Σημαντικότερες πόλεις- Εκκλησιαστική διαίρεση

Σημαντικότερες πόλεις - πληθυσμός του Πόντου

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, κυριότερες πόλεις του Πόντου είναι:

Τραπεζούντα

 Η Τραπεζούντα, διοικητικό κέντρο και κύρια πύλη εισόδου - εξόδου των προϊόντων της περιοχής, καθώς και διαμετακόμισης του εμπορίου από και προς τη δύση. Το σημαντικό ιστορικό της παρελθόν, σε συνδυασμό με το παρόν και τις προοπτικές της, την κατέστησαν αυτομάτως και πολιτιστική πρωτεύουσα των Ελλήνων του Πόντου.

Το 1902 έχει 50.470 κατοίκους, από τους οποίους είναι: Μουσουλμάνοι 30.000, Έλληνες ορθόδοξοι 15.780, Αρμένιοι 4.290, Πέρσες 230, διάφοροι ξένοι 170.

 Ακολουθεί η Αμισός (Σαμψούντα) στο δυτικό Πόντο, δεύτερη σε πληθυσμό και οικονομική δραστηριότητα πόλη του Πόντου.

Τρίτη έρχεται η Κερασούντα και τέταρτη η Αργυρούπολη, η μεγαλύτερη από τις μεσόγειες πόλεις του Πόντου, που άλλοτε ήταν ακμαία λόγω της ανάπτυξης των μεταλλείων της περιοχής.

 Άλλες μικρότερες πόλεις είναι: η Σινώπη και η Μπάφρα στα δυτικά, η Οινόη, τα Κοτύωρα και η Τρίπολη στο κέντρο, και το Ρίζαιο στα ανατολικά. Στο εσωτερικό, εκτός της Αργυρούπολης, είναι η Αμάσεια και η Τοκάτη στα δυτικά και η Νικόπολη στο ύψος της Κερασούντας.

Ο Πόντος,  στις αρχές του 20^ού αιώνα έχει πληθυσμό περίπου 2.000.000 κατοίκους και έκταση περίπου 78.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (από τα οποία 32.000 το Βιλαέτι Τραπεζούντας), στα οποία όμως συμπεριλαμβάνεται και η Ποντοηράκλεια, που βρίσκεται δυτικά των ορίων που προσδιορίσαμε. Στο γενικά αποδεκτό αριθμό των 2.000.000 κατοίκων αντιστοιχούν 700.000 περίπου Έλληνες, γεγονός που δέχτηκε και η οσμανική κυβέρνηση του Κιαμίλ Πασά το 1912, χορηγώντας στους Έλληνες του Πόντου 7 έδρες στο οσμανικό κοινοβούλιο (μία έδρα ανά 100.000 κατοίκους).

Σαμψούντα

 Εκκλησιαστική διαίρεση - Μητροπολίτες Πόντου

Κατά τις αρχές του 20^ού αιώνα ο Πόντος είναι χωρισμένος σε 6 Μητροπόλεις:

1) Τραπεζούντας, με έδρα την ομώνυμη πόλη. Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος και έξαρχος πάσης Λαζικής. Μητροπολίτες: Κωνστάντιος Α' (Καρατζόπουλος 1893-1906), Κωνσταντίνος Β' (Αράμπογλου, 1906-1913) και Χρύσανθος (Φιλιππίδης, 1913-1922). Περιλαμβάνει την περιοχή Τραπεζούντας μέχρι τα ρωσικά σύνορα.

2) Ροδοπόλεως, με έδρα την κωμόπολη Λιβερά, στην κοιλάδα της Ματσούκας, στην ενδοχώρα της Τραπεζούντας, στα νότια. Περιλαμβάνει την περιοχή των 3 ιστορικών μονών του Πόντου: Παναγίας Σουμελά, Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα και Αγίου Ιωάννου Βαζελώνα, οι οποίες παλαιότερα (μέχρι το 1902) αποτελούσαν Εξαρχία, υπαγόμενες απευθείας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Μητροπολίτες: Γερβάσιος (Σαρασίτης, 1902-1906), Λεόντιος (Παπαδόπουλος, 1906-1909), Κύριλλος (Ιωάννου, 1909-1922).

3) Χαλδίας και Χερροιάνων, με έδρα την Αργυρούπολη, 100 περίπου χιλιόμετρα νότια της Τραπεζούντας. Έχει και την πνευματική εποπτεία των παραθαλασσίων περιοχών Τρίπολης και Κερασούντας, ανατολικά της Τραπεζούντας, καθώς και όλων των περιοχών που από τις αρχές του 19^ου αιώνα είχαν αποικιστεί από μεταλλωρύχους της Χαλδίας, μετά την παρακμή των μεταλλείων της, που σε κάποιες περιπτώσεις (όπως π.χ. του Μεταλλείου Ταύρου) βρίσκονται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος και έξαρχος Ελλενοπόντου. Μητροπολίτες: Γερβάσιος (Σουμελίδης, 1864-1905), Λαυρέντιος (Παπαδόπουλος 1905-1922).

Αμάσεια

4) Κολωνείας, με έδρα τη Νικόπολη, νοτιοδυτικά της Τραπεζούντας. Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος. Μητροπολίτες: Πολύκαρπος (Ψωμιάδης, 1899-1911), Σωφρόνιος (Νηστόπουλος, 1911-1917), Δωρόθεος (Χρηστίδης, 1917-1919).

 5) Νεοκαισαρείας, με έδρα την Ορντού (Κοτύωρα). Περιλαμβάνει μια μεγάλη περιοχή: παραθαλάσσια τις περιοχές Ορντού και Οινόης, μεσογειακά τη Νεοκαισάρεια, σχεδόν όλο το Βιλαέτι Σεβάστειας στα νότια και το Βιλαέτι Κασταμονής στα δυτικά, έξω από τα όρια του Πόντου. Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος και έξαρχος Πόντου Πολεμωνιακού. Μητροπολίτες: Αλέξανδρος (Ρηγόπουλος, 1895-1903), Αμβρόσιος (Σταυρινός, 1903-1911), Πολύκαρπος (Ψωμιάδης, 1911-1922).

 6) Αμάσειας, με έδρα την Αμισό (Σαμψούντα). Περιλαμβάνει τη βορειοδυτική περιοχή του Πόντου, δηλαδή τις περιοχές Σαμψούντας, Σινώπης και Αμάσειας. Τίτλος του Μητροπολίτη: υπέρτιμος και έξαρχος παντός Ευξείνου Πόντου. Μητροπολίτες: Άνθιμος (Αλεξούδης,1887-1908), Γερμανός (Καραβαγγγέλης, 1908-1922).

Αντώνη Υ. Παυλίδη