Ξεχωριστή η θέση του Ελευθεριάδη

Εντελώς ξεχωριστή θέση κατέχει ανάμεσα στους πρόσφυγες της πρώτης γενιάς (1923) ο Λευτέρης Ελευθεριάδης, όχι μόνον γιατί πάλεψε με τις πιο αντίξοες συνθήκες και νίκη­σε, όχι μόνον γιατί κατάφερε να γίνει άμεσα χρήσιμος στους συμπατριώτες του, που αναγνωρί­ζουν με θαυμαστή ομοφωνία τη μεγάλη προσφορά του στην πατρίδα, όχι για τους χίλιους δυο άλλους λόγους, που θα μπορούσε να αναφέρει κανείς, αλλά και γιατί υπήρξε ένας αξιολογότατος συγγραφέας, στην ποντιακή διάλεκτο και στη νεοελληνική γλώσσα.

Η αμεσότητα των γραπτών του Ελευθεριάδη

Τα γραφτά του έχουν τόση αμεσότητα και γλαφυρό­τητα, δονούνται τόσο πολύ από μια εσωτερική δύναμη, που καθηλώνουν τον αναγνώστη. 
Αναφέρεται στους «Τούρκους» συμπατριώτες του, στη γενέτειρα Λαραχανή του Πόντου, και, ενώ τους αποκαλεί συνεχώς «Τούρ­κους», ο αναγνώστης δεν τους ξεχωρίζει καθόλου, τους νιώθει δικούς του - όπως, δηλαδή, είναι, αφού από τα αδέλφια μας, τους ελληνόφωνους Πόντιους μουσουλμά­νους, το μόνο που μας χωρίζει, αν μας χωρίζει, είναι η θρησκεία.

Το θεατρικό του έργο δομημένο επιτυχημένα

Στο δράμα του «Δαυίδ ο Κομνηνός, ο τελευταίος αυ­τοκράτορας της Τραπεζούντας» έχει τόση αμεσότητα ο λόγος του Ελευθεριάδη και τόση πειστικότητα, που και ο πιο ακραίος αντίπαλος του αυτοκρατορικού θεσμού και των συγκεκριμένων αυτοκρατόρων Κομνηνών, να συ­γκλονίζεται από την τύχη του Δαυίδ και της οικογένειάς του και να οργίζεται για τη συμπεριφορά, απέναντι στον αυτοκράτορα, του Μωάμεθ του Πορθητή.

Οι θεατρικές του σπουδές στη δραματική σχολή του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης, με δάσκαλο τον Γιάννη Κοπανά, και η σύντομη θητεία του στο θέατρο, βο­ήθησαν τον Λευτέρη Ελευθεριάδη να δώσει αρκετά επιτυχημένα την ανάλογη θεατρική δομή στον «Δαυ­ίδ».

Το σημειώνουμε αυτό, για να ξεχωρίσουμε το έργο του από τα πε­ρισσότερα άλλα θεατρικά έργα, που έγραψαν Πόντιοι, συνήθως συντα­ξιούχοι δάσκαλοι και καθηγητές, τα οποία στερούνται, ακριβώς, αυτής της θεατρικής δομής.

Και δεν είναι μόνον αυτά τα χα­ρακτηριστικά, που διακρίνουν το θεατρικό έργο του Ελευθεριάδη.

Βασικό χαρακτηριστικό του είναι και η γνώση και η κατα­γραφή των ιστορικών γεγονότων με ακρίβεια ιστορικού. Γνώστης της αριστοτελικής ρήσης - που τη διδάχτηκε στη δραματική σχολή, από την «Ποιητική» του μεγάλου Μακεδόνα φιλόσοφου - ότι το καλλιτεχνικό έργο είναι «μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας ...» και ότι αποδίδεται «ηδυσμένω λόγω ...», δηλαδή στο καλιτεχνικό έργο ο δημιουργός μιμείται με ενδελέχεια τη ζωή, την πραγματικότητα, και την αποδίδει με «γλυκά λόγια», δηλαδή με τέτοιον τρόπο, που να κάνει τον αναγνώστη ή τον θεατή να το διαβάσει ή να το προσέξει.

Ο Ελευθε­ριάδης δεν παρασύρθηκε από τον ηδυσμένο λόγο, αλλά εντρύφησε, ταυτόχρονα, και στην ιστορία των Κομνη­νών και ιδιαιτέρως του τελευταίου, του Δαυίδ, ώστε μαζί με το θέαμα, να διδάξει και να νουθετήσει.

Φυσική η στροφή του προς τη λαογραφία

Ως πρόσφυγας της πρώτης γενιάς και με έντονο το αί­σθημα της αναπόλησης της γενέθλιας γης, της ανάκλησης και της νοσταλγίας (αροθυμίας), ήταν φυσικό ο Λευτέρης Ελευθεριάδης να ασχοληθεί με τη λαογραφία, που ως ένα είδος ιστορίας και αυτή, τον έφερνε πολύ κοντύτερα σε αυτά που έχασε, πρώτα τους δικούς του και την πατρίδα και, βεβαίως, και κατά δεύτερο λόγο, τα παιδικά χρόνια,που όσο δύσκολα κι αν ήταν, γλυκαίνουν πολλές στιγμές της κατοπινής ζωής.

Μολονότι οι ασχοληθέντες Πόντιοι με τη λαο­γραφία είναι αρκετές εκατοντάδες, δεν μπορεί κα­νείς παρά να διακρίνει μερικούς μόνον από αυτούς —ανάμεσα στους οποίους σημαντική θέση κατέχει ο Ελευθέριος Ελευθεριάδης, όπως είναι ο Ξενοφών Άκογλου - Ξενίτας, ο Ιωακείμ Σαλτσής, ο Ιορδάνης Παμπούκης, ο Φίλων Κτενίδης, ο Στάθης Ευσταθιάδης, ο Σίμος Λιανίδης, ο Παντελής Μελανοφρύδης, ο Μιλτιάδης Νυμφόπουλος, ο Γεώργιος Κανδηλάπτης—Κάνις, ο Ανανίας Νικολαΐδης, ο Γιώργος Ζερζελίδης, ο Δημήτριος Κ. Παπαδόπουλος - Σταυριώτης, ο Ευριπίδης Χειμωνίδης, ο Ματθαίος Λαζαρίδης, και μερικοί άλλοι, όλοι τους της πρώτης γενιάς των προ­σφύγων, εκτός από τον Στάθη Ευσταθιάδη, που είναι της δεύτερης γενιάς.

Ο Λευτέρης Ελευθεριάδης έγραψε θεατρικά έργα λαο­γραφικού περιεχομένου, όπως «Το στύμνωμαν», «Μαρία Γκιουλ Μπαχάρ», «Τη κουνί το χάραγμαν» κ. ά., που τα ξεχωρίζει η θεατρικότητα και μπορούν να παρασταθούν στη σκηνή, αλλά έγραψε και το καθαυτό λαογραφικό έργο «Λαογραφικά Λαραχανής», που έχει μεγάλη αξία και ως ανάγνωσμα από παλαιούς και νεότερους, που μπορεί, όμως, και να αποτελέσει σημαντική πηγή άντλησης πληροφοριών για τους ερευνητές της λογραφίας του ποντιακού ελληνισμού.

 «Οδοιπορικό μνήμης», ένα λογοτέχνημα

Το βιβλίο του Λευτέρη Ελευθεριάδη «Πόντος, επιστροφή στην Ιθάκη — Οδοιπορικό μνήμης», που εξέδωσε το 2004 ο εκδοτικός οίκος των Αδελφών Κυριακίδη, με επιμέλεια του Χριστόφορου Στ. Χριστοφορίδη - Σάρπογλη, είναι ένα αξιόλογο λογοτέχνημα, παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίζεται από ορισμένους ως ταξιδιωτικό ή ως προσωπική μαρτυρία.

Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως μυθι­στόρημα, αφού η πλοκή του έχει μια συνέχεια, με ήρωα και πρώτο πρόσωπο τον συγγραφέα, και περιέχει και την κορύφωση με την επί­σκεψη στην Τραπεζούντα και τη γνωριμία με τους σημερινούς της κατοίκους.

«Στ' αντίκρισμα της χάνω κάθε ειρμό σκέψης κι όλα τα κύτταρά μου λούζονται από καταιγίδα συναισθημάτων», γράφει όταν φτάνει στην πρωτεύουσα του Πόντου, στην «πόλη των ονείρων του», στην πόλη, όπου άφησε, τον Αύγουστο του 1988, την τελευταία του πνοή.

 

Πάνος Καϊσίδης

 Δημοσιογράφος-Συγγραφέας

Έχει κάνει θεατρικές - κινηματογραφικές σπουδές και για μικρό χρονικά διάστημα έπαιζε στο θέατρο και τον κινηματογράφο.