Βασκανία- Ομμάτ

Τά μάτια μερικών ανθρώπων έχουν βλαβερή επίδραση επάνω στους άλ­λους. Αυτό ονομάζεται ομμάτ, η δε πράξη ομματίαγμαν και το ρήμα ομματιάζω.

Τ’ ομμάτ γίνεται χωρίς μαγικές πράξεις, και πολλές φορές χωρίς να το υποψιαστεί κι ό ίδιος πού ματιάζει.

Τ' ομμάτ γίνεται από τον πόθο ν' αποκτήσει κάνεις κάτι καλό, ή κάτι όμορφο, που δεν τό έχει ο ίδιος αλλά τό έχουν άλλοι, καταντά δε από το φθόνο στη χαιρεκακία και στην ευχή να βλέπει τούς άλλους να υποφέρουν, ή νά χάσουν τα καλά τους, όταν δεν μπορεί να τα αποκτήσει ο ίδιος.

0ι περισσότεροι παραδέχονται πώς αυτό είναι πρόληψη, άλλοι πάλι παραδέχονται πώς είναι φαινόμενο υποβολής, άλλοι ότι «πρόκειται περί εκπομπής ψυχοδυναμικών κυμάτων». Υπάρχουν όμως και επιστήμονες, που όχι μόνο δεν περιφρονούν, αλλά απεναντίας μελετούν πιο συστηματικά τά φαινόμενα της βασκανίας.

Τό παράξενο είναι ότι οι δοξασίες των αρχαίων Ελλήνων γιά τή βασκα­νία είναι ίδιες και απαράλλακτες μέ τις σημερινές του ελληνικού λαού. Το οφθαλμίζει και οφθαλμίζειν σημαίνει ότι και τό ματιάζω^- το ομματίασεν εκείνος εκείνον είναι   η αυτοβασκανία των αρχαίων :«Μη μέγα λέγε, μήτις βα­σκανία περιτρέψη τόν λόγον τον μέλλοντα» δηλ. μη λες τρανόν λόγον από φόβο αυτοβασκανίας, έχει ειπωθεί από το φιλόσοφο Σωκράτη.

Για το φτύσι­μο -προς τό πρόσωπο ή ζώο ή πράγμα που θαυμάζει κανένας, λέγει ο Αρι­στοτέλης: Έμπτύει αύτοίς ως μη βασκαθώσι. Και ό Θεόκριτος: Ώς μη βασκαθώ δέ, τρις εις έμόν έπτυσα κόλπον.

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι υπάρχουν άνθρωποι, των οποίων το βλέμμα είναι ολέθριο στα παιδιά, που η ασθενική κράση τους τα κάμνει επιρρεπή σε βλαβερές εντυπώσεις, που επιδρούν πολύ λιγότερο στους μεγάλους τους ο­ποίους η ηλικία τους έκαμε περισσότερο ρωμαλέους.

Ο Στέφανος  Βυζάντιος γράφει: Οι Θίβιοι(σ.σ. μήπως εννοεί Θηβαίους) είναι έθνος βασκαντικό και καταστρεπτικό, τό δέ πνεύμα τους θανατώνει ότι και αν πλησιάζει.

Ο Ιστοριογράφος Φίλαρχος αναφέρει ότι μερικοί λαοί που κατοικούν  κοντά στον Πόντο, μέ τό βλέμμα τους προκαλούν το θάνατο στα παιδιά και στους ώριμους άντρες και «τά πρόσωπα που υπέπιπτον εις τό βλέμμα ή την πνοήν των, περιέπιπτον παραχρήμα εις μαρασμόν. Η φωνή, η οσμή, η πνοή  είναι τρόπον τινά αναθυμιάσεις πού απορρέουν εκ τών ζωικών σωμάτων και επιδρούν επί τών αισθητηρίων τα οποία προσβάλλουν, ή επίδραση δέ καθίσταται ισχυρότερα διά τών οφθαλμών».

Ο φιλόσοφος Δημόκριτος υποστηρίζει ότι, εκπέμπονται από τους οφθαλμούς εκείνων που προκαλούν την βασκανίαν εικόνες, από τας οποίας δεν ελλείπουν ούτε αισθήσεις, ούτε ορμή, και πού φέρουν όλα τά γνωρίσματα της μοχθηρίας και τού φθόνου εκείνων άπό τούς οποίους εκπέμπονται, μεταδιδόμεναι εις τά σώματα και τας ψυχάς άλλων ανθρώπων όπου προκαλούν διαταραχάς ολεθρίας.

Και σήμερα ακόμα όλοι οι λαοί και αυτοί ακόμα οι άγριοι φοβούνται τη βασκανία.

Οι Ινδιάνοι της Αμερικής την ονομάζουν σιχαατών δηλ. δυστυχία , πιστεύουν δέ ότι η λάμψη που βγαίνει από τα εξαιρετικά ζωηρά μάτια, μπορεί νά προκαλέσει ακαριαίο θάνατο. Κι αυτοί μεταχειρίζονται φυλαχτά, που κρεμούν από το λαιμό τους.

Ο χριστιανισμός παραδέχεται μεν την ύπαρξη της βασκανίας, αλλά κατακρίνει τη χρησιμοποίηση περιάπτων (φυλαχτηρίων) και κάθε αντιβασκανικού φυλακτού εκτός από το Σταυρό, ή δε σχετική ευχή κατά τα κύρια σημεία, είναι αυτή: Ο ιατρός και θεραπευτής τών ψυχών ημών, ή ασφάλεια τών είς σέ έλπιζόντων, σου δεόμεθα και σε παρακαλούμεν άπόστησον, φυγάδευσον και άπέλασον πάσαν διαβολικήν ένέργειαν, πάσαν σατανικήν έφοδον και πάσαν έπιβουλήν, περιέργειάν τε πονηράν και οφθαλμών βασκανία άπό τού δούλου σου, και ή ύπό ώραιότητος ή άνδρείας ή ευτυχίας η ζήλου και φθόνου ή βασκανίας συνέβη αυτώ, κατάπεμψον άγγελον είρηνικόν, κραταιόν, ψυχής τε και σώματος φύλακα, ος επιτιμήσει και απελάσει πάσαν πονηράν βουλήν, πάσαν φαρμακείαν καί βασκανίαν τών φθοροποιών καί φθονερών.

Ματιάζουν προπάντων οι οπωσδήποτε ηλικιωμένοι μέ γαλανά μάτια ή φρύδια ενωμένα.

«Τιακίν κον όμμάτ έχχ.

Τ' ομμάτν άτς λιθάρια σπανιάζ'.

Σήν τιαπιάν απάν φέρ τον άρθωπον».

Ήσαν και είναι ακόμα συνηθισμένες εκφράσεις γιά κείνους που ομματιάζνε. Ματιάζονται δε κυρίως τα παιδιά, οι λεχώνες, οι καχεκτικοί, οι επιμελείς μαθητές, οι έφηβοι και οι νέες πού έχουν ιδιαίτερες ομορφιές και χαρίσματα, και οι νεόνυμφοι. Αλλά ματιάζονται και τα όμορφα ζώα, τα παχουλά με πολύ γάλα, καθώς και τά όμορφα ακόμα πράγματα,, γι αυτό κρεμούν σκόρδο και στά σπίτια. Το μάτιασμα μπορεί νά γίνει και με το στομολόεμαν, δηλ. με την έκφραση θαυμασμού γιά την ομορφιά, την υγεία και γενικά για τα χαρίσματα ανθρώπων, ζώων και αψύχων.

Πολλοί ματιάζουν ασυναίσθητα, χωρίς να ξέρουν την επικίνδυνη επίδραση των ματιών ή τών λόγων τους. Γι αυτό βλέποντας ή επαινώντας ανθρώπους και ζώα φτύνουν τρείς φορές λέγοντας: Πτού, να μη ομματιάσσκεσαι.

 Αν κάποιος δέ επικίνδυνος παραλείψει νά φτύσει, οι ενδιαφερόμενοι τον κα­λούν λέγοντας: Φτύσον νά μή παίρ κακόν ομμάτ.

Στάθης Αθανασιάδης

 (Γεροστάθης)