Οι εθνομάρτυρες του Ακ Νταγ Μαντέν

Αρχές του 1921 ιδρύονται τα Δι­καστήρια Ανεξαρτησίας της Αμάσειας, με απόφαση του Μουσταφά Κεμάλ, που επικυρώθηκε από τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας.

Τον Ιανουάριο του 1921 συνελήφθη­σαν οι κληρικοί και το προσωπικό της Ιε­ράς Μητρόπολης Αμάσειας, στην έδρα της Μητρόπολης Σαμψούντα.

Μεταξύ των συλληφθέντων ήσαν και οι:

Ευθύμιος Αγριτέλης

-   Ευθύμιος Αγριτέλλης, επίσκοπος Ζή­λων, βοηθός του μητροπολίτου Αμάσειας Γερμανού Καραβαγγέλη.

-   Πλάτων Αϊβαζίδης, πρωτοσύγγελος της Μητρόπολης Αμάσειας.

Όλοι τους οδηγήθηκαν δέσμιοι στις φυλακές Αμάσειας για να δικαστούν με την κατηγορία ότι επιδίωκαν τη δημιουργία Ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου.

Από 'κεί και στο εξής οι συλλήψεις ήταν συνεχείς, αλλά οι πρώτες δίκες άρχι­σαν τον Αύγουστο του 1921. Να σημειωθεί όμως ότι οι δίκες στο Έκτακτο Στρατοδικείο της Αμάσειας, είχαν ξεκινήσει από τον Μάϊο του 1921, με καταδικαστικές απο­φάσεις για όλους ανεξαιρέτως τους προσαχθέντες στο Στρατοδικείο.

Οι συλλήψεις και η παραπομπή σε δίκη τριάντα ομογενών από το Ακ Νταγ Μαντέν

Στο Ελληνικό Μεταλλείο του Άκ νταγ, μετά την καταστολή του αντικεμαλικού κινήματος, συνελήφθησαν κατά τον μήνα Μάϊο του 1921 οι πρόκριτοι:

Γεώργιος Παπαδόπουλος

Γεώργιος Παπαδόπουλος, αρ­χιερατικός επίτροπος και έξαρχος μητροπολίτη Χαλδίας, ετών 49, καταγό­μενος από το χωριό Πόσικ (ή Κεΐσογλου Μεζηρεσί) του Μαντέν.

Η πρεσβυτέρα Δέσποινα με τον γιο της Πρόδρομο έφυ­γαν κυνηγημένοι από την Τουρκία και κατ' αρχάς εγκαταστάθηκαν στα Καϊλάρια (Πτολεμαΐδα) και στη συνέχεια στην πε­ριοχή του Αλμυρού, όπου ο Πρόδρομος δημιούργησε τη δική του οικογένεια, ερ­γαζόμενος σαν λογιστής στην Ένωση Γεωρ­γικών Συνεταιρισμών Αγχιάλου.

Τα παιδιά του Δέσποινα και Γιώργος ζουν σήμερα στην Αθήνα και Ευξεινούπολη Μαγνησίας αντίστοιχα. Στις 29-4-1943 ο Πρόδρο­μος εκτελέστηκε στα 37 του χρόνια μαζί με άλλους 12 πατριώτες αγωνιστές, από τα κατοχικά στρατεύματα στα πρανή του όρους Όθρυς, σιμά στο εκκλησάκι του Αϊ- Σπυρίδωνα.

Ο Γ. Κανδηλάπτης εσφαλμένα ανα­φέρει («Ποντιακή Εστία» τ. 23/1951 σελ. 1182) ότι ο Πρόδρομος Παπαδόπουλος, εργασίες του οποίου για το Μαντέν δη­μοσιεύτηκαν στα «Ποντιακά Φύλλα» (τ. 17-18 σελ. 259 κ τ. 20 σελ. 340 έτ. 1937) ήταν γιος του τότε(1951) αρχιερατικού επιτρόπου Μητρ. Ξάνθης παπα-Γιώργη Παπαδόπουλου.

Βασίλειος Φελέκης

Βασίλειος Φελέκης, ιεροδιάκονος, διευθυντής Σχολών της πόλης, ετών 42,από την πόλη του Μαντέν ενορία Αγ. Χαραλάμπου.

Ιωακείμ Παπαδόπουλος, δικολάβος, αδελφός του Παπαγιώργη.

Νικόλαος Μουρατίδης, επιχειρηματίας, γνωστός ως Νικολάφεντης, Σταυριώτης, ο πλουσιότερος ομογενής, κάτοικος Άκνταγ Μαντέν. Σήμερα ζουν στην Αθήνα τα εγγόνια του Νίκος και Φώφη, παιδιά του γιου του Αβραάμ.

Ιωάννης Χαμαλίδης, επιχειρηματίας, γνωστός ως Σαρρήγιαννες. Η χήρα του Αυθέντρα και οι γιοι του εγκαταστάθηκαν μετά την Ανταλλαγή στην Αριδαία Πέλλας. Ήταν κάτοικος Μαντέν, ενορία Αγ. Χαραλάμπου.

Λεωνίδας Αδαμόπουλος, έμπορος, μέσα στην πόλη. Ο γιος του Κων/νος έζησε στην Αριδαία Πέλλας.

Παύλος Κεμεντζετζίδης ή Κεμανετζΐδης, προύχοντας, λόγιος, γνωστός ως Παυλή-κεχαγιάς, από το χωριό Γαράτζορεν.Ο γιος του Κεμανετζίδης ή Παύλου Χαράλαμπος εγκαταστάθηκε στην Πύλη της Φλώρινας.

Ηλίας Αμπατζιάδης,προύχοντας, από το χωριό Τολούζ. Ο γιος του Αβραάμ έζησε στην Κυρακαλή Κοζάνης.

Γεώργιος Αμαραντίδης, πρωτοπαλαιστής, από το χωριό Πατσατάχ του Μαντέν, που άγνωστο για ποιο λόγο επικράτησε και τον γράφουν Μαραντίδη. Η χήρα του, γνωστή ως Τσιρκινίνα, με τα παιδιά της έζησαν στο Δασωτό Ν. Δράμας, όπου και σήμερα κατοι­κούν τα εγγόνια του και έχουν το σωστό επώνυμο Αμαραντίδης.

Σοφοκλής Παπαδάκης, του Αθανασίου, έμπορος από το Μαντέν, ενορ. Αγίου Χα­ραλάμπου. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Άψαλο Πέλλας.

Θεολόγος Παπαδάκης, εκπαιδευτικός, αδελφός του Σοφοκλή.

Παντελής Καραχισαρίδης, δάσκαλος, εξάδελφος του Παπαευθύμ', του ψευτοπατριάρχη.

Θεόδωρος Τοσουνίδης, έμπορος από το Μαντέν, ενορία Αγίου Χαραλάμπου. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στη Βυρώνεια Σερρών. Αδέλφια του ο Σωκράτης και ο Χαράλαμπος, παιδιά του Σάββα.

Σωκράτης Τοσουνίδης, έμπορος.

Χαράλαμπος Τοσουνίδης, έμπορος

Αναστάσιος Ιωσηφίδης, του Λαζάρου και της Κυριακής, δικολάβος, ετών 32, Σταυριώτης, από το Μαντέν. Ο γιος του Νικόλαος Λαζαρίδης ζεί σήμερα στη Σωσάνδρα Πέλλας, γεννημένος το 1916.

Γεώργιος I. Κιουπτζίδης, έμπορος - Σταυριώτης (Σεκίρ-Εφέντης). Μέγας παράγοντας της ομογένειας στο Άκνταγ Μαντέν, πεθερός του Νικολαφέντη (ό.π. αρ. 4). Συγγενείς και απόγονοι του ζουν σε διάφορα μέρη της Β. Ελλάδας.

Ιωάννης Σαρασίτης, έμπορος.

Μιχαήλ Εφραιμίδης (Μιχαήλ - αγάς), έμπορος, πρώην έξαρχος μητροπ. Χαλδίας, πατέρας του πρώην βουλευτή και ευρωβουλευτή του ΚΚΕ Βασίλη Εφραιμίδη.

Ηλίας Περπερίδης, έμπορος.

Βασίλειος Γιουματζίδης, έμπορος - δεκατιστής. Από το Μαντέν, ενορία Αγίου Γε­ωργίου. Ο εγγονός του Βασίλειος, γιος του Μελέτη, κάτοικος Έδεσσας , βουλευτής Πέλλας του ΠΑΣΟΚ.

Λάζαρος Καλαϊτζίδης.

Χαράλαμπος Καλαϊτζίδης

Χαράλαμπος Τσάτσος, δάσκαλος από  το Μαντέν, ενορία Αγ. Χαραλάμπου. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στη Νέα Αμισό  Ν. Δράμας.
Ηλίας Κιουπτζιδης, από το Μαντέν,  Σταυριώτης, της γνωστής μεγάλης οικογένειας.
Α. Μυστακίδης, προύχοντας, συγγενής του Παπαευθύμ’

Κοσμάς Κοσμίδης
Και τρεις ακόμη, των οποίων είναι άγνωστα τα ονόματα.
Οι πιο πάνω κορυφαίοι παράγοντες και  επιτυχημένοι ο καθένας στον τομέα της δραστηριότητάς του, κλείστηκαν στις φυλακές του  Άκνταγ Μαντέν, με τις εξής κατηγορίες:

α) ότι με το πρόσχημα της συντήρησης του Ορφανοτροφείου, μαζεύουν συνδρομές για την ανεξαρτησία του Πόντου,

β) ότι υποστήριξαν το αντικεμαλικό κίνη­μα, και μάλιστα ότι φιλοξένησαν τον αντικεμα­λικό ηγέτη Ναζήμ-μπέη και τους συνεργάτες του,

γ) ότι εξόπλισαν ανταρτικά σώματα εναντί­ον του καθεστώτος.
Ακόμη, απαγγέλθηκαν και ειδικές, κατα­σκευασμένες κατηγορίες, για αρκετούς από αυτούς.

Με αφορμή την κατηγορία για το Ορφανο­τροφείο, να πούμε ότι κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, εξορίστηκαν περί τις 50.000 ομογε­νείς, μέσα στο καταχείμωνο, από τα παράλια του Ευξείνου Πόντου, προς τις περιφέρειες Άκνταγ Μαντέν και Μπογαζλιάν, από τους οποίους οι περισσότεροι απεβίωσαν στις πο­ρείες από τις κακουχίες (Λευκή Σφαγή), ενώ τα λίγα ορφανά που διασώθηκαν, προσπαθούσαν να επιβιώσουν ζητιανεύοντας. Επίσης ορφά­νεψαν και άλλα παιδιά, λόγω του ότι οι γονείς τους εξοντώθηκαν στα Αμελέ Ταμπουρού και στον πόλεμο που προηγήθηκε.

Οι κάτοικοι του Άκνταγ Μαντέν προχώρη­σαν στην ίδρυση Ορφανοτροφείου, για να στεγαστούν τα ορφανά στα οποία αναφερθήκαμε.

 Πριν από τη λειτουργία του Ορφανοτροφείου, ο επιχειρηματίας Δωρό­θεος Μουρατίδης, αδελφός του Νικολάφεντη, άνθρωπος ευαίσθητος, φιλάνθρωπος και πονόψυχος, συντηρούσε 36 ορφανά επί 3 μήνες με δικά του αποκλειστικά χρηματικά και άλλα μέσα.

Επίσης άλλα 30 ορφανά, ακολουθώντας το παράδειγμά του, φρόντισε και συντηρούσε άψογα και ο Νικολάφεντης. Όμως, και τα άλλα τους αδέλφια προσέφεραν τα μέγιστα προκειμένου να λειτουργήσει το Ορφανοτρο­φείο.

Οι αδελφοί Μουρατίδη είχαν την ιδέα και την ξεκί­νησαν, στη συνέχεια όμως και πολλές άλλες οικογένειες εύπορων ομογενών, από την πόλη και τα άλλα χωριά του Μεταλλείου ανταποκρίθηκαν πρόθυμα και βοήθησαν υλικά και ηθικά, ανάλογα με τις δυνάμεις τους, στην υλοποίηση της θεάρεστης αυτής προσπάθειας.

Στις 19 Ιουνίου 1921 κατόπιν διαταγής του διοικητή και του ταγματάρχη Χωροφυλακής, που ήρθαν επί τούτου από την Υοσγάδη, οδηγούνται οι πιό πάνω ιερείς, δάσκα­λοι και λοιποί πρόκριτοι με τη συνοδεία 50 τζανταρμάδων στις φυλακές της Υοσγάδης.

Όταν η συνοδεία έφτασε στη θέση Τασπουνάρ, κοντά στο ξωκκλήσι του Αγ. Βασιλείου, οι επικεφαλής της επέτρεψαν στις οικογένειες των συλλη­φθέντων να αποχαιρετήσουν τους οικείους τους. Η στιγ­μή του αποχαιρετισμού ήταν εξαιρετικά φορτισμένη και απερίγραπτη η συγκίνηση όλων των συγγενών, διότι ήταν βέβαιη η εξόντωση των εξοριζόμενων.

Τα γυναικόπαιδα θρηνούσαν για τους γονείς, τους αδελφούς και τα άλλα προσφιλή τους πρόσωπα. Λιποθυ­μίες, εναγκαλισμοί προσώπων με γοερά κλάματα, σχίσιμο ρούχων και ολοφυρμοί, συνέθεταν την τραγική εκείνη ει­κόνα.

Μετά τον αποχαιρετισμό ξεκίνησαν για την Υοσγάτη, όπου έφτασαν ύστερα από τριήμερη πορεία. Σε ιδιαίτερη άμαξα, καθόταν ο υπόδικος εκπαιδευτικός Θεολόγος Παπαδάκης με ένα κιβώτιο που περιείχε κοινοτικά έγγραφα, κατασχεμένα από τους Τούρκους.

Στις φυλακές της Υοσγάτης παρέμειναν 35 ημέρες και μετά τους μετέφεραν στην Αμάσεια, όπου έφτασαν στις 29 Ιουλίου 1921. Εκεί τους έριξαν στις φυλακές, όπου κρα­τούνταν και ομογενείς από τη Σαμψούντα, τη Πάφρα, την Τραπεζούντα, το Αλάτσαμ, το Τσορούμ, την Κερασούντα και από άλλα μέρη του Πόντου, υπόδικοι και αυτοί, με τις ίδιες περίπου κατηγορίες.

Η κατάσταση μέσα στα ερειπωμένα κτήρια των φυλα­κών ήταν απελπιστική. Βρώμα και δυσωδία παντού. Οι επι­δημίες δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνισή τους εξαιτίας του συνωστισμού και των άθλιων συνθηκών συγκατοίκησης και διαβίωσης. Οι αρχές λόγω της εκδήλωσης εξανθημα­τικού τύφου, μετέφεραν αρκετούς από τους κρατούμενους σε ένα μισοδυαλυμένο συγκρότημα, πρώην φρενοκομείο (Τιμαρχανέ).

Οι δίκες άρχισαν στις 20 Αυγούστου 1921 κατά ομά­δες.

Πρόεδρος του δικαστηρίου ο δικηγόρος Πάφρας και μετέπειτα βουλευτής της Εθνοσυνέλευσης στην περιφέρεια της Αμισού (Σαμψούντας), Κεβατζέ Ζατέ Εμίν μπέης, με δύο ακόμη δικαστές στην έδρα και έναν γραμματέα.

Επρόκειτο - όπως και όλες - για πα­ρωδία δίκης. Καταπατήθηκε εκεί κάθε έννοια δικαίου, δικαιωμάτων και ανθρώ­πινης αξιοπρέπειας. Ο φανατικός είρωνας, επιθετικός και προκατειλημμένος Εμίν μπέης, δεν έδινε καμιά σημασία στα λεγό­μενα των κατηγορουμένων.
Εκείνος είχε ήδη πάρει τις αποφάσεις του. Όλοι, από τις πρώτες κιόλας στιγμές της διαδικασί­ας, είχαν αντιληφθεί το τι τους περίμενε. Μέσα στις φυλακές της Αμάσειας, μέχρις ότου απαγχονισθεί ο παπα-Γιώργης, οι κρατούμενοι ομογενείς λειτουργήθηκαν κάποιες φορές. 
Για μια από αυτές τις Θείες Λειτουργίες, που έγινε την Κυριακή 5/18 Σεπτεμβρίου 1921, λίγες ημέρες πριν από τον απαγχονισμό τους, ο Δημήτρης Ψαθάς γράφει στο γνωστό του έργο «ΓΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ» (σελ. 425-426, ΕΚΔ. ΜΑΡΗ, ΑΘΗΝΑ - 1966).

[«Την έπομένη τό πρωί, Κυριακή 5 του Σεπτέμβρη 1921, μαζεύτηκαν στα 2 ακραία κελλιά της φυλακής, όπου έγινε λειτουργία με τον παπα-Γιώργη από το Άκδαγ Ματέν, και τον διάκο Βασίλειο Φελέκη, μέσα σε μια βαριά ατμόσφαιρα κατήφειας και θλίψης. Ο διάκος για να εμψυχώσει τους μελλοθανάτους που ήταν σίγουροι όλοι για την καταδίκη τους, έβγαλε λόγο που κατέληξε με τους γεμάτους νόημα στίχους:

«Όταν κάποτε τρώγονταν, τα φύλλα της αμπέλου

από την αίγα την τρελλή, το κλήμα της απάντησε:

 - Όσο κι αν τρως αλύπητα, τα πράσινά μου φύλλα,

 καινούργια θα βλαστήσουνε κλωνιά σταφυλοφόρα,

που το ζουμί τους θα γενή σπονδή στο σφάξιμό σου».

Πλάτωνας Αϊβαζίδης

Ύστερα κοινωνήσα­νε όλοι τους με επικεφαλής τον πρωτοσύγκελλο Πλάτωνα, πού στρέφοντας το πρόσωπο του στους συντρόφους του είπε:

«Συγχωρήσατέ με και ο Θεός συγχωρήσαι υμάς». Η ομάδα των καταδικασθέντων σε απαγχονισμό 69 Αμισηνών (Σαμψουνταίων) και Μπαφραίων, οδηγήθηκε στα ικριώματα της Πλατείας Ωρολογίου της Αμάσειας την 8^η / 21 Σεπτεμβρίου 1921.

Εκείνη την ημέρα άφησαν την τελευ­ταία τους πνοή στην πατρίδα του γεωγράφου Στράβωνα 68 ομογενείς, σε εκτέλεση της απόφασης που εκδόθηκε από το δικαστήριο την προηγούμενη 7/20 Σεπτεμβρίου 1921.

Ο 69^ος, ήταν ο Ευθύμιος Αγριτέλλης, επίσκοπος Ζήλων, που είχε ήδη απεβιώσει στις 29-5-1921 μέσα στις φυλακές. Παρόλα αυτά όμως, οι απαίσιοι εκείνοι δικαστές, τον κατα­δίκασαν κι αυτόν στην εσχάτη των ποινών.

Η καταδικαστική απόφαση

«Επειδή απεδείχθη ότι οι παρόντες καί τίνες των απόντων εσκέπτοντο και ενήργουν να ιδρύσουν Δημοκρατίαν του Πόντου, αποσπώντες μέγα τμήμα του Οθωμανικού Κρά­τους, από Τραπεζούντος μέχρι του Ζονγκουλντάκ και προς το εσωτερικόν μέχρι Σεβαστείας, καταδικάζονται εις τον δια αγχόνης θάνατον οι:

1. Παπα-Γεώργιος Παπαδόπουλος,

 2. Ιωακείμ Παπαδό­πουλος,

3. Νικόλαος Μουρατίδης,

4. Γεώργιος Κιουπτζίογλου,

5. Ιωάννης Χαμάλογλου,

 6. Παύλος Κεμανετζίδης ή Κεμεντζετζίδης,

 7. Λεωνίδας Αδαμόπουλος,

 8. Παντελής Καραχισαρίδης,

9. Αναστάσιος Ιωσηφίδης,

10. Α. Μυστακίδης,

 11, Χαράλαμπος Γαβριηλίδης,

12. Χαράλαμπος Τζάτζος,

13. Λάζαρος Καλαϊτζίδης,

14. Βασίλειος Γιουματζίδης,

15.Ιωάννης Σαρασίτης,

16. Θεολόγος Παπαδάκης,

 17. Σοφο­κλής Παπαδάκης,

 18. Γεώργιος Μαραντίδης,

19. Σωκράτης Τοσουνίδης,

20. Ηλίας Αμπατζιάδης...

Λείπουν τα ονόματα 3 εθνομαρτύρων. Επίσης καταδικάστη­καν ερήμην σε απαγχονισμό 11 ομογενείς και σε ποινές φυλά­κισης με εξορία στο Ερτζιγκιάν, άλλοι 7 Μετελήδες πατριώτες.

Οι 23 εθνομάρτυρες απαγχονίστηκαν στην Πλατεία Ωρο­λογίου της Αμάσειας κατά τα ξημερώματα της 24^ης Σεπτεμ­βρίου 1921 και θάφτηκαν όλοι μαζί «χύμα» σε κοινό λάκ­κο, αδιάβαστοι, άψαλτοι, αθυμιάτιστοι και άκλαυτοι.

 Όπως μαθεύτηκε όμως, ο παπα-Γιώργης, ακολουθώντας το παρά­δειγμα του Ευθύμιου Αγριτέλλη, έψαλλε εκ των προτέρων την εξόδιο ακολουθία αυτού και των συντρόφων του.

Δηλαδή «εκήδευσε αύτός έαυτόν και τούς σύν αυτώ», όπως ήδη εγράφη και για τον Ευθύμιο.

Ο παπα-Γιώργης πρώτος ανέβηκε στο ικρίωμα με καρφι­τσωμένη πάνω του την καταδικαστική απόφαση.

Τα νέα από το φρικιαστικό «σφαγιασμό» τους έφτασαν αμέσως και στο Άκνταγ Μαντέν και συγκλόνισαν την εκεί ομογενειακή κοινότητα. Όλοι ένιωθαν πια ότι σφίγγει επι­κίνδυνα γύρω τους ο κλοιός και άρχισαν τις συνεννοήσεις για την αυτοπροστασία τους, με πιο οργανωμένο τρόπο, αφού το καθεστώς τούς είχε πλέον στοχοποιήσει. 

Ιδίως τα μέλη των οικογενειών των ηρώων ήταν που βρέθηκαν σε δυσχερέστατη θέση. Πρώτοι αυτοί έβαλαν κατά νου την «απόδραση» από το «κλουβί» των δημίων. Και μετά από λίγο πράγματι, άρχισαν με χίλιες προφυλάξεις και ασυντό­νιστα την «ΕΞΟΔΟ» τους, γράφοντας έτσι με τρόπο δραματικό τις πρώτες γραμμές του επιλόγου μιας ιστορίας 2.700 χρόνων του Ελληνισμού στην καθ' ημάς Ανατολή.

Ακολουθεί η παρουσίαση ενός σπουδαίου εγ­γράφου. Πρόκειται για επιστολή-καταπέλτη κατά της τουρκικής θηριωδίας. Αποτελεί ένα αδιάψευ­στο τεκμήριο των όσων υπέστησαν οι ομογενείς εκείνα τα χρόνια από το Κεμαλικό Καθεστώς, που συγχρόνως εκπέμπει και μια συνταρακτική κραυγή αγωνίας για την τύχη των χιλιάδων εγκλωβισμένων ακόμα τότε Ρωμιών στην Ανατολία.

Απευθύνεται στον μητροπολίτη Χαλδίας και Κε­ρασούντος Λαυρέντιο Παπαδόπουλο, από την ΕΠΙ­ΤΡΟΠΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΚ -ΔΑΓ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΧΑΛ­ΔΙΑΣ, που είχε την έδρα της στην Κων/πολη, και ως κύριο έργο της είχε την καταγραφή, προβολή και καταγγελία των διωγμών και των άλλων εγκλημά­των κατά της ζωής των ομογενών της συγκεκριμέ­νης επαρχίας.

Το κείμενο είναι πιστή αντιγραφή από το πρω­τότυπο.

«Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Άγιον Χαλδείας και Κερασούντος.

Σεβασμιότατε

Μετά δακρύων και αιμασσούσης καρδίας φέρομεν εις γνώσιν υμών την σπαραξικάρδιον άγγελίαν του μαρτυρί­ου και φρικτού τέλους είκοσι και τριών εκ τών εν ταίς φυλακαίς Άμασείας έγκαθείρκτων (30) δυ­στυχών ημών συμπολιτών.

Κεραυνόπληκτοι εκ της συμφοράς, δέν εύρίσκομεν λέξεις νά περιγράψωμεν την κατασπαράσουσαν ημάς μεγάλην θλίψιν.

Άν και προ πολλού εκ πολλών δεδομένων, είχομεν σχηματίσει ιδέαν τών θλιβερών τούτων γεγονό­των, μόλις εσχάτως είχομεν πλέον θετικώς πληροφ­ορηθεί όλην την έκτασιν και το ύψος της εν Άμασεία πάλιν διαδραματισθείσης φρικτής τραγωδίας. Μάτην εναγωνίως παρακολουθούμεν τάς τουρκικάς εφημερίδας, ίνα και εκ στόματος τών απαίσι­ων δημίων μάθωμεν το άποτρόπαιον αυτών κατόρ­θωμα.

 Σκοπίμως βεβαίως άπέκρυψαν το νέον τούτο της βαρβαρότητός των τρόπαιον. Μήπως άραγε και αυτοί συνησθάνθησαν τό γελοίον και ανιστόρητον του λόγου της ανάνδρου τιμωρίας τοσούτων αθώων υπάρξεων, άπαγε της βλασφημίας. 
Πότε και που πα­ρουσίασαν κόκ­κον ιδέας άνθρωπισμού; Οπως ή αιμοβόρος τίγρις προ του θύμα­τος αύτης, ούτω και οι δυνάσται Τούρκοι προ τών Χριστιανών δέν έχουν ανάγκην λόγων δικαιολογητικών, επί πλέον ό Τούρκος έκτός της κορέσεως τών άγριων αύτού ενστίκτων, έδιδάχθη νά αναμένη και την εν τη μελλούση ζωη άνταμοιβήν της τοιαύτης του πράξεως.

0ι αιώνιοι κακούργοι, οι συστηματικοί κατα­στροφείς, οι θηριώδεις δυνάσται, οί ουδέν θείον και άνθρώπινον νόμον σεβόμενοι, δέν έδίστασαν νά άποσβέσουν διά της άγχόνης είκοσι και τρεις όλας αθώας υπάρξεις πολυτίμων συμπολιτών. Έπισυνάπτομεν κατάλογον τών ούτω εν Άμασεία μαρτυρικώς θανόντων.

Δέν είναι άνάγκη ιδιαιτέρως και εν έκτάσει νά ένδιατρίψωμεν εις τον β ίο ν εκάστου. Τούς γνωρίζομεν όλους. Από τού άριστου Υμών αντιπροσώ­που, του θερμουργού λειτουργού της θρησκείας καί της πατρίδος, του αϊδίου μνήμης Αίδεσιμωτάτου Πατρός Γεωργίου, του ανταξίου αύτού αδελ­φού Ιωακείμ, τών εν παντί θεαρέστως πρωτοστα­τούντων Γ. Κουπτζίδου, Ν. Μουρατίδου, Ί. Χαμαλίδου, τών φερέλπιδων διδασκάλων Π. Καραχισαρίδου, Θ. Παπαδάκη μετά της χορείας τών λοιπών εθνομαρτύρων, ό,τι καλόν, ό,τι ώραίον καί έξοχον εις γνώσεις καί έργα, είχε το τμήμα μας, τούς έχει αποτελειώσει ή αγχόνη τού θηριώδους Κεμάλ. Οί λοιποί 7 τών εν Άμασεία εξορία, απεστάλησαν εις Έρζιγκιάν οπόθεν ζητούν βοήθειαν.

Φόρον ευγνωμοσύνης άποτίοντες εις την ίεράν μνήμην τού Αίδεσιμωτάτου Πατρός Γεωργίου, άναφέρομεν καί τούτο.

Οτι πριν ή άπαγχονισθή πιεσθείς, όπως πολλοί άλλοι ριψάσπιδες ιερείς, νά άποκηρύξη δημοσίως τον έθνισμόν καί τήν Μη­τέρα Μεγ. Έκκλησίαν άπέφυγεν ευθαρσώς, όπερ καί τού έστοίχισεν αυτήν του τήν ζωήν, εν άντιθέσει προς έτερον, συμπολίτην μας καί αυτόν δυ­στυχώς, τον γνωστόν παπα-ΕύθύμιονΚαραχισαρίδην.
Όμως παρά τον διατυμπανιζόμενον αυτού φιλοτουρκισμόν, καί τήν παρ αύτοίς ευνοιάν του, δεν κατόρθωσε να απαλλάξη εκ της άγχόνης, ούτε τρεις εκ τών εν τω έπισυναπτομένω καταλόγω προσφιλών αυτού υπάρξεων. 
Ήτοι τον εκ μητρός άδελφόν του Α. Ίωσηφίδην, τον έξάδελφόν του Π. Καραχισαρίδην καί τον γαμβρόν του Α. Αδαμό­πουλον, καθώς καί τον έτερον Α. Μυστακίδην.

 Καί όμως παρ’ άξίαν καί γελοίως διεκδικεί δικαιώματα προστασίας καί μερίμνης έφ’ όλων τών υπό τών ζυγόν τού Κεμάλ μενόντων ομογενών.

Οί Τούρκοι είναι άποδεδειγμένον (ότι) εν τη εκτε­λέσει προδιαγεγραμμένου προγράμματος, δέν λαμβάνουν υπ όψιν ούτε πρόσωπα, ούτε πράγμα­τα. Έν τη μέθη τού αίματος ούτε παρόν ούτε μέλ­λον λογαριάζουν.

Προ ολίγον έτι, άτιμωρητεί κατά­σφαξαν εκατομμύρια Χριστιανών καί σήμερον πά­λιν υπό τά όμματα τών ισχυρών της γης άκωλύτως εξακολουθούν τήν άποπεράτωσιν τού άγριου αυτών έργου.

Μήπως, προς Θεού, οί έν τη Ανα­τολή Χριστιανοί έπλάσθησαν ίνα άπόκεινται στό­χοι της άξίνης καί τού ξίφους τού δυνάστου των;

Έξαιτούμενοι τάς εύχάς υμών, υπέρ της άναπαύσεως τών ψυχών τών νέων τούτων έθνομαρτύρων, παρακαλούμεν ίνα ύψώσητε κραυγήν οδύνης καί διαμαρτυρίας υπέρ τών έν τη αίματοβρέκτω Ανατολή άγρίως σφαζομένων άδελφών.

Ευχόμενοι ίνα ή άγχόνη τών νέων τούτων έθνομαρτύρων ως καί τών τόσων άλλων, έν τέλει με­ταβληθεί εις τρομερόν μαστίγιον κατά προσώπου τών κακούργων δημίων τού Έθνους,

Διατελούμεν κατασπαζόμενοι τήν άγίαν υμών δεξιάν

Αντιπρόσωποι τού Τμήματος Ακ-Δάγ της Υμε­τέρας Επαρχίας

                          Τ. Σ.

Κων/πολις τη 27^η Σεπτεμβρίου 1921

Οι καταδικασθέντες ερήμην σε απαγχονισμό:

1. Κυπριανός Μουρατίδης,

 2. Δωρόθε­ος Μουρατίδης,

 3. Ευδόκιμος Μουρατίδης,

4. Παντελής Παντελίδης,

5. Βασίλειος Γεωργιάδης,

6. Αντώνιος Αδαμόπουλος,

7. Νικόλα­ος Χατζηδάκης,

8. Σάββας Καρατζάς,

9. Γεώργιος Παμπουκίδης,

10. Σωκράτης Καραχισαρίδης,

11. Ισαάκ Μουρατίδης.

Οι πιο πολλοί από αυτούς, είτε με δωροδοκίες κρατικών οργάνων, είτε μεταμφιε­σμένοι, είτε μετερχόμενοι διάφορα τεχνάσματα, κατόρθωσαν να περάσουν στην Ελλάδα.

Οι καταδικασθέντες σε εξορία και φυλάκιση:

1. Ιεροδιάκονος Βασίλειος Φελέκης,

2. Μιχαήλ Εφραιμίδης,

3. Ηλίας Κιουπτζίδης,

4. Χαράλαμπος Τοσουνίδης,

5. Θεοδόσιος Tοσουνίδης, 6. Ηλίας Περπερίδης,

7. Κοσμάς Κοσμίδης.

Όλοι τους οδηγήθηκαν δέσμιοι στις φυλακές του Ερτζιγκιάν, από όπου απολύθηκαν στις 6 Ιανουαρίου 1922 (24 Δεκεμβρίου με το παλιό ημερολόγιο) όπως σημειώνει στο ημερολόγιό του ο Βασίλειος Φελέκης επί λέξει: «αποφυλάκισις εκ φυλακών Ερτζιγκιάν 6 Ιανουαρίου 1922».

Μόνο ο Κοσμάς Κοσμίδης που είχε καταδικαστεί «επί ανταρσία σε φυλάκιση 101 ετών», μετά το Ερτζιγκιάν μεταφέρθηκε στις φυλακές Ερζερούμ και από  εκεί στις φυλα­κές Μους.

 Εντέλει, μετά από νέα δίκη, η ποινή του περιορίστηκε στα 15 χρόνια και κλεί­στηκε στις φυλακές της Αργυρούπολης.

Αργότερα, μετά το 1924, αφέθηκε κι αυτός ελεύ­θερος και εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη.

Κώστας Νικολαΐδης

Οικονομολόγος-Συγγραφέας