, γιατί οι πρόσφυγες της πρώτης γενιάς έζησαν μέσα σε κλειστές κοινωνίες και γιατί έγιναν καχύποπτοι και επιφυλακτικοί στις σχέσεις τους με τους ντόπιους.
Αλλά είχαν και οι γηγενείς ορισμένα ελαφρυντικά στοιχεία για την αρνητική τους στάση απέναντι στους πρόσφυγες. Η ενοχή, σίγουρα, άλλους βαρύνει και όχι τον απλό λαό, γιατί δεν υπέφερε και αυτός λίγο. Είχε τα προβλήματα του. Κουράστηκε δέκα χρόνια συνεχεία να πολεμά..
Είχε χάσει τα παιδιά του στους βαλκανικούς πολέμους, στον Α' παγκόσμιο πόλεμο, στην Ουκρανία και στον μικρασιατικό πόλεμο. Εξαντλήθηκε οικονομικά, δυστυχούσε, πεινούσε. Ζούσε μέσα σ'ένα αβέβαιο πολιτικό και κοινωνικό κλίμα. Αναζητούσε εξιλαστήρια θύματα για τη μεγάλη συμφορά, αναζητούσε ευθύνες για το κατάντημα του.
Και βρέθηκαν, τότε, ασυνείδητοι πολιτικοί, που φόρτωσαν τις δικές τους πολιτικές αμαρτίες στο πιο αδικημένο τμήμα του ελληνισμού. Γι' αυτούς όλοι οι πρόσφυγες ήταν βενιζελικοί. Τους έδειχναν με το δάχτυλο τους και έτσι το μίσος των γηγενών κατευθυνόταν πάνω στα τραγικά θύματα της μικρασιατικής Καταστροφής.
 |
| Θανάσης Πετσάλης-Διομήδης |
Ο Παύλος Παλαιολόγος γράφει στο «Βήμα»: « Ο άλλος τους ανέχτηκε. Σα να επρόκειτο για ρυπαντικά, που μίαιναν τον ελλαδικό χώρο. Σα να έφεραν στις αποσκευές τους την πανώλη και τη χολέρα.. Δε μιλώ για το επίσημο κράτος. Αναφέρομαι στο ανώνυμο πλήθος. Υπήρξε αρθρογράφος που έγραψε ότι οι πρόσφυγες έπρεπε να υδρεύονται από τα ρείθρα των πεζοδρομίων και όχι από τις πηγές όπως οι γηγενείς».
Υπάρχει ένα μικρό, καλαίσθητο βιβλίο, με τίτλο «Όμηρος Ασπιωτης -Ο Μακρυγιάννης της Ανατολής», που επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος και λαογράφος Γιώργος Μελίκης.. Όταν εγκατέλειψε ο Όμηρος Ασπιωτης τη Σμύρνη, βρέθηκε στο καράβι. «Παναγία», όπου προσέφερε βοήθεια σ'ένα τραυματισμένο παλικάρι από τη Θεσσαλονίκη.
Όταν αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη έχασε τον φίλο του. Αναζήτησε τους συγγενείς του και τους βρηκε. Αφηγείται:
"Μια μέρα έτυχε να πάω και να μπω στο σπίτι ενός συγγενούς του. Εκεί, ανάμεσα στη συζήτηση, συχνά ακουγόταν η γυναίκα του να φοβερίζει τα δυο παιδιά τους: Σωπάστε, πρόσφυγα έχουμε στο σπίτι μας, θα τόνε φωνάξω να σας φάγει. Κι εγώ ο φουκαράς , με το σμυρνιό χαμόγελο στα χείλι, κουνούσα το κεφάλι μου σα να συμφωνούσα , πως ναι, θα πάγω να τους φάγω".
 |
| Τάσος Βουρνάς |
Ωστόσο, παρά την δυσμένεια των συνθηκών και παρ το γεγονός ότι η Ελλάδα ελάχιστα βοηθήθηκε για την αποκατάσταση των προσφύγων από τους διεθνείς οργανισμούς, κατόρθωσε να τους απορροφήσει και να αποκαταστήσει, κυρίως στις βόρειες περιοχές της. Η αποκατάσταση των προσφύγων ενέχει στοιχεία εθνικής εποποιίας, που κάποτε πρέπει να μελετηθούν.
Νίκος Βουργουντζης
Δημοσιογράφος και συγγραφέας , πρώην διευθυντής της εφημερίδας «Μακεδονία»