Η ζωή & η δράση των ανταρτών του Πόντου

Το αντάρτικο που φούντωσε σε ορισμένες περιοχές του Πό­ντου δεν ήταν εξέγερση γενική ώ­στε ν' ανάψει η φωτιά από παντού.

Όταν επιχειρήθηκε να πάρει πολι­τική χροιά, ήταν αργά πια. Έδωσε το πρόσχημα να στηθούν αγχόνες με τα δικαστήρια ανεξαρτησίας του Κεμάλ και οδηγήθηκαν στο θά­νατο ό,τι εκλεκτό είχε ο Πόντος.

Απορφανίστηκε από τα πρόσωπα εκείνα που θα ήταν σε θέση να ο­δηγήσουν το δυστυχή ποντιακό λα­ό στο δρόμο των ονείρων του.

Είναι χωρίς αμφιβολία γεγο­νός αναμφισβήτητο ότι οι Πόντιοι δεν κάθισαν με σταυρωμένα τα χέ­ρια κάτω από το μαχαίρι του Τούρ­κου.

 Οι ψυχές είχαν χαλυβδωθεί σε μια παθητική αντίσταση και καρτερία από τους κατατρεγμούς αιώνων κάτω από το πέλμα του δυ­νάστη, αλλά το μαχαίρι έφτασε στο κόκαλο τελευταία κατά το κίνημα του Κεμάλ και δεν υπήρχε πια άλ­λος τρόπος παρά να αντιμετωπί­σουν τη βία με την αντίσταση των Ποντίων, που υποθάλπτονταν βέ­βαια σε κάθε ευκαιρία και από τους Ρώσους, που ταυτίζονταν με τα συμφέροντά τους.

Με τους άνδρες που έφευγαν από τα διαβόητα, εξοντωτικά τάγ­ματα εργασίας, με άλλους που έφευγαν από τις πόλεις και χωριά, για να γλιτώσουν το μαχαίρι, άρχι­σε το αντάρτικο.

Σιγά - σιγά όμως οι λιγοστοί στην αρχή έγιναν πολ­λοί και με τον καιρό γέμισαν από α­ντάρτες τα βουνά του ανατολικού και δυτικού Πόντου.

Θόδωρος Κουρτίδης

Στ' ανατολικά όμως μόνο τα παλικάρια της εφτάκωμης ηρωικής Σάντας πολέμη­σαν με αρχηγό το θρυλικό καπετάν Ευκλείδη, ο οποίος και κατόρθω­σε τελικά να έρθει στην Ελλάδα.

Αναμφίβολα το μεγαλύτερο βάρος της ένοπλης αντίστασης το σήκωσε ο δυτικός Πόντος. Πλή­θος οι αντάρτες από τη Σαμψού­ντα, την Πάφρα, καθώς και τις άλ­λες πόλεις ανατολικότερα, συ­γκρότησαν πολυάριθμα τμήματα το καθένα με τον αρχηγό του.

 Και εδώ είναι το τρωτό σημείο, που δεν υπήρχε συντονισμός κοινής δράσεως με κοινό αρχηγό και γενι­κό αρχηγείο. Όσο λοιπόν οι Έλλη­νες αντάρτες έβλεπαν και μάθαι­ναν για τους θανάσιμους εκτοπι­σμούς και τις σφαγές των ομοφύ­λων και ομοδόξων τους, τόσο έβραζε η ψυχή τους για εκδίκηση και έκαναν τολμηρές εξορμήσεις πότε στα τουρκικά χωριά, τα οποία λεηλατούσαν και τα έβαζαν φωτιά, ενώ παράλληλα ξεκινούσαν να συ­ναντήσουν τους Τσέτες, τους Τζανταρμάδες ή τον τουρκικό στρατό.

 Μαζί με τους αντάρτες ζούσαν α­ναγκαστικά και τα γυναικόπαιδα τους, τα οποία τα έπαιρναν μαζί τους στις απάτητες βουνοκορφές για να γλιτώσουν απ' τη σφαγή. Τα εξασφάλιζαν στα λημέρια τους, όταν έκαναν τις εξορμήσεις τους, για να προμηθευτούν τρόφιμα.

Εκεί σε περιοχές δυσκολοπάτητες, με αρχηγούς σαν το γενικό αρχηγό Ιστίλ αγά από το Κιοβτσέ - Πουνάρ, Καπετάν Ευκλείδη από τη Σάντα, Ταχτσή Παπάς (ΠαπαΧαράλαμπο) από το Τσιγκίρ, τον Βασίλ Ουστά και Αγαθοκλή Παπαδόπου­λο από το Τσιγκίρ, Καρά Τολμά και Κιβράκ Κιόι, Τιμίτ Ουστά από τη Γιαρίμτσα, Καρά Λαζίκ από το Πο χτσά - Αρμούτ, Θεόδωρο Κούρτογλου από τη Αγιάχ - Λαλάν, Βασί­λειο Ασλανίδη από το Κιρέζ - Τεπέ, Καρά Ιστίλ από το Κουσλού - Κιόι, Ανέστη από Τσαμ - Αλάν, Ντελή Λάζαρο Παπαδόπουλο από την Έρπαα και πολλούς άλλους επώνυ­μους και ανώνυμους, δίνονταν μά­χες, άγριες, πεισματικές, παράξε­νες και φαρμακερές, γιατί, ενώ κροτάλιζαν τα πολυβόλα και βρο­ντούσαν τα κανόνια και ενώ οι άν­δρες, κολλημένοι πάνω στα βρά­χια τους, ένα με τις πέτρες για να μη δώσουν στόχο, σημάδευαν και έριχναν στο ψαχνό, λίγο παραπίσω χιλιάδες γυναικόπαιδα, μακρύτε­ρα κάπως από το πεδίο της μάχης συνωστίζονταν με τους παπάδες τους και προσεύχονταν κάνοντας παρακλήσεις στην Υπεραγία Θεο­τόκο, να μην πάθουν τίποτε οι πο­λέμαρχοι προστάτες τους.

Καπετάν Ευκλείδης

Παρ' όλες τις προσπάθειές του ο Κεμάλ δεν κατόρθωσε να καταβάλει τους ανίκητους αντάρ­τες.

Έστειλε κατ' επάνω τους ακό­μα και τον κουτσό της Κερασού­ντος Τοπάλ Οσμάν με τις συμμορί­ες του από Τουρκολαζούς, που όμως δεν κατόρθωσε και αυτός τί­ποτα παρά τις καυχησιολογίες του ότι θα τους καθυποτάξει. Κατόπιν ο Κεμάλ έστειλε τακτικό στρατό, οπότε δόθηκαν πολλές μάχες και γράφηκαν  λαμπρές σελίδες δόξας των ελληνικών όπλων.

Μόνο τμηματικά και σκόρπια περισώθηκε το έπος της ένοπλης αντίστασης του Πόντου κι αυτό στις αναμνήσεις των πολεμιστών και στις σελίδες των ιστοριών που έγραψαν πόντιοι συγγραφείς.

Το γεγονός και μόνο ότι ο Κεμάλ, με τους ατάκτους του στην αρχή και τον τακτικό τουρκικό στρατό του αργότερα, δε μπόρεσε τελικά να υποτάξει τους ανυπότακτους, που μόνο με τη σύμβαση της ανταλλα­γής των πληθυσμών παράδωσαν τα όπλα και ήλθαν σώοι στην Ελλά­δα, δείχνει την έκταση και τη δύνα­μη του ανταρτικού αγώνα του Πόντου».

Δημήτρης Παυλίδης

 «Πώς και γιατί εματαιώθη η Δημοκρατία του Πό­ντου»

   Αθήνα  1956