Ημερολόγιο της Δράσης των Ελλήνων Ανταρτών της Σαντας (Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 1919)

Σεπτέμβριος 1919

Κυριακη Σπυριδοπούλου (Παρπακωστάβα) συζυγος 
Κουρτιδη Κωνσταντινου

4    - Ήλθε ο χιλίαρχος εκ Τσεβιζλικίου.

5    - Μας εκάλεσε εις το καραούλι και μας εδιάβασε το φιρμάνιον του βιλαετίου Τραπεζούντος, ότι δηλαδή γίνεται δεκτή η παράδοσίς των και δίδε­ται αμνηστία εις τους αντάρτας της Σάντας. Και επειδή εμείς ηρνήθημεν να δώσωμεν εις τον Κάλφαν πρόβατα, εμάζεψαν εις Μάτσκαν μερικά και του 'δωσαν να μην έχη παράπονα και αυτός.

6    - Έφυγε διά την Αργυρούπολιν. Και επειδή εμείς δεν μπορούσαμε να γυρίζωμε ελεύθερα διά να κάνωμε δουλειές, πάλιν ήμαστε αναγκασμένοι, κρυφίως όμως και με παιδιά που δεν γνώριζαν οι Τούρκοι, να κάνωμε μι­κρές επιχειρήσεις να συντηρηθούμε. Και στείλαμε μερικούς εις ταξίδια, ενώ εμείς καθημερινώς παρουσιαζόμεθα εις τον εν Σάντα αξιωματικόν Ιμπραήμ εφέντην.

8    - Ήλθε εξ Αργυρουπόλεως ο Ζεκή τσαούσης φέρων επιστολήν του χι­λιάρχου, όστις μας έγραφε ότι αύριον ο βαλής Τραπεζούντος θα περάση και αν είναι δυνατόν να πάμε εις Γιανακιάντων εις την μητρόπολιν εις Μάτσκα, διά να μας ίδη και ο βαλής, ότι πραγματικώς ησυχάσαμε.

Ημείς όμως εγράψαμε εις τον καϊμακάμην Τσεβιζλικίου να του πη ότι, ε­πειδή οι σύντροφοι μας λείπουν στις δουλειές των, αδυνατούμεν να έλθωμεν, διότι ξαφνικά ειδοποιήθημεν.

9    - Ήλθαν οι σταλέντες εις ταξίδι την νύκτα και έφεραν δέκα οκτώ αγε­λάδες και δύο πρόβατα από το Ξυφτέρ ταγίν της Ούζης. Και διά να μη υπο­ψιασθούν ότι ήμαστε εμείς, αμέσως πήγαμε στον αξιωματικόν και του ζητή­σαμε όπως πρωί μας δώση δύο ζανταρμάδες να πάμε εις Κιμισλή, διότι θα ήρχοντο εκ Τραπεζούντος οι Σανταίοι και να τους προφυλάξωμε.

Ο αξίωματικός μας λέγει ότι δεν είναι ανάγκη να έλθουν ζανταρμάδες, έχω την εμπι­στοσύνη σ' εσάς, να πάτε όπως θέλετε.

Την ίδιαν νύκτα τέσσαρες εστάλησαν εις Γαλίαναν και εκείθεν να συνο­δεύσουν τους Σανταίους, ώστε το πρωί που εμείς όλοι θα φθάναμε εις Κι­μισλή, να συναντηθούμε εκεί.

 Ημείς πρωί ξεκινήσαμε δέκα και χωρισθήκα­με εις δύο ομάδες: η μεν μία ομάς προχωρούσε από Παλαιοχώρ' να ανεβή εις Κιμισλή και η άλλη από Κωφού προς το βουνό. Από Κωφού με τα κιάλια διεκρίναμε εις το βουνόν του Κιμισλή ανθρώπους μέσα σε προχώματα, αλλά υπεθέσαμε ότι θα είναι δικοί μας, οι εις Γαλίαναν σταλέντες, και προχωρού­σαμε προσεκτικά με δύο παιδιά εμπροσθοφυλακή.

 Ότε ανέβημεν τον ανήφορον και ανέβημεν στο βουνό, όπου ήτο ομαλόν το έδαφος, ένα πυρ ομα­δόν ετοξεύθη εναντίον μας από τα πλησίον προχώματα, εις τα οποία είχε φθάσει η εμπροσθοφυλακή μας. Δεν είχαμε να κρυφθούμε πουθενά, ούτε και πίσω ήτο δυνατόν να γυρίσωμε και κατ' ανάγκην ωρμήσαμε κι εμείς στα προχώματα που ήσαν κρυμμένοι αυτοί.

Ευτυχώς εις τους πρώτους πυροβο­λισμούς δεν έπαθε τίποτε κανένας και διά της ορμής μας και των φωνών εκλονίσθησαν αυτοί και έφυγαν προς τα όπισθεν προχώματα, όπου ήσαν και άλλοι Τούρκοι και έτσι αρχικώς τυχαίως γλιτώσαμεν. Επίσης και η άλλη ομάς εις Παλαιοχώρι συνεκρούσθη και αυτοί ως εκ θαύματος εγλίτωσαν.

Διότι οι Τούρκοι ήσαν πολλοί, κάπου πενήντα άνδρες και είχαν πιάσει όλα τα πόστα. Ήτο δε ο Σουλεϊμάν Κάλφας, όστις μαθών ότι θα περνούσαν Σανταίοι εκείθεν είχε διαδώσει ότι για κάθε πρόβατόν μου από ένα Σανταίον θα πάρω και θα σκοτώσω.

Και θα το επετύγχανε ο άτιμος, εάν δεν ήτο το ζήτημα των αγελάδων του Ξυφτέρ, ώστε να αποδείξωμε ότι εμείς όλοι είμε­θα εις την Σάντα. Μόλις οι τέσσαρες που πήγαν εις Γαλίαναν από τα Αμπά­ρια άκουσαν τους πυροβολισμούς, άφησαν με τους Σανταίους τους δύο ζα­νταρμάδες και αυτοί αμέσως έτρεξαν προς βοήθειαν, διότι εγνώριζαν ότι θα έλθωμε σήμερα εις Κιμισλή.

Επίσης από τα χωριά άκουσαν τους πυροβολι­σμούς και όσοι είχαν όπλα μαζί με τον αξιωματικόν έτρεξαν από το μέρος του Καζουκλή, διά να κυκλώσουν το μέρος, αλλά κατά σύμπτωσιν πριν πιασθούμε στην μάχην, από το πρωί, είχε περάσει εκείθεν κάποιος Αράπ χασάν λεγόμενος με εξήκοντα ωπλισμένους και πήγαινε στο Παρχάρι του και συνηντήθη και με τον Κάλφαν.

Μόλις όμως έφθασε εις Καρά κιόϊ άρχισε η μάχη, οπότε γύρισε πίσω και αυτός εις βοήθειαν του Κάλφα και συναντηθείς εις Καζουκλή με τους δικούς μας, άρχισαν και εκεί μάχην.

Οι τέσσαρες από Αμπάρια επετέθησαν εκ νώτων εις το βουνόν του Κιμισλή και απώθησαν τους Τούρκους προς εμάς. Τότε έγινε εκείνο που δεν γράφεται και είναι α­δύνατον να το διατυπώση κανείς:

 μία γενική σύγχυσις στους Τούρκους και φυγή διά να σωθούν. Ετραυματίσθησαν πολλοί φεύγοντες και μόνον οκτώ, μαζί και ο Κάλφας έμειναν μέσα στον κλοιόν και εμαζεύθησαν όλοι εις ένα πρόχωμα. Από η ώρα 9 π.μ. που άρχισε η σύγκρουσις έως η ώρα 12 ήμεθα κύριοι όλων των υψωμάτων και αυτοί οι οκτώ έμειναν στο κέντρον.

Μόλις οι τέσσαρες εκ των όπισθεν ανέβησαν στην κορυφήν, οι Τούρκοι τότε εγκαταλείψαντες τα προχώματα έφευγον αλλά και οι δικοί μας δεν έδωσαν κανέ­να σινιάλο να ξέρωμε ότι ήσαν αυτοί και πυροβολούσαμε εναντίον τους, οπότε τραυματίζεται ο Δαμιανός Τσιρίπ εις τον ώμον και ο Φίλιππος Εφραιμίδης εις τον μηρόν. Ευτυχώς δεν έπαθαν τίποτε. Σκοτώνονται και τρεις Τούρκοι και ένας παραδίδεται, αλλά σκοτώνεται και αυτός, διότι εν τω με­ταξύ μας ειδοποίησαν ότι εφονεύθη και ο Ευστράτιος Πιστοφίδης. Κατόπιν εφονεύθη και ο Περικλής Κουφατσής άοπλος, όστις ήρχετο εκ Τραπεζού­ντος και ήρχετο προς εμάς να μας φέρη ψωμί και, μη γνωρίζων τις θέσεις μας, έπεσε σε Τούρκους και τον σκότωσαν.

Βλέπων ο Κάλφας ότι ήτο αδύνατον να γλιτώση από τον κλοιόν έβαλε έ­ναν και φώναζε να παύσωμε πυρ, διότι θα παρεδίδοντο.

Και φοβούμενος μήπως τον σκοτώσωμε, ζητούσε αν υπάρχη ζανταρμάς μαζί μας για να παραδίδωνται σ' αυτούς. Κατά σύμπτωσιν μόλις έφθασε κοντά μας ένας ζανταρμάς, Οσμάν λεγόμενος, τον οποίον έστειλε ο αξιωματικός να δη τι γίνε­ται εδώ.

Αμέσως τον στέλνομε να τους παραλάβη και να τους φέρη, μη φανταζόμενοι ότι θα μας έπαιζε κανένα κόλπο, όπως και έγινε. Και φθάσας κοντά τους και βλέπων τον Κάλφαν του λέγει: «Τρελάθηκες και θα παραδοθής, διότι αυτοί δεν ξέρουν ότι βρίσκεσαι εδώ· αν το ήξευραν θα επετίθεντο και μέχρι ενός αν εσκοτώνοντο, θα σε έπιαναν».

Επειδή εκόντευε να τε­λειώσουν και τα φυσίγγιά τους, τους έδωσε και πέντε δεσμίδες φυσίγγια και εκάθητο απάνω στο πρόχωμα και συνωμιλούσε μαζί τους, ενώ αυτοί πυρε­τωδώς έσκαβαν και εβάθυναν το πρόχωμά τους· είχαν σπάσει μάλιστα τέσ­σαρες κάμες μεγάλες, διά να σκάψουν.

Και στην παρατήρησή μας διατί αρ­γεί και δεν έρχεται, λέγει ότι φοβούνται να παραδοθούν και θέλουν να έλθη ο αξιωματικός και να παραδοθούν σ' αυτόν. Τον στέλνομε να φέρη τον αξιωματικόν, όστις ήλθε μαζί του μέχρι Κουζουκιόλ, αλλά φοβηθείς να μείνη εκεί μόνος, έφυγε στο χωριό.

Και έτσι περιμένοντες εβράδιασε δίχως κανένα αποτέλεσμα. Νύχτα οι γυναίκες μάς έφεραν φυσίγγια και μας είπαν ότι ο αξιωματικός δεν έρχεται και είπε ας τον σκοτώσουν, αν είναι δυνατόν, αλλά η νύκτα και το σκοτάδι τους επροστάτευε. Ερίξαμε δύο χειροβομβίδες, αλλά εκ του σκότους δεν έπεσαν μέσα στο πρόχωμα και απέτυχον.

Μέχρι η ώρα 9 μ.μ, δηλ. 12 ώρας συνεχώς νηστικοί από το πρωί πολεμούσαμε, οπότε ανα­γκασθήκαμε να πάρωμε τους δικούς μας νεκρούς και να οπισθοχωρήσωμε. Και αφήνοντες τα πτώματα εις Κωφού κατέβημεν εις το χωριό, όπου εμάθαμε ότι εις Καζουκλή εσκοτώθηκαν δύο Τούρκοι, ετραυματίσθηκαν τρεις και από μας εσκοτώθη ο Νικόλαος Τσιρίπ, όστις ήλθε από το Νοσοκομείον Τραπεζούντος προ πέντε ημερών και με κομμένο το αριστερό του χέρι μό­νον διά του Μάουζερ πιστολιού του επετίθετο κατά των Τούρκων.

11  - Μετεφέρθησαν εκ Κωφού τα λείψανα των φονευθέντων.

12  - Στείλαμε δύο εις Χαντσάρ να πιάσουν τον Χασάν Κολαϊτσιόγλου, όστις ήλθε προς κατασκοπίαν, αλλά έφυγε από άλλον δρόμον και γλίτωσε.

16  - Ήλθε ο σταλείς εις Τραπεζούντα Αλέξιος Τσιαρτσής, διά να φέρη φάρμακα διά τους τραυματίας.

17  - Ήλθε ο Αλής Ουζούν Χαλήλ ογλου και μας λέγει ότι όλη η Γεμουρά και τα Σούρμενα ετοιμάζονται διά την Σάντα. Εν συνεννοήσει μετά του α­ξιωματικού στέλνομε άνθρωπον εις Τραπεζούντα να γνωστοποιήση τα σχέ­δια των Τούρκων. Εγράψαμε και εις Γαλίαναν και Αγρουζενόν να μας έλ­θουν μερικά παιδιά προς ενίσχυσιν.

19 - Ήλθε εις αξιωματικός εξ Αργυρουπόλεως να εξετάση το μέρος που είχε γίνει η συμπλοκή. Την επομένην μας εκάλεσε και πήρε ανακρίσεις και επεσκέφθη και το μέρος και γύρισε πίσω.

21 -Ήλθεν εξ Αγρουζενού ενίσχυσις, αλλά εκ Γαλιαίνης ο Δοξόπουλος ηρνήθη να στείλη κανένα. Και η στάσις των είναι προδοτική.

23 - Πήγαμε μέχρι Αγρουζενού και μετά δύο ημέρες επεστρέψαμε.

25 - Ήλθεν απόσπασμα εκ Κατρούλ, διότι εκλάπησαν τα πρόβατά τους, τα οποία έκλεψαν οι Γαλιανίται και είπαν ότι τα πήραν οι Σανταίοι, όπως διεβεβαίωσε και τον αξιωματικό ο Δοξόπουλος. Αλλά ο εδώ αξιωματικός διεβεβαίωσεν αυτούς ότι εμείς ήμαστε στο χωριό και μάλιστα καθημερινώς μαζί του, οπότε έφυγαν πίσω.

27  - Εκ Ζουρνατσιάντων πέντε παιδιά πήγαν εις Γιαγμούρ Τερε και τυ­χών αυτούς ο Κάλφας τους μεν τρεις εσκότωσε οι δε δύο έφυγαν.

28  - Έφθασεν εκ Τσεβιζλίκ απόσπασμα προς εξόντωσιν του Κάλφα.

29  - Μας γράφουν εκ Τραπεζούντος ότι ο Κάλφας καταδιώκεται και ότι εξ όλων των μερών θα βγουν αποσπάσματα προς καταδίωξίν του.

Οκτώβριος 1919

4 - Ήλθε εξ Αργυρουπόλεως ο Ταπούρ κουμαντάν και τρεις αξιωματικοί με απόσπασμα και μετά τρεις ημέρας έφυγαν πίσω.

13 - Πήγαμε μέχρι Αμπάρια έναντι των Σανταίων εκ Τραπεζούντος.

23 - Ήλθε ο Αλής και λέγει ότι ο Κάλφας πάλιν ετοιμάζει τσετέδες διά να κάνη επεισόδια στην Σάντα και μάλιστα διατρέχουν κίνδυνον το Κοπαλάντων και η Υπαπαντή.

25 - Ήλθε εξ Αργυρουπόλεως εις αξιωματικός με λίγους στρατιώτας να εξετάση αν πραγματικώς ο Κάλφας βρίσκεται στα περίχωρα της Σάντας και τι γνωρίζομεν δι' αυτόν.

27 - Ήλθε ο Γεώργιος Καλαϊδόπουλος από την Γαλίαναν και λέγει ότι το απόσπασμα είναι ακόμη εις Κατρούλ και εσκότωσαν δύο Τούρκους διά ραβδισμών. Έχουν πάρει αυστηρά μέτρα προς καθησύχασιν, λέγοντες «Τουρκλερέ ταγλάκ, Ρουμλαρά νασαχάτη». Επίσης μας λέγει ότι οι αντάρται της Γαλίανας άρχισαν να σκοτώνωνται αναμεταξύ τους.

31 - Ο Δαμιανός Τσιρίπ και άλλοι πήγαν τον Βασίλειον Σωτηρόπουλον εις Γαλίαναν, για να τον στέλνουν εις το Νοσοκομείον Τραπεζούντος, διότι προ πολλού αρρώστησε και πονούν τα πόδια του.

 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ (1916-1924)

  Κωνσταντίνος Κουρτίδης

 (Αδελφός του Ευκλείδη Κουρτίδη)

Σημείωση Σύνταξης : Οφείλουμε να επισημάνουμε ορισμένες γλωσσικές ατέλειες,γιατί παρουσιάζει μια σύνταξη ιδιότυπη, σύμφωνη με τη γλωσσική του κατάρτιση. Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλονται "επ' ουδενί λόγω"εντούτοις για την ομαλοποίηση του κειμένου , προβήκαμε στις απαραίτητες διορθώσεις, εκείνες που θεωρήσαμε αναγκαίες.