ΤΟ 1857 ΣΥΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΟΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ

Στις 18 Φεβρουαρίου 1856, ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ, κάτω από την πίεση των μεγάλων δυνάμεων, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, υποχρεώθηκε να εκδόσει το διάταγμα Χάτι Χουμαγιούν περί ανεξιθρησκείας και άλλων ελευθεριών των υπό­δουλων λαών της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το άρθρο 8 του διατάγματος όριζε:

Επειδή όλες οι θρησκείες θα λατρεύονται ελεύθερα στην αυτοκρατορία μου, κα­νένας υπήκοος μου δεν θα έχει δυσκολίες στην λατρεία της θρησκείας του και κατά κανέναν τρόπο δεν θα ενοχληθεί για αυτό.

Πολλοί κρυπτοχριστιανοί αναθάρρησαν τότε και όταν έμαθαν ότι ο Πέτρος Σάβ­βα Σιδηρόπουλος, από κρυπτοχριστιανός Πεχλίλ αναγνωρίστηκε ως χριστιανός από τον γενικό διοικητή (βαλή) Τραπεζούντας, αποφάσισαν να εκμεταλλευτούν το Χάτι Χουμαγιούν και να ζητήσουν την αναγνώριση τους ως χριστιανών.

Τον Ιούλιο του 1857 συγκεντρώθηκαν από όλη την περιοχή στη μονή Θεοσκεπάστου της Τραπεζούντας, προχώρησαν στην εκλογή επιτροπής και συνέταξαν επιστο­λή προς τις πρεσβείες των μεγάλων δυνάμεων, το οικουμενικό πατριαρχείο και τον σουλτάνο. Από την επιστολή φαίνεται και η συμμετοχή αντιπροσώπων:

Άγιος Γρηγόριος Τραπεζούντας

Δια του παρόντος ημών αποδεικτικού ενσψραγίστου επιτροπικού γράμματος δηλοποιούμεν ημείς οι εκ των επαρχιών των δύο Μητροπόλεων αγίου Τραπεζούντος και Χαλδίας, κάτοικοι των χωρίων Κρώμνης, Σάντας, Κοβάσης, Πάρτης (Παρτίν), Γιαγλήτερε, Σταύρης (Σταυρί), Μούζενας, Στύλου, Χάραβας, Ταντουρλού, Σήσε, Πόντιλας, Θέρσας, Άγουρσας, Λαραχανής, Καπήκιογιου, Γαλιάνας, Χατζάβερας, Κάβαρας και λοιπών, ότι κοινή γνώμη και εν μια σύμπνοια και ομονοία απεκατεστήσαμεν από μέρους πάντων ημών πληρεξουσίους επιτρόπους τον Κύριον Τοσούνογλου Μουσταφάν Γιαζιτζήν μετά της συνοδείας αυτού Μουσταφάν Τορσούνογλου και Σουλεϊμάνογλου Ισμαήλην, εις το να απολογηθώσιν και δώσωσιν τους αποχρώντας λόγους εις ο,τιδήποτε ερωτήσεις θέλουσι γίνει δια την οποίαν υπόθεσιν εστάλησαν εις Κωνστα­ντινούπολη.

Εις τους κυρίους τούτους έχομεν παραδεδομένας την στερεάν ημών απόφασιν και την κοινήν ημών γνώμην εις το να ενεργήσωσιν καθ' οίον τρόπον δύνανται την αποκάλυψιν της άχρι τούδε κεκρυμμένης παρά τοις οθωμανοίς ανατολικής θρησκείας μας. Όθεν παρακαλούμεν τους εξοχωτάτους πρέσβεις των Αυτοκρατορικών δυνάμε­ων Αγγλίας, Γαλλίας, Αυστρίας, Ρωσσίας και Ελλάδος, όπως αναγνωρίσωσιν αυτούς τη δυνάμει του παρόντος ενσφραγίστου επιτροπικού ημών γράμματος γνησίους ημών επιτρόπους, και οδηγήσωσιν αυτούς τα δέοντα υπέρ της ανακαλύψεως της θρησκείας και ελευθερίας ημών.

Δια τούτο λοιπόν έγινε το παρόν ανά χείρας αυτών αποδεικτικόν και τη σφραγίδι ενός εκάστου εσφραγισμένον επιτροπικόν γράμμα και εδόθη αυτοίς φέρειν εις ένδειξιν εν παντί τόπω και δικαστηρίω χρείας τυχούσης.

1857, Ιουλίου 15, εν Τραπεζούντι

Ακολουθούν υπογραφές και σφραγίδες:

Ετζέμογλους Πίρης,

Τζάχαλος Μαχμούτης,

Καγιάογλους Εμίνης,

Κριθαράσογλους Γιουσούφης,

 Μουσταφάογλους Ιμπραΐμης,

 Μουράτογλους Ουσεΐνης,

Βελόγλους Ισμαΐλης,

Ισμαΐλογλους Χουρσούτης,

 Γετίμογλους Μεχμέτης,

 Μαχμούτογλους Οσμάνης,

 Βαΐζογλους Μικτάτης,

 Τεμίρογλους Πεχλήλης,

 Πακόγλους Σουλεϊμάνης,

Ζεχιραλόγλου Κουνταχτζήχασαν,

 Πεκίρογλους Μαγιανάρ,

Οσμάν Ταραχατζή,

Σουλεϊμάνογλου Καζάζοσμάν,

 Μολλόγλου Μαχμούτογλου Ισμαήλ,

Γιακουσόγλου Τεμέλ,

 Πεκίρογλους Ισμαήλης,

 Χατζόγλου Μαχμούτης,

Ζεχιραλόγλους Μεχμέτης,

 Πεσίρογλους Ισμαήλης,

Μαχμούτογλους Οσμάνης,

 Σαρατζόγλους Σουκιουρους,

Ετζίμογλου Χατζή οσμάν,

 Μεμέογλους Τεμέλης,

Μουσταφάογλου Μαχμούτ,

 Σαπάνογλους Μεμίς,

 Χατζή Οσμάνογλους Κιαμίλης,

Αλίογλου Γιουσούφης,

Χουρσούτογλους Τεμέλης,

 Σουλεϊμάνογλου Ισλάμ,

Καπαχασάν Ογλου Μουράτ,

Ισμαήλογλου Ισμέρ,

Κασίμογλου Οσμάν,

Χασάνογλου Ουσεΐνης,

Πίραγανην Ογλου Οσμάν,

Καλτζόγλου Οσμάν Ογλου Σουλεϊμάν,

Τεβετζή Σουλεϊμάνογλου Οσμάν,

Τζορτανασογλού Αχμέτογλου Ισμαήλμ,

Ουσεήνογλου Κασίμης,

Κορεμήνογλου Σου­λεϊμάν,

Πιλίτζ Τουρσούνογλου Μουσταφά,

Γιουσούφογλου Μουσταφάγιαζιτζη.

Οι Έλληνες αυτοί κρυπτοχριστιανοί, όπως φαίνεται από τις υπογραφές τους, εί­χαν... εξελληνίσει τα ονόματά τους με κάποιες ελληνικές καταλήξεις, όπως Πίρης αντί Πιρ, Μαχμούτης αντί Μαχμούτ, Εμίνης αντί Εμίν, Γιουσούφης αντί Γιουσούφ κ. τ. λ. Η ορθογραφία των ονομάτων είναι εκείνη του εγγράφου.

Η επιτροπή των κρυπτοχριστιανών κατόρθωσε να κινήσει, στην Κωνσταντινού­πολη όπου πήγε, το ενδιαφέρον του οικουμενικού πατριαρχείου, των ξένων πρεσβει­ών και της οθωμανικής εξουσίας και να επιτύχει την αναγνώριση 20.000 περίπου κρυπτοχριστιανών ως χριστιανών ορθοδόξων, που μπορούσαν πλέον να λατρεύουν τον Θεό τους, όπως οι ίδιοι ήθελαν.

Προηγουμένως είχε καταφέρει να κινήσει το ενδιαφέρον για το πρόβλημά τους, του Ρώσου πρόξενου στην Τραπεζούντα Αλέξανδρου Μασνίν, νεοφερμένου τότε στην πρωτεύουσα του Πόντου, και των άλλων προξένων, εκτός του Άγγλου Φ. Τζ. Στίβενς, ο οποίος τους κατηγόρησε ότι παρουσιάζονται ως χριστιανοί, για να απο­φύγουν τη στράτευση!