Η αμιγής ελληνική κωμόπολη Σάντα βρισκόταν ΝΑ της Τραπεζούντας 50 χιλιόμετρα μακριά απ' αυτή. Είχε βουνά ψηλά με βράχους, με γκρεμούς, με σπηλιές, με βαθιές χαράδρες και δάση απέραντα.
Είχε και μαγευτικά οροπέδια, όπου βρίσκονταν τα παρχάρια των Σανταίων. Τα κεντρικά χωριά της Σάντας βρίσκονταν σε υψίπεδο 1500- 1800 μέτρων και τα βουνά της είχαν ύψος 2300 - 2900 μέτρων.
Η Σάντα πολιτικώς υπαγόταν στην υποδιοίκηση Τορούλ (Άρτασα), και θρησκευτικώς στην Μητρόπολη Ροδοπόλεως.
Ήταν μακριά από το Τορούλ έως 80 χιλιόμετρα, και από την Μητρόπολη που είχε την έδρα της στη Λιβερά 30 χιλιόμετρα.
Έκταση, πληθυσμός, ενορίες, εκπαίδευση.
Η Σάντα είχε σχήμα τετραγωνικό με μάκρος 20 χιλιόμετρα απ' το Τάσκιοπρι ως το Κοπαλάντων, και με πλάτος 10 χιλιόμετρα απ' το Κιμισλή ως το Κωφολίβαδο. Το όλο είχε έκταση 200 τ. χιλιόμετρα.
Η Σάντα στα τελευταία χρόνια ήταν κατοικημένη από 1000 περίπου οικογένειες με πληθυσμό 5.οοο ψυχών σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 1905. Σχηματιζόταν από 7 κεντρικές ενορίες, από τα 5 παραρτήματα των Φτελενίων και από μερικούς άλλους μικρούς οικισμούς.
Οι 7 ενορίες ήσαν:
1) Πιστοφάντων (πριν λεγόταν θοδωράντων) με 300 οικογένειες και 1500 κατοίκους. Είχε εκκλησία του Άγιου Χριστόφορου και δημοτικό σχολείο με 7 τάξεις και τρεις δασκάλους.
 |
| Άγιος Χριστόφορος -Πιστοφάντων(Φωτ. Αρχείο Βασίλη Σακελλαρίδη) |
2) Ισχανάντων[1] (πριν λεγόταν Λιμνία) με 250 οικογένειες και 1250 κατοίκους. Είχε εκκλησία της Αγίας Κυριακής με ωραίο καμπαναριό πού το ανατίναξαν οι Τούρκοι με δυναμίτιδα το 1921, δημοτικό σχολείο με 8 τάξεις και 5 δασκάλους, και Παρθεναγωγείο με 5 τάξεις και 2 δασκάλες.
 |
| Αγία Κυριακή-Ισχανάντων |
3) Τσακαλάντων με 50 οικογένειες και 250 κατοίκους. Είχε εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής και δημοτικό σχολείο με 3 τάξεις και έναν δάσκαλο.
4) Πινατάντων με 70 οικογένειες και 350 κατοίκους. Είχε εκκλησία του Προφήτη Ηλία και δημοτικό σχολείο με 4 τάξεις και έναν δάσκαλο.
5) Τερζάντων (πριν λεγόταν Γιαννάντων) με 150 οικογένειες και 750 κατοίκους. Είχε εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου και δημοτικό σχολείο με 6 τάξεις και 2 δασκάλους.
6) Κοζλαράντων με 60 οικογένειες και 300 κατοίκους. Είχε εκκλησία του Άγιου Πέτρου και δημοτικό σχολείο με 4 τάξεις και έναν δάσκαλο.
7) Ζουρνατσάνιων με 120 οικογένειες και 600 κατοίκους. Είχε δύο εκκλησίες του Άγιου Κωνσταντίνου και του Άι Γιώργη, και δημοτικό σχολείο με 6 τάξεις και 2 δασκάλους.
 |
| Άγιος Κωνσταντίνος-Ζουρνατσάντων |
Τα παραρτήματα ήσαν :
1. Το τρανόν το Φτελέν με 10 οικογένειες.
2. Τα δώδεκα Αλάτια με 40 οικογένειες. Είχε εκκλησία της Υπαπαντής του Χριστού και δημοτικό σχολείο με 4 τάξεις και έναν δάσκαλο.
3. Κοπαλάντων με 30 οικογένειες, Είχε εκκλησία του Άγιου Χαράλαμπου και δημοτικό σχολείο με 3 τάξεις και έναν δάσκαλο.
4. Χαρατσάντων με 20 οικογένειες. Είχε εκκλησία του Αγ. Σπυρίδωνα.
5. Αλιάντων με 10 οικογένειες και εκκλησία του Άγιου Κωνσταντίνου.
Ο πληθυσμός των παραρτημάτων αυτών είχε την καταγωγή του από τις 7 κεντρικές ενορίες, και κατά το 1905 πήρε μέρος στην απογραφή των κεντρικών ενοριών. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για τους μικρούς οικισμούς οι οποίοι ήσαν:
1) Το Παϊράμ με 2 οικογένειες.
2)Το Χαντσάρ με 2 οικογένειες.
3) Το Παύλ με 3 ομογένειες
4) Το Φτελέν τή Χαπιάρ με 5 οικογένειες.
5) Το Γιαννιτσάντων με 3 οικογένειες. Το Γιαννιτσάντων και το Χαντσάρ δεν ήσαν συνεχώς κατοικημένα.
Εξωκκλήσια
1. Το εξωκλήσι του Άγιου Θεόδωρου υπεράνω του Ισχανάντων στην κορυφή του βουνού.
2. Το εξωκλήσι του Άγιου Πνεύματος προς τα κάτω του δρόμου που οδηγεί απ’ το Ισχανάντων στα οροπέδια μας.
3. Το εξωκλήσι του Αγ. Παντελεήμονα κοντά στην ενορία Πιστοφάντων.
4. Το εξωκλήσι του Άγιου Θεόδωρου στους Μιντσινάδες του Πιστοφάντων.
5) Το εξωκλήσι του Άγιου Παύλου στο Τάσκιοπρι.
6.Το ερειπωμένο εξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων στο όρος Ζιαρέτ ταγ.
7. Το ερειπωμένο εξωκλήσι της Ανάληψης με το μεταλλικό του νερό (αγίασμα) αντίκρυ στης Σπυριδίνας το γίρτ.
8. Άλλο ερειπωμένο εξωκλήσι της Ανάληψης στο Πιστοφάντων.
9. Το εξωκλήσι της Αγ. Κυριακής στη θέση Κερχανάδες.
10. Το εξωκλήσι της Μεταμόρφωσης στην ενορία Τερζάντων.
11. Το εξωκλήσι της Κοίμησις της Θεοτόκου κοντά στην ενορία Πιστοφάντων.
12) Το εξωκλήσι του Αγ. Θεόδωρου του Μαρέτα πέραν του ποταμού Γιάμπολη αντίκρυ στην ενορία Τερζάντων.
13) Το εξωκλήσι του Άι Γιάννη κατά τον δρόμο των Φτελενίων.
14. Το εξωκκλήσι του Άι Γιώργη κοντά στην ενορία Ισχανάντων. Τα τρία τελευταία εξωκλήσια βρίσκονταν σε μαγευτικές τοποθεσίες.
 |
| Καράκαπαν(Φωτο: Erdan Aydin) |
Βουνά:
1. Το Ζιαρέτ ταγ (Αεζεράτ) υπεράνω του Σκορδέν με ύψος 2.900 μέτρων.
2. Το Καράκαπαν κοντά στο Τάσκιοπρι ύψος 2.600 μέτρων.
3. Το Τσαρτακλή με ύψος 2.300 μέτρων.
4. Άγιος Θεόδωρος υπεράνω του Ισχανάντων με ύψος 2.200 μέτρων.
5. Το Γιμπούρτασ υπεράνω του παρχαρίου Κατσάλια με ύψος 2.300 μέτρων.
Χορτολίβαδα, βράχοι, γκρεμοί, χαράδρες, κοιλάδες, παρχάρια, χάνια, δάση, ποτάμια, ρυάκια, λίμνες, καταβόθρα.
Χορτολίβαδα: Τα γύρω των ενοριών της Σάντας Χορτολίβαδα ήσαν θαύμα θαυμάτων. Σ’ αυτά που τα περιποιόνταν πολύ οι νοικοκυρές έβλεπες την πρώτη άνοιξη άπειρα λουλούδια κάθε είδους και κάθε χρώματος.
Ο βασιλιάς των λουλουδιών της Σάντας ήταν τα μανουσάκια που φύτρωναν στα χορτολίβαδα των οροπεδίων μας και ήσαν μενεξέδες μοναδικοί ανά τον Πόντο.
Στα Χορτολίβαδα μας συναντούσες άπειρα έντομα, μελίσσια σκαθάρια, τζιτζίκια με τα εκκωφαντικά τους τραγούδια, παπαδιές, κωλοφωτιές, πεταλούδες όλων των ειδών και των χρωμάτων, πουμπούρια (βομβύλια) κλπ.
Στα Χορτολίβαδα μας τα κοντινά και τα μακρινά συναντούσες άπειρα χόρτα με εξαιρετικές ιδιότητες. Μερικά χόρτα ήσαν φρουτοφόρα. Απαριθμούμε όσα ξέρομε :
1. Τα μαντάκια. Έφεραν βλαστό μαλακό που τον ξεφλούδιζαν και τον έτρωγαν, τα παιδιά.
2. Τα λάπαζα (λάπαθα). Χρησίμευαν για επιθέματα στις πληγές και για την κούνια των βρεφών, όπου διοχέτευαν τα ούρα στο υποκάτω δοχείο.
3. Τα στυπόγλυκα. Τα ξινόγλυκα φύλλα τους τρώγονταν ωμά κατά την πρώτη τους βλάστηση.
4. Οφειδογλωσσίτα. Φυτό αντισηπτικό. Τα φύλλα του χρησίμευαν για επιθέματα στα τραύματα. Η αντισηπτική του ιδιότητα ήταν μοναδική.
5. Τα τσουμπόνια.
6. Λεβόρια (ελλέβορος). Αυτά τα βράζαμε και με τον ζωμό τους πλέναμε τα εγκαύματα.
7. Κιντέατα (τσουκνίδες). Χρησίμευαν και στη μαγειρική και για το πλυμίν των αγελάδων. Βρίσκονταν άφθονα και στα δικά μας και στα γειτονικά παρχάρια
8. Αεκρόμμυδα. (άγρια κρεμμύδια).
9. Σκορδοτσάνκια (άγρια σκόρδα). Τα αεκρόμμυδα και τα σκορδοτσάνκια τα έτρωγαν ωμά τα παιδιά.
10. Φτερία (πτέρις). Τα μεταχειριζόμαστε για στρώση των αγελάδων.
11. Κουκουλόφυλλα ή ματοζικόφυλλα. Είχαν φύλλα πλατιά κατάλληλα γιά κουκούλα (σκέπασμα του κεφαλιού).
12. Μολόζια (μολόχα). Τους μικρούς καρπούς της τους τρώγαμε ωμούς.
13. Λικόρριζα (γλυκόριζα). Την γλυκιά της ρίζα την τρώγαμε ωμή. Σπάνια ήσαν τα χωράφια που μας έδιναν την γλυκόριζα.
14. Πελαδίτριας. Φύτρωναν κοντά στις πηγές και χρησίμευαν στη μαγειρική (βραστή).
15. Χαμούχτα (αγριοφράουλα). Ήσαν φρούτα εξαιρετικά με χρώμα κόκκινο.
16. Βόχα. Αυτά είχαν χοντρό βλαστό με χυμό γαλακτώδη και μυρωδάτο πού τρωγόταν από τα παιδιά σα φρούτο και ήσαν πολύ θρεπτικά για τις αγελάδες.
17. Φτελιδίτσια. Χρησίμευαν στη μαγειρική (τηγανιτά).
18. Κουσπίτας. Είχαν γαλακτώδη χυμό και τρώγονταν σα φρούτο.
19. Τζουντζούνας. Βελονοειδή χόρτα μικρά με χυμό γαλακτώδη και μυρωδάτο. Τρώγονταν και ωμά και ήσαν πολύ θρεπτικά για τις αγελάδες. Διακρινόταν γιά το πάχος και την ευωδιά του το γάλα των αγελάδων που έτρωγαν τζουντζούνας.
20. θομάρια. Χρησίμευαν στη μαγειρική (τηγανιτά, τουρσιά).
21. Κονκορόζια ή κορασίτας. Χρησίμευαν στη μαγειρική (τουρσιά), ήσαν όμως πολύ πικρά.
22. Σταυρολάχανα. Χρησίμευαν στη μαγειρική (βραστή).
23. Κουσκουτάνια. Φύτρωναν στα παρχάρια μας. Είχαν ωραίο λευκό λουλούδι και εύγευστο μικρό κόνδυλο.
24. Σαχταρίτσας. Η σαχταρίτσα με το στακτή χρώμα της, αδελφή των διφοριών. Αυτή είναι πολύ χαμηλή, είναι κάτι μεταξύ θάμνου και πόας.
25. Κουκουβάκας και αρδαχτίτσας (μανιτάρια εδώδιμα). Στη Σάντα βρίσκονταν μανιτάρια πολλών ειδών, εδώδιμα και μη.
Ο βασιλιάς των μη εδωδίμων μανιταριών ήταν το νακενάρ. Έκαναν την εμφάνισή τους αμέσως ύστερα από κάθε βροχή. Τα εδώδιμα είχε τη μανία να τα μαζέψει ο εκάστοτε γορουχτσής (αγροφύλακας και δασοφύλακας μαζί) του Ισχανάντων.
Κάπου κάπου βρίσκαμε κι εμείς τα πιτσιρίκια κάνα δύο και δοκιμάζαμε τότε μια χαρά ανείπωτη. Βρίσκονταν τα μανιτάρια και τα σαχταρίτσας στην Κατάρουξα, στα Σουλάχα και στο Κετίκ.
Κάπου κάπου βρίσκαμε κι εμείς τα πιτσιρίκια κάνα δύο και δοκιμάζαμε τότε μια χαρά ανείπωτη. Βρίσκονταν τα μανιτάρια και τα σαχταρίτσας στην Κατάρουξα, στα Σουλάχα και στο Κετίκ.
 |
| Χαμελέτε σον Γιάμπολη ποταμό |
Βράχοι:
1. Ο ονομαστός βράχος του στενού Φουρνόπον, όπου το 1824 έγινε η μάχη με τον Χατζή Σαλόγλου και όπου κατά το 540 μ.Χ. έγινε η σφαγή των Ισχανανταίων απ’ τον Περσικό στρατό.
2. Οι μεγαλόπρεποι βράχοι παρακάτω απ' το Τσαρτακλή που λέγονταν τ' Άσπρα τα Καπάνια. Αυτοί στάθηκαν διάσημοι γιατί την 10 του Σεπτέμβρη του 1921 σ' αυτούς έβαλε το πυροβολικό των Τούρκων εναντίον των ανταρτών μας που κατέφυγαν εκεί με τις οικογένειες τους.
3) Αντίκρυ σ' αυτούς τούς βράχους προς το μέρος των χωριών βρίσκεται ο βράχος τη βοά το λιθάρ.
4. Ο βράχος τη Γοργόρ το λιθάρ αντικρύ στο Τσακαλάντων.
5. Ο βράχος του Μωρέν υπεράνω της ενορίας Ισχανάντων. Στα πόδια του και στον γύρο του, επίσης και στο Μίντσινα ήσαν ζαβίρια (φραγκοστάφυλα) χαμούχτας (αγριοφράουλα) και μυρωδάτα θαυμάσια βατόμουρα άσπρα, κόκκινα και μαύρα (ασπρόνπορα, κοκκινόνπορα, μαυρόνπορα).
6. Άλλος μικρός μυτερός βράχος βρισκόταν υπεράνω του Ισχανάντων και λεγόταν το Ξιμυτόν το λιθάρ.
7. Βρισκόταν άλλος βράχος δίπλα του με κάποια μικρή σπηλιά και λεγόταν τη Μάϊσας το καπάν. Σ' αυτή τη σπηλιά κατέφευγαν τα τσοπανάκια Ισχανάντων άμα έβρεχε.
8. Υπεράνω αυτού του βράχου σε απόσταση 200 μέτρων βρισκόταν άλλος μικρός βράχος με μια σπηλιά. Σ’ αυτή τη σπηλιά έστησαν μάντρα οι Αρκουράνται για τις αγελάδες τους.
9. Άλλος μικρός βράχος βρισκόταν πέρα από του Στοδούλ τ' ορμίν δίπλα στο Ισχανάντων.
10. Βρισκόταν άλλος μεμονωμένος βράχος με σχήμα ανθρώπου και με κάποιο όγκο στην κορφή υπεράνω του Πιστοφάντων. Για τον βράχο αυτό οι πρόγονοι μας έπλασαν τον παρακάτω μύθο :
«Στα παλιά χρόνια ζούσε στο Τσακαλάντων μια γυναίκα άσπλαχνη που δεν πονούσε καθόλου τους φτωχούς. Όσες φορές αλώνιζε έβαζε το στάρι σ’ ένα κότι που το τοποθετούσε στο κεφάλι της και το κουβαλούσε σπίτι της χωρίς να δώσει ούτε ένα σπυρί σιτάρι και στον πλέον φτωχό κάτοικο του χωριού της.
Μια χρονιά που πέρασε η Παναγιά απ’ του Τσακαλάντων με τον Χριστούλη στην αγκαλιά της έτυχε τη γυναίκα αυτή, έκαμε τη ζητιάνα και της ζήτησε λίγο σιτάρι για το νηστικό τάχα και άρρωστο παιδάκι της.
Η φιλάργυρη αυτή που ν’ ακούσει τέτοια! Έδιωξε την Παναγιά, κι αυτή θύμωσε και την μεταμόρφωσε σε πέτρα με το κότι στο κεφάλι της».
Αυτά μεν λέει ο μύθος, οι φρόνιμοι όμως Πιστοφανταίοι μυρίστηκαν κάποιον κίνδυνο από ενδεχόμενο κατρακύλισμα του βράχου αυτού στον κατήφορο Πιστοφάντων και πήραν προφυλακτικά μέτρα.
11.Υπεράνω του ως άνω βράχου βρίσκεται άλλος βράχος μεγάλος σαν βουνό, που λεγόταν Κατσκάρ.
12. Βράχος μυτερός βρίσκεται παρακάτω από το Κωφολίβαδο και λέγεται το Ξιμιτόν το λιθάρ.
13. Βράχος στην Χάρτοτη με την σπηλιά του Κωστιάκ. Στον γύρο του βράχου αυτού φυτρώνουν τα βόχα. Από τον βράχο αυτό που σχηματιζόταν από σχιστόλιθο βγάζανε οι πατέρες μας πλάκες για την στέγαση τοίχων και κτιρίων.
14. Αντίκρυ του άλλος βράχος πέρα απ’ το ρυάκι της Χάρτοτης. Ο βράχος αυτός, καθώς και οι βράχοι του Φουρνόπου και του Μωρέν και μερικοί άλλοι, αν και σχηματίζονταν από κοκκινωπό γρανίτη, έπαθαν διάβρωση και έβλεπες γύρω τους εκατομμύρια συντρίμμια που σ’εμπόδιζαν να βαδίσεις.
15. Παρακάτω από τον ως άνω βράχο βρισκόταν άλλος μικρότερος με κυψέλες μελισσιών.
16. Άλλος βράχος βρισκόταν στο Μονοκούρ κατά τον δρόμο των Φτελενίων.
17. Άλλος μεγάλος σα βουνό βράχος βρισκόταν στα Δώδεκα Αλάτια και λεγόταν το στρογγυλόν το λιθάρ. Ο βράχος αυτός ήταν φημισμένος για την κάτασπρη σαν μάρμαρο πέτρα του, που την μεταχειρίζονταν πολλοί Σανταίοι στις οικοδομές τους για πόρτες και παράθυρα.
Ο ναός της Υπαπαντής στα Δώδεκα Αλάτια ήταν όλος φτιαγμένος από την πέτρα αυτή.
Όμοια σχεδόν με την πέτρα αυτή βρισκόταν και στο Τσαρτακλή των Αρμενίων (τ’ Αρμεναντίων το στάμαν).
18. Άλλος βράχος μάγαρα (σπηλιά) βρίσκεται πίσω απ' τ’ Άσπρα τα Καπάνια μέσα στο δάσος Χαρατσάντων. Εκεί την 10 του Σεπτέμβρη του 1921 δόθηκε μάχη μεταξύ ανταρτών και τούρκικου στρατού και εκεί έγινε η σφαγή των βρεφών.
19. Άλλος βράχος βρίσκεται υπεράνω του Ζουρνατσάντων κοντά στη κορφή της βουνοσειράς, και λέγεται τη Μουρουζίνας το λιθάρ , γιατί εκεί παρχάρευε η Μουρουζίνα. Δίπλα του βρίσκονται δύο μικρές πέτρες που μοιάζουν με ανθρώπους.
Γι αυτούς η παράδοση κατά τον κ. Αρ. Χλωρίδη αναφέρει τα παρακάτω: Δύο ληστές λήστεψαν την εκκλησία του Άγ. Κωνσταντίνου τον καιρό που απουσίαζε στον πόλεμο ο άγιος. Η μητέρα του άγιου η αγία Ελένη απ’ τον φόβο των ληστών, μεταμορφώθηκε σε αράχνη και κρύφθηκε σε μια γωνιά της εκκλησίας. Σαν γύρισε ο άγιος από την εκστρατεία και έμαθε όλα αυτά θύμωσε και μεταμόρφωσε τούς δύο ληστές σε πέτρες.
Γκρεμοί:
1.Αντίκρυ στο Πιστοφάντων βρίσκονταν μοναδικοί γκρεμοί πού ήταν μαγεία να τους δεις. Οι γκρεμοί αυτοί ήσαν δασωμένοι, και τα δάση πρόσδιδαν στους γκρεμούς έξοχη μεγαλοπρέπεια.
Σ' αυτούς βρίσκονταν άφθονα τα αυτοφυή φτελιδίτσια και τα κουσπίτας.
2. Οι γυμνοί γκρεμοί του Ζιαρέτ ταγ παρακάτω απ το Σκορδέν. Οι γκρεμοί αυτοί σου προξενούσαν δέος.
3. Άλλος γκρεμός υπεράνω του γεφυριού του ποταμού του Αι Γιάννη λεγόταν Μελεσσιναρών.
Χαράδρες:
1. Η άγρια χαράδρα του ποταμού του Αι Γιάννη κοντά στον Μελεσσιναρών. Η μεγαλοπρέπεια της χαράδρας αυτής δεν περιγράφεται.
2. Η χαράδρα του ποταμού Γιάμπολης κάτω από το παρεκκλήσι του Αι Γιάννη.
3. Η χαράδρα του ποταμού Γιάμπολης κοντά στο Μονοκούρ . Εκεί κατά το 1911 έπεσε στον ποταμό η κόρη του Χρίστου Παρχαρίδη καί πνίγηκε.
4. Η χαράδρα του ίδιου ποταμού κάτω από το τρανόν το Φτελέν.
Κοιλάδες:
1. Η ευχάριστη μικρή κοιλάδα του Αι Γιάννη με το εκκλησάκι και το καταπράσινο λιβάδι της.
2. Η νόστιμη κοιλάδα του Παϊράμ κοντά στον ποταμό Γιάμπολης.
3. Η κοιλάδα Κερχανάδες (Κεραμιδαριό) κοντά στον ποταμό Γιάμπολης μεταξύ Ζουρνατσάντων και Πιστοφάντων.
4· Η μικρή κοιλάδα της Χάρτοτης με τα δύο κλαδιά του ρυακιού της.
5. Η μικρή κοιλάδα τ’ Αρπάν το Μωρέν υπεράνω του Ισχανάντων. Εκεί φυτρώνουν τα τζουντζούνας.
 |
| Παρχάρια σην Σαντά (Φωτ. Αρχείο Βασίλη Σακελλαρίδη) |
Π α ρ χ ά ρ ι α (θερινές κατασκηνώσεις επάνω σε οροπέδια).
Τα παρχάρια μας ήσαν μοναδικά ανά τον Πόντο. Φημίζονταν γιά τα κρυστάλλινα νερά τους και για τις απέραντες βοσκές τους.
Σ' αυτά οι ρωμάνες παρέμεναν από την 12 Ιουνίου ως την 29 Αύγουστου και έπαιρναν μαζί τους τις δικές τους αγελάδες και τις αγελάδες των γειτόνων τους. Παρχάρια ονομαστά είχαμε το Τσαρτακλή, το Κουζούκιολ, τα Τσατμάδας, την Ανάληψη, την Κατάρουξα, ([2]) τα Σουλάχα ([3]), τα Κρεπέγαδα, τα Κατσάλια, τα Ξερολίμνια, τη Κωφού, τη Σπυριδίνας το γίρτ, τη Σεϊτή το γίρτ, το Κατσκάρ, το Τσιτσεκλή, τη Γιόρ το γίρτ, το Τσιχούρ, το Ιρμάκ γιαηλασί, το Καζουκλή, το Γιμπούρτασ, τα Καλταβόρια, το Κωφολίβαδον και το Τάσκιοπρι.
Το Τάσκιοπρι ήταν η καλύτερη περιοχή της Σάντας γιατί είχε μια μεγάλη πεδινή έκταση που λεγόταν Τηγάν και καλλιεργούνταν στα παλιά τα χρόνια και γιατί δε μπορούσε να το επισκεφτεί η ομίχλη, η οποία σαν μολύβι βαρύ συχνά πυκνά καθόταν στα στήθια της Σάντας και δεν της επέτρεπε να πάρει άνάσα.
Επίσης είχαμε και αρκετούς μεζιρέδες (ανοιξιάτικες και φθινοπωρινές κατασκηνώσεις όμοιες με παρχάρια) καθώς το Κρέν, το Σταμόπον, το Πουρούν, τα Τσαμουρόπα, ο Αι Γιάννης και άλλα, όπου οι ρωμάνες παρέμεναν ένα μήνα από την άνοιξη (τον Μάη) και ένα μήνα από το φθινόπωρο (τον Σεπτέμβρη). Στο Κρέν παρέμενε συνήθως η Ισχανανταία ρωμάνα Τσακούλα και μια καλύβα εκεί έφερε το όνομά της (τη Τσακούλας τα μαντρία).
 |
Χάνια.
Στό σύνορα της Σάντας βρίσκονταν αρκετά χάνια, από τα οποία τα περισσότερα τα κατείχαν οι Τούρκοι. Τα χάνια ήσαν μπακάλικα και ταβέρνες μαζί. Είχαμε χάνια στο Τάσκιοπρι,στο Κιμισλή, στο Σιργανλή, στο Τσαλαπόγλη τα ταφία.
Δάση:
1. Το απέραντο δάσος Πογιαχανά αντίκρυ στα Δώδεκα 'Αλάτια.
2. Το δάσος θοδωράντων (τη θοδωράντων υλέε) παρακάτω από τ' Άσπρα τα καπάνια. Το δάσος αυτό ανήκε στην ενορία Πιστοφάντων και διατήρησε την αρχική ονομασία της ενορίας αυτής.
3. Το δάσος Χαρατσάντων υπεράνω του παραρτήματος Χαρατσάντων.
4. Το δάσος Κοπαλάντων.
5. Το δάσος πυξού (τσιμσιρατσάντων) στο Μονοκούρ κατά τον δρόμο τών Φτελενίων.
6. Το δάσος Κιουλκενλούκ κοντά στου Χαπιάρ το Φτελέν.
7. Το δάσος Σαββάντων στο Κρέν αντίκρυ στ' Άσπρα τα καπάνια. Πλάγια και υπεράνω του δάσους αυτού κατά την χαράδρα του Κρέν φυτρώνουν τα θομάρια και τα κουσπίτας. Κουσπίτας βρίσκονται κι αλλού.
8. Το δάσος του Αι Γιάννη γύρω από το παρεκκλήσι του. Πολλά άλλα απέραντα δάση ελάτων ήσαν στις θέσεις Φουρνόπον, Κρύον Νερόπον, Αλωνόπον, Παϊράμ, Μαρέτεν, Μελεσσιναρών κλπ.
Στα δάση μας βρίσκονταν τα πιο καλλικέλαδα πουλιά του κόσμου. Τ' αηδόνια, οι κορυδαλλοί, οι καρδερίνες κ.ά. δονούσαν την ατμόσφαιρα των δασών της Σάντας με τ’ αθάνατα τραγούδια τους, λες κι έψαλλαν την δόξα της Σάντας και το μεγαλείο του Ελληνισμού!
 |
| Καράκαπαν |
Τα δάση μας αυτά τα είχαν οι αντάρτες μας μη στάξει και μη βρέξει, γιατί απόκρυβαν τις κινήσεις τους απ' τον τούρκικο στρατό.
Τα δάση μας με τα πένθιμα τους έλατα πρόσδιδαν μεγαλοπρέπεια στα βουνά της Σάντας. Ήσαν αφάνταστα ελκυστικά με την μεθυστική ευωδία της ρετσίνας του έλατου, με τα κουκουνάρια του έλατου (κουμούσια) και με την παχιά και δροσερή σκιά τους.
Η λαϊκή μας Μούσα είχε εκθειάσει τα δάση μας με το παρακάτω τραγούδι των νοσταλγών ξενιτεμένων μας :
Και ντ’ έμορφα φαίνταν πυκνά, και σκουτουλίζν τ’ αλάτια
κ' έπορώ να φιλώ άτα και να παίρω μουράτια.
Στα δάση μας βρίσκονταν και άλλα δέντρα: Τεβόρια όμοια με τα έλατα, ιζμίλας επίσης όμοια με τα έλατα, όξέας (οξιές), κλερθία (κλήθρες), ανίτσια των οποίων τα φύλλα τα κάναμε πλυμί για τις αγελάδες, αγράπια (άγριες απιδιές), αγρόμπηλα (αγριόμηλα), βαΐα με τα χνουδωτά λουλούδια τους, ταφλάνια (αγριοροδάφινα) με πικρόγλυκο καρπό, τσιμσίρια (πυξός), λευκία, σπεντάμια, κλπ.
Βρίσκονταν και θάμνοι και άλλα φυτά: Διφόρια με καρπό μαύρο και ξινό γλυκό, τζιφίνα (αζαλέες), κομάρια (ροδόδενδρα), ζιαβίρια (φραγκοστάφυλα), βατόμουρα άσπρα κόκκινα και μαύρα, μασούρας (αγριοτριαντάφυλλα με κόκκινους καρπούς που τρώγονταν), φουντούκια άγρια, τσιλιαλίτριας μέ κατάμαυρους και πικρούς καρπούς που δεν τους άγγιζαν ούτε τα ζώα, κουφόξυλα, καρπαρίτας με σπόρους ξυλώδεις κατάλληλα για κομπολόγια, κ.ά.
 |
| Γιάμπολης ποταμός |
Ποτάμια:
1. Ο ορμητικός ποταμός Γιάμπολης. Οι πέστροφες (αλά παλούκ) του ποταμού μας αυτού ήσαν φημισμένες.
2. Το επίσης ορμητικό ποτάμι του Αι Γιάννη, παραπόταμος του ποταμού Γιάμπολης. Σε πολλά σημεία της δεξιάς όχθης του ποταμού αυτού βρίσκονταν διφόρια. Διφόρια βρίσκονταν και σε πολλές άλλες δασωμένες περιοχές της Σάντας, όπως στο Κρέν, στο Πουρούν κι αλλού.
 |
| Γέφυρα σον Γιάμπολη |
Ρυάκια:
Είχαμε και πολλά ρυάκια παρακλάδια του ποταμού Γιάμπολης που ήσαν αέναα, καθώς το ρυάκι της Χάρτοτης, το ρυάκι Κωφού (τη Κωφού τ' όρμίν), το ρυάκι Στοδούλ (τη Στοδούλ τ' όρμίν) στην νότια άκρη του Ισχανάντων που το μεταχειρίζονταν οι Ισχανανταίοι για σκουπιδαριό, το ρυάκι Τσακαλάντων, το ρυάκι του Άγιου Παντελεήμονα, το ρυάκι του Σκορδέν,το ρυάκι του Ζουρνατσάντων, το ρυάκι του Παύλ, το ρυάκι του Κιουλκενλούκ, το ρυάκι του Καρπαρίτα (τη Καρπαρίτα τ' όρμίν), το ρυάκι Βαϊβάϊτερες (τή Βαϊβάϊτερες τ' όρμίν), το ρυάκι του Πιρπιρή των Δώδεκα Αλατιών.
Τά δύο πρώτα ρυάκια, της Χάρτοτης και του Κωφού, ήσαν παρακλάδια του ποταμιού του Αι Γιάννη. Όλα αυτά τα ρυάκια καθώς και τα ποτάμια ήσαν τόσο ορμητικά, ώστε ο κρότος πού προξενούσαν ύστερα από μεγάλη βροχή μπορούσε ν' ακουστεί από 50 χιλιόμετρα μακριά. Οι δε βράχοι αντιλαλούσαν πολλές φορές επανειλημμένα τον κρότο αυτό, καθώς και τον βρόντο των τουφεκιών.
Λίμνη:
Η μικρή μας λίμνη Σταύρωμα με επιφάνεια μόλις 100 τ. μέτρων που βρίσκεται παρακάτω απ' το Καζουκλή προκαλούσε το δέος με τα κατάμαυρα νερά της. Γι’ αυτήν οι ευφάνταστοι προγονοί μας λέγανε πώς ήταν απύθμενη.
Γι αυτήν πλάσανε και τον παρακάτω μύθο : Δύο γυναίκες Πιστοφανταίες με τις κούνιες των μωρών τους θέριζαν χόρτο στον ανήφορο της λίμνης και εκεί που θέριζαν γλίστρησαν οι κούνιες και πήραν τον κατήφορο κατά τη λίμνη.
Οι γυναίκες τρόμαξαν, και η μεν μία φώναζε έξαλλη: Ανάθεμα σε ντό έτον αβούτο το κακόν; ή δε άλλη φώναζε: Παναγία, Παναγία, Παναγία! Η κούνια της πρώτης γυναίκας έπεσε τότε μέσα στη λίμνη και πνίγηκε το μωρό της, της δε άλλης η κούνια σταμάτησε στη μέση του απότομου ανήφορου της λίμνης, στον οποίον ούτε κατσίκια μπορούσαν να σκαρφαλώσουν.
Η παράδοση αυτή δείχνει πως έγιναν παρόμοια δυστυχήματα σ' αυτή τη λίμνη κάποτε. Γι' αυτό η λίμνη λεγόταν στα παλιά τα χρόνια Βερανέ κιολ (λίμνη ερήμωσης).
Κ α τ α β ό θ ρ α :
Βαδίζοντας από το Πιστοφάντων στο Τάσκιοπρι έβλεπες πέρα απ' το ρυάκι Σταύρωμα παρακάτω απ’ τον δρόμο σε απόσταση 200 μέτρων κάποια μικρή καταβόθρα, το Δέκουφον.
Στην καταβόθρα αυτή χυνόταν το μικρό ρυάκι του Δέκουφου.
Ύδρευση:
Η ύδρευση των ενοριών της Σάντας ήταν πολύ εύκολη, γιατί τα πηγαία νερά βρίσκονταν πολύ κοντά στις ενορίες. Στο Ισχανάντων είχαμε 5 βρύσες με στοές ασβεστόχτιστες, τη Φαλτσή το πεγάδ, τη Λευτέρ το πεγάδ, τη Καλόγρηας το πεγάδ, τη Λαμπριανάντων το πεγάδ, τη Πανά το πεγάδ.
 |
| Βρύση σον Πιστοφάντων(Τη Τσαχμάχ το πεγάδ') |
Στο Πινατάντων βρισκόταν τη Ζυγανίτα το πεγάδ, που μπορούσε με το πλήθος των νερών του να γυρίσει νερόμυλο. Στο Πιστοφάντων βρίσκονταν πολλές βρύσες, η καλύτερη όμως ήταν τη σχολεί το πεγάδ.
Όλες αυτές οι βρύσες καθώς και οι βρύσες των άλλων ενοριών είχαν νερά κρούσταλλα και ήσαν το καύχημα της Σάντας. Τις περισσότερες βρύσες τις ανατίναξαν οι Τούρκοι με δυναμίτη το 1921.
Συγκοινωνία:
 |
| Καρακαπάν (Φωτογραφία: Erdan Aydin) |
Η Σάντα συγκοινωνούσε με την Τραπεζούντα, την Γεμουρά, την Γαλίανα, τα Σούρμενα, την Κρώμνη, την Αργυρούπολη, την Άρτασα, την Βαϊβούρτη και το Μοναστήρι Σουμελά με δρόμους τρισάθλιους, κι αυτό έφερε μεγάλα και ανυπέρβλητα εμπόδια στην ευζωία των Σανταίων.
Ανοιξιάτικη συγκοινωνία με την Τραπεζούντα:
Από το Ισχανάντων ξεκινώντας βορείως μετά 2 λεπτά της ώρας (4) φτάνομε στου Κοιλαδί το ρακάν (5), μετά άλλα 4 λεπτά στο διάσημο στενό Φουρνόπον, μετά άλλα 4 λεπτά στο Γουρνόπον (Γούρνα) με την βρύση του, και μετά άλλα 2 λεπτά στου Γιακόφ τη μαστορί το ρακάν, όπου χωρίζεται ο δρόμος σε δύο το κάτω κλαδί αφού περνά από τα Σκοτεινά τ' Αλάτια κατευθύνεται στους κοινοτικούς μας μύλους και από το επάνω κλαδί μετά ένα λεπτό φτάνομε στο Γαλλούν τ’ όρμίν, μετά 4 λεπτά στους Ρεσχανάδες, μετά άλλα 3 λεπτά στου Χαπιάρ το γεφυρόπον, μετά άλλα 3 λεπτά στο Κρύον το Νερόπον και μετά άλλα 2 λεπτά στο γεφύρι του ποταμού του Αι Γιάννη, όπου ήταν τη Γαραγάσ η χαμελέτε.
Εκεί βλέπομε αριστερά μας έναν χαμηλό και κομψό καταρράχτη και οδεύοντας πάντοτε προς Βορά μετά 2 λεπτά φτάνομε στο Λιθονπορέν, μετά άλλα 10 λεπτά στου Κωφού τ’ ορμίν, και μετά άλλα 5 λεπτά στο Αλωνόπον, όπου στα παλιά τα χρόνια αλώνιζαν οι πρόγoνοι μας το σιτάρι των γύρω χωραφιών.
Από το Αλωνόπον μετά 10 λεπτά φτάνομε ση Ζουρνατσαλάβας το γίρτ ([6]), δρασκελίζαμε το ρυάκι της Χάρτοτης και μετά 15 λεπτά φτάνομε στον λόφο Τσιφίνια όπου φυτρώνουν αζαλέες άφθονες.
 |
| Πηγαίνοντας στην Σαντά |
Από κει παίρνομε τον ανήφορο, και μετά μία ώρα φτάνομε στην κορφή του βουνού Τσαρτακλή που είναι σύνορο της Σάντας. Από το Τσαρτοκλή μετά μισή ώρα φτάναμε στου Σιργανλή, μετά άλλα 10 λεπτά στου Τσαλαπόγλη τα ταφία, και μετά άλλα 20 λεπτά στον βράχο Σεσλήκαγια, όπου επαναλαμβάνεται η ηχώ αρκετές φορές.
Από το Σεσλήκαγια μετά 15 λεπτά φτάνομε στό Χαρεμί πογόζ με την σπηλιά του (Μάγαρα) που ήταν το λημέρι των Τουρκοσυμμοριτών. Δέκα λεπτά παρακάτω ο δρόμος της Τραπεζούντας έχει δύο διακλαδώσεις , το κλαδί της Όλασας και το κλαδί του Τζαγουλή.
Θα πάρουμε πρώτα το κλαδί της Όλασας.
Από την διακλάδωση μετά μιάμιση ώρα φτάνομε στο Μίλταγ με τον θαυμάσιο βράχο του. Από εκεί παίρνομε τον κατήφορο, μετά 2 ώρες κατεβαίναμε στην Όλασα, συνεχίζουμε τον κατήφορο προς τον Πυξίτη και μετά μισή ώρα βρισκόμαστε στον ποταμό, περνούμε το γεφύρι του Μεχιρτσή, μπαίναμε στον αμαξιτό της Τραπεζούντας και μετά 3 ώρες φτάνομε στην Τραπεζούντα.
Τώρα ας πιάσουμε και το κλαδί του Τσαγουλή.
Από την διακλάδωση μετά 20 λεπτά φτάνομε στα Κρύα τα πεγάδια, μετά άλλα 20 λεπτά στο χάνι του Ουζούν Κομαρλούκ, μετά άλλα 20 λεπτά στο χάνι του Ξιφτέρ και μετά άλλα 15 λεπτά στο χάνι Τσαγουλή.
Από εκεί κατεβαίνομε στο Ταχταλή, στο Κεντιρλούκ, στο Μινασλή, στα Φαράγγια, στου Μακούλογλη τα κονάκια, στο Τουρκοχώρι Κάβαρα, στό Σοούκσου, στο Ζέφονος, στον Πυξίτη. Όλη η διαδρομή από Τσαγουλή ως την Τραπεζούντα διαρκεί 6 ώρες.
 |
| Dumanli (Σαντα) |
Χειμωνιάτικη συγκοινωνία μέ την Τραπεζούντα:
Από το Ισχανάντων μετά μισή ώρα κατεβαίναμε στον Αι Γιάννη. Από κει διασχίζαμε το Παύλ, το Μονοκούρ, τ' όρμίν τη Βαϊβάϊτερες καί μετά 40 λεπτά φτάνομε στο Τρανόν το Φτελέν.
Από κει μετά μία ώρα φτάνομε στο Κοπαλάντων, μετά άλλη μια ώρα στο Τουρκοχώρι Σίμωνα, και μετά άλλες δύο ώρες είμαστε στην κορφή του βουνού Σίμωνας.
Από κει μετά μιάμιση ώρα κατεβαίνομε στα χάνια της Ούζης. Από το Γουλιτσάντων υπάρχει γιά την Ούζη και άλλος δρόμος πιο σύντομος πού τον έφτιαξε ο σύγχρονός μας Σανταίος Δημήτριος Κωφιάδης, ο οποίος έταξε πρόγραμμα της ζωής του την επιδιόρθωση των ελεεινών δρόμων τής Σάντας.
Από την Ούζη ακολουθώντας την κοίτη του ποταμού της μετά τρεις ώρες κατεβαίνομε στην παραλία Δρόνας, και μετά άλλες τρεις ώρες φτάνομε στην Τραπεζούντα.
Συγκοινωνία μέ τήν Γαλίανα:
Από τo γεφύρι του ποταμού του Αι Γιάννη βαδίζοντας κατά το Κιμισλή φτάνομε μετά 20 λεπτά στο παρχάρι Τσατμάδες, όπου ενώνονται τα ρυάκια Κουζούκιολ και Ανάληψης.
Από τους Τσασμάδες παίρνοντας τον ανήφορο μετά μία ώρα διασχίζαμε το παρχάρι Γουζούκιολη και φτάναμε στου Κιμισλή.
Από κει κατηφορίζοντας κατά την Γαλίανα μετά δύο ώρες φτάνομε στο παρχάρι Αμπάρια, αφήνομε δεξιά μας το βουνό Κουραγμέντσα, κατηφορίζομε κατά το Μοναστήρι και βλέπομε δεξιά κι αριστερά όλα τα χωριά της Γαλίανας.
Από κει κατηφορίζοντας κατά την Γαλίανα μετά δύο ώρες φτάνομε στο παρχάρι Αμπάρια, αφήνομε δεξιά μας το βουνό Κουραγμέντσα, κατηφορίζομε κατά το Μοναστήρι και βλέπομε δεξιά κι αριστερά όλα τα χωριά της Γαλίανας.
 |
| Είσοδος ση Πιστοφάντων |
Συγκοινωνία με το Μοναστήρι Σουμελά, με την Κρώμνη, Άρτασα και Κιουμουσχα ν έ :
Από το Ισχανάντων οδεύοντας νοτίως παίρνομε τον ανήφορο κατά τα βουνά. Μετά 5 λεπτά ανεβαίνομε στην έξοχη τοποθεσία Ποντίλια, έπειτα αφήνοντας αριστερά τα Χαλία ανεβαίνομε μετά 15 λεπτά στ’ Ασερόνια, όπου στα παλιά τα χρόνια είχαν οι Ισχανανταίοι τους αχυρώνες τους.
Εκεί έχομε στα δεξιά μας κατά το ύψος του βουνού τα απότομα Καρτσώματα και τη Σιονούς τ' ομάλ. Από τ' Ασερόνια οδεύοντας νοτίως μετά 10 λεπτά ανεβαίνομε στο Μέγαν το Ρακάν κι αφήνομε αριστερά το παρεκκλήσι του Αγίου Πνεύματος και το Τσακαλάντων. Μετά 20 λεπτά ανεβαίνομε στο παρχάρι Ξερολίμνια, μετά άλλα 20 λεπτά φτάνομε στο μαγευτικό παρχάρι Κρεπέγαδα, μετά άλλα 10 λεπτά στο παρχάρι Κατσάλια, και μετά άλλα 20 λεπτά στον δημόσιο μεσαιωνικό δρόμο Τραπεζούντας - Βαϊβούρτης που λέγεται Κερβάν γιολ (δρόμος καραβανιών).
Εκεί διακλαδίζεται ο δρόμος. Ακολουθώντας το δεξί κλαδί του κατεβαίνομε στο Κοβλακά, περνούμε κάτω από το φρούριο του Ακρίτα, ανεβαίνομε στο παρχάρι Μονενέ, κι από 'κει κατηφορίζοντας κατά τον Σπενταμόν μετά δύο ώρες φτάνομε στον ποταμό Πυξίτη, στην Αγία Βαρβάρα και στο Μοναστήρι Σουμελά. Ακολουθώντας όμως το ζερβό κλαδί του και διασχίζοντας το οροπέδιο του Μετσίτ φτάνομε μετά μια ώρα στο μαγευτικό παρχάρι Αρνοστάλ (Αρνοσταύλ), μετά μιάμιση ώρα στο Τσαμέ πογάζ, και μετά άλλη μια ώρα στα χάνια του Αι Ζαχαρία.
Από κει κατηφορίζοντας διασχίζομε τα χωριά της Κρώμνης και μετά μιάμιση ώρα φτάναμε στο μαγευτικό χωριό Ζυγανίτα. Παραπάνω από το Ζυγανίτα ο δρόμος διακλαδίζεται, και το μεν ένα κλαδί αριστερά μέσον του βουνού Γορόσ μετά 4 ώρες μας φέρνει στο Κιουμουσχανέ, το δε άλλο δεξιά μετά 7 ώρες μας φέρνει στην Άρτασα.
Συγκοινωνία μ έ την Βαϊβούρτη
Από το Ισχανάντων οδεύοντας νοτίως συναντάμε τη Στοδούλ τ’ ορμίν, τα Χαντσάρια, τη Γοργόρ το λιθάρ, την ενορία Τσακαλάντων, και μετά μισή ώρα φτάνομε στην ενορία Πιστοφάντων.
Από κει μετά 5 λεπτά φτάνομε στον Άγιο Παντελεήμονα και στο Λεφτοκαρόν, και περνούμε ένα ρυάκι έχοντας δεξιά μας κατά τον ανήφορο τους Τασχανάδες, τον βράχο-βουνό Κατσκάρ, την λιμνούλα Σταύρωμαν και το Καζουκλή.
Από το ρυάκι μετά 20 λεπτά φτάνομε στους Μιντσινάδες αφήνοντας αριστερά μας το ερειπωμένο ξωκλήσι του Αγίου Θεοδώρου και την περίφημη καταβόθρα Δέκουφον.
Από τους Μιντσινάδες ανηφορίζομε κατά το Κετίκ αφήνοντας αριστερά μας την ονομαστή Σεξέν βερεν, της Κεμέρας τα λαγκάδια, το Τσιχούρ και βαδίζουμε κατά το Τάσκιοπρι που απέχει 15 λεπτά. Σ’ όλη τη διαδρομή απ’ το Πιστοφάντων μέχρι Τάσκιοπρι έχομε αριστερά μας τους μεγαλοπρεπείς γκρεμούς των Πιστοφάντων και του Ζιαρέτ, το ξακουσμένο παρχάρι Σκορδέν και το πανύψηλο μας βουνό Ζιαρέτ ταγ που έχει στις πλαγιές του έναν μικρό παγετώνα.
Απ' τό Τάσκιοπρι μπαίνομε στα Τουρκοχώρια του κάμπου Βαϊβούρτης και μετά 12 ώρες φτάνομε στή Βαϊβούρτη. Από τό Πιστοφάντων αν θέλει κανείς να εκδράμει στο παρχάρι Κωφολίβαδο θα κατηφορίζει Β.Α του χωριού, κι αφού διασχίζει τις θέσεις Ταχμάζ, Αναπαυτέρ, Πλακόπα και Αγράπια κατεβαίνει μετά 15 λεπτά στον ποταμό Γιάμπολης, περνά τους Κερχανάδες με το παρεκκλήσι της Αγίας Κυριακής, φτάνει στο Ζουρνατσάντων, ανεβαίνει στο Ξιμυτόν το λιθάρ και φτάνει στο Κωφολίβαδον.
[1]Τους κατοίκους Ισχανάντων τους θαύμαζαν οι άλλοι Σανταίοι για την επιτηδειότητα τους στο κάθε τι, μα και τους κατάκριναν για τις επιδείξεις τους και για την σπατάλη των οικονομιών τους.Χαρακτηριστικό είναι το τραγούδι:
Ισχανάντ οι κουρφιγμέν κι ας σο χρέος φουρκιγμέν.
[2] Μεταξύ Κατάρουξαςς καί Κιμισλή βρίσκονται δύο μεγάλες πέτρες μία επάνω στήν άλλη. Τις λέγαμε: Ό γέρων καί ή γραία.
[3] Παραπάνω από τα Σουλάχα και πίσω από τό Κερβάνγιολ κατά τό
Κοβλακά καί τό Καζουκλή βρίσκεται τό φημισμένο κοντόχορτο ζ ο υ γ ο ύ δ,πού
άν καί σκληρό έπαιξε τόν ρόλο του στήν άνάπτυξη της κτηνοτροφίας Σάντας.
[4] Η απόσταση ενός λεπτού της ώρας ισοδυναμεί με 60-80 μέτρα
[5]Ρακάν λέγαμε τό κύρτωμα τής ράχης του βουνού πού έκρυβεαπό τά μάτια μας τις παραπέρα κοιλάδες, πεδιάδες, χαράδρες κλπ.
[6] Γιρτ λέγαμε μικρή έκταση καλλιεργήσιμης γης η χορτολίβαδου.
Μιλτιάδης Κ. Νυμφόπουλος
"ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ"
ΔΡΑΜΑ 1953
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου