Σανταίοι στην Καλαμαριά

Ήταν μοίρα των Ποντίων να συνεχισθεί ο αποδεκατισμός τους στην  Ελλάδα. Στην Καλαμαριά όπου είχαν αποβιβασθεί στεγάσθηκαν οι περισσότεροι σε σκηνές. Χειμώνας σκληρός, ιατρική περίθαλψη ελλιπής, αθλία, γι αυτό ο εξανθηματικός τύφος τους θέρισε. Κάθε μέρα πέθαιναν (από όλους Ποντίους και Καυκάσιους) 120-130, τους στοίβαζαν σε αυτοκίνητα και τους πετούσαν όπου τύχαινε, σε χαντάκια - τάφους.

Αρχίατρος ήταν, αν θυμάμαι  καλά, κάποιος Ελευθεριάδης Πόντιος. Όταν κάποτε βρέθηκα στην ανάγκη να ζητήσω βεντούζες από το Νοσοκομείο για τη γυναίκα μου που είχε περιπνευμονία και στεγαζόταν σε σκηνή τον άκουσα να φωνάζει σε κάποιο παραπονούμενο  «ψοφήστε κερατάδες ανάθεμα εκείνον που σας έφερε», υπονοώντας τον Βενιζέλο.

Ο Γρηγ. Τηλικίδης  υπολογίζει σε 20.000 μόνο τους Καρσιώτες που πέθαναν, θα πέθαιναν δε πολύ περισσότεροι αν δεν προσέφερε τις υπηρεσίες της, και μάλιστα μέγιστες, η Αμερικανική Περίθαλψη της Εγγύς Ανατολής. Από τον Απρίλιο 1921 χορήγησε με αφθονία φάρμακα, κουβέρτες, σεντόνια και χρειώδη στα Νοσοκομεία, έδωσε δυο και τρεις αλλαξιές, κάλτσες και διάφορα είδη ρουχισμού σε κάθε πρόσφυγα.

Επέβλεψε και επέβαλε παντού καθαριότητα. Ιδιαίτερη μέριμνα έδειξε για τα μικρά παιδιά και τις έγκυες. Αν μπορεί κανείς να ονομάσει κάποιο άγιο, αυτός είναι χωρίς δισταγμό ο γιατρός της  μεγάλης αυτής οργάνωσης που ήταν Αμερικανός και είχε το ατύχημα να πάθει μεγάλα εγκαύματα  σε πυρκαϊά του ιατρείου του και να πεθάνει ύστερα από μερικούς μήνες.

 Ας είναι ευλογημένο τ΄ όνομά του. Τα μέτρα αυτά σε λίγον καιρό περιόρισαν την θνησιμότητα από 120 σε 10.

Από  τους Σανταίους της περιφέρειας Κάρς όσοι γλύτωσαν εγκατεστάθησαν στα Παλατίτσια Βέροιας, Σέρβια Κοζάνης, Νότια Έδεσσα, Πεύκα και Σάντα Θράκης, και μεμονωμένες οικογένειες σε όλη την Βόρειο Ελλάδα.