Το Ποντιακό τραγούδι.

  O στοχασμός του Νίτσε για τις «μεταμορφώσεις του πνεύματος», ως την ώρα της δημιουργίας, είναι βαθύς. Τις περιγράφει με συμβολική εικόνα: Το πνεύμα γίνεται πρώτα «καμήλα». Φορτώνεται και αποδέχεται την υπάρχουσα σοφία και το βάρος της παραδόσεως. Ξεκινάει για την έρημο. Εκεί μισεί τη σοφία και τινάζει το φορτίο της σαν «λιοντάρι» και λευτερώνεται. Και το λιοντάρι γίνεται «παιδί». Είναι ή τελευταία μεταμόρφωση του πνεύματος, ή ώρα της δημιουργίας. Γιατί, μόνο το παιδί συμβολίζει την αθωότητα και τη λήθη και αποτελεί μια νέα αρχή. Είναι ένα παιγνίδι, ένας τροχός, που γυρίζει γύρω από τον εαυτό του, μια πρώτη κίνηση — ένα άγιο Ναι...

H  συμβολική αυτή εικόνα εκφράζει, με τρόπο αναλογικό, τις εξάρσεις του ευγενούς ηρωικού ποντιακού πνεύματος στα στάδια της μεταμόρφωσής του: Κινείται τούτο μέσα στην έρημο των αιώνων, φορτωμένο με το βαθύ ελληνικό στοχασμό και το βάρος των ένδοξων παραδόσεων. Τινάζεται σαν λιοντάρι σε στιγμές κρίσιμες, ηρωικές. Αντιτάσσει το «Όχι» στους ποικιλώνυμους αρνητές του πολιτισμού. Το λιοντάρι λευτερώνεται και γίνεται«παιδί», εκφράζοντας της αγνής ψυχής του το «Ναι», διαλαλώντας με τη μούσα ζωής μηνύματα ωραία.

Είναι λοιπόν το ποντιακό τραγούδι γλυκύτατος καρπός τής ηρωικής μούσας του ποντιακού λαού. Το απαύγασμα των ισχυρών και ευγενών συναισθημάτων του. Έκφραση εθνικών και κοινωνικών ιδεωδών.

Παρακολουθεί ή ποντιακή μούσα τον φορέα της κατά την πορεία του. Ταυτίζεται με την προσωπικότητά του. Τον συντροφεύει στους θριάμβους και τις συμφορές, στη χαρά και τη λύπη. Η ενότητα είναι αδιάσπαστη και σαν αφετηρία και σαν εθνική συνέχεια.

Περνά ό ποντιακός λαός κρίσιμες ώρες. Απειλείται με θάνατο και σώζεται με το σάλπισμα τής μούσας του. Και όταν πεθαίνει, γρήγορα ανασταίνεται. Την ανάσταση του την διαισθάνεται λίγο πριν με τον οραματισμό τής αλάθητης μούσας του. Μέσα σ' αυτήν συμπυκνώνεται εθνικό δυναμικό ακατάβλητο. Γίνεται έτσι η μούσα αυτή το μυστικό της αθανασίας του Γένους.

Αλλά ό ιδεαλισμός του ποντιακού τραγουδιού ξεπερνά τα εθνικά όρια. Μέσα σ' αυτό δεν καθρεφτίζεται μόνο o εθνικός «... λαϊκός χαρακτήρας... και η μακραίωνη ιστορία του έθνους με τούς θριάμβους και τας συμφοράς της, με τούς πόνους και τας χαράς της, με τούς πόθους και τας ελπίδας της» (Σ. Κυριακίδης). 

Η ελληνική ποντιακή ψυχή ανδρώνεται μέσα σ' έναν χώρο, όπου σφυρηλατούνται πανανθρώπινες ιδέες και ιδανικά. Κάτω από τους στεναγμούς του Προμηθέα Δεσμώτη δέχεται έντονη την επίδραση του ανθρωπιστικού πνεύματος. O πόνος του Εσταυρωμένου, χωρίς ελπίδα για ανάσταση, Προμηθέα είναι καρπός αγάπης για τον άνθρωπο. Τιμωρείται τραγικά, γιατί ποδοπάτησε θεϊκούς νόμους, για να φέρει στη γη τη φωτιά από τούς ουρανούς για χάρη των ανθρώπων.  Η τραγική τούτη εικόνα, με την τήρηση των συγκλονιστικών αναλογιών, δίνει την εντύπωση προμηνύματος για την έλευση και σταύρωση του Σωτήρα Χριστού.

Το δαιμόνιο των θαλασσομάχων του «Άξενου» κι έπειτα «Ευξείνου Πόντου» οδηγεί στην εξερεύνηση και τον εκπολιτισμό τής περιοχής. Και το ιδεώδες τούτο γίνεται παράδοση του ποντιακού ελληνισμού. Κάτω στον Ευφράτη το ευγενές ηρωικό πνεύμα καταξιώνει τούς ποντίους ακρίτες σαν αγωνιστές υπερασπιστές αξιών του πανανθρώπινου πολιτισμού. Μέσα από τα συγκλονιστικά τούτα γεγονότα ξεπηδούν οι νότες τής ποντιακής μούσας και γίνονται μηνύματα πανανθρώπινα, καλύπτοντας και πολλούς άλλους τομείς του βίου. 

Του Ν. Πολίτη ό στοχασμός, ότι «... εις τα τραγούδια και τας παραδόσεις o εθνικός χαρακτήρας αποτυπώνεται ακραιφνής και ακίβδηλος», δεν μπορεί να περιορίσει τα νοήματα των δημοτικών μας τραγουδιών γενικά μέσα σε στενά εθνικά όρια. Ό εθνικός χαρακτήρας των Ελλήνων αποτελεί τη βάση του πολιτισμού τους, ο οποίος όμως από αιώνες έχει αποκτήσει παγκόσμιο και πανανθρώπινο χαρακτήρα.

Το ποντιακό τραγούδι κατονομάζεται και διαλαλείται από τον δημιουργό του σαν «τραγωδία». Λέει ό ποντιακός λαός στη διάλεκτο του: «Για πέ μας έναν τραγωδίαν... Έμορφα τραγωδίας λέει αυτός ο παιδάς κλπ.». Πράγματι, δεν απουσιάζει στα περισσότερα από αυτά το τραγικό στοιχείο. 

Η ολοκληρωμένη απόδοση κορυφώνει την αγωνία και οδηγεί στη λύτρωση. Συχνά συναντούμε στα κείμενα των ποντιακών τραγουδιών μύθους και θρύλους από την ελληνική μυθική εποχή. Αυτοί οι μύθοι και θρύλοι, σε συνδυασμό και με άλλα στοιχεία, θα μπορούσαν θαυμάσια να αποτελέσουν τη βάση και δομή σύγχρονων έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας και καλλιτεχνίας.

Ή μούσα του Πόντου, αντίλαλος γλυκύτατος, κραυγή ανθρώπινη, σάλπισμα του έθνους, έκφραση ομορφιάς, βαθύ αίσθημα ζωής και μήνυμα ελπιδοφόρο, σκορπάει φως στο χώρο τής Ανατολής. Δονεί και βάζει σε λειτουργία τις ευγενικές ψυχές και αλλόφυλων ακόμη. Την δανείζονται οι Λαζοί. Δέχονται την επίδραση της οι Πέρσες και άλλα έθνη, ιδίως οι γεωργιανοί. Το επιβεβαίωσε πανηγυρικά η διευθύντρια των γεωργιανών λαϊκών μπαλέτων πριν από μερικά χρόνια στα πλαίσια σχετικής συνομιλίας μας μαζί της στη Θεσσαλονίκη, όπου έδιναν τότε παραστάσεις τα μπαλέτα αυτά.

Το σύνολο των ποντιακών τραγουδιών αποτελεί το μυριόπαλμο ξέσπασμα τής ποντιακής ψυχής. Είναι ή σαγηνευτική μούσα, πού προβάλλει σαν πελώριο ανθοστόλιστο δέντρο. Ή δροσιά του ανακουφίζει. Το άρωμά του απλώνεται στα πέρατα τής οικουμένης σαν ελπίδα ζωής, σαν μήνυμα αισιοδοξίας για τον κουρασμένο και σκλαβωμένο στην ύλη άνθρωπο.

 Οι ρίζες αυτού του δέντρου χάνονται στα βάθη των ελληνικών αιώνων. Ο κορμός του αναπτύσσεται στο χώρο της Ανατολής και ιδίως στην Ελληνικότατη χώρα του Πόντου, όπου ένας υπερήφανος λαός κατακτά κάθε μέρα, κάθε ώρα την ελευθερία του και δικαιώνει το κοινωνικό του αίσθημα, υπακούοντας κυρίως στη συνείδηση του. Οι κλώνοι του δέντρου δεν τσακίζονται και τα φύλλα και τ' άνθη του δεν μαραίνονται κατά την τουρκοκρατία, όπου την εθνική μνήμη θερμαίνει η λαϊκή μούσα.

Είναι τα τραγούδια του ποντιακοί λαού ένα από τα πιο εξαίρετα μνημεία του ελληνικού λόγου. Κινούν την ψυχή. Την οδηγούν σε έκσταση και έξαρση. Τα τραγουδούν με πάθος οι πόντιοι και σήμερα, κρατώντας, με τον τρόπο αυτόν, ζωντανές τις αναμνήσεις των εθνικών συμφορών και περιπετειών. Με τον ίδιο τρόπο, διατηρούν τις αναμνήσεις του εθνικού μεγαλείου του παρελθόντος, αλλά και των θρύλων για την διεκδίκηση του «χαμένου παράδεισου».

Στάθης Ευσταθιάδης

"ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΛΑΟΥ"