Στην Τραπεζούντα

Ένα παρατεταμένο «α!» βγαίνει από τα στόματα όλων. Σε κάποιο σημείο του δρόμου κατεβαίνουν από το λεωφορείο, να τη δουν καλύτερα. Η πόλη μοιάζει με χλοεράτο περιβόλι, όπως έγρα­ψε ο Καρκαβίτσας.

Η όλη τοποθεσία, ένα τραπεζοειδές σχήμα. Γιαυτό την ονόμασαν έτσι. Άλλοι είπαν πως επειδή πρώτοι την κατοίκησαν άποικοι από την Τραπεζούντα της Αρκαδίας. Η μια της πλευρά πλαγιαστή προς τη θάλασσα.

Εδώ ορθώνονται, κατά μήκος της παραλίας, πλήθος καινούργιες πολυκατοικίες. Η άλλη ανηφορική στο βουνό, πλημμυρισμένη πολύχρωμα φτωχικά σπίτια. Εκεί ψηλά φαντάζουν αγέρωχα τα τείχη με τα ανάκτορα των Κομνηνών.

 Κάποιοι μιναρέδες φυτρώνουν εδώ κι εκεί. Στα δυτικά, η Αγία Σοφία. Διακρίνεται λίγο. Είναι η πρώτη γεύ­ση, που τους κάνει να χαρούν. «Ανεβείτε, έχουμε πολλά να δούμε», φώναξε η Άννα θεοφύ­λακτου. Ξεκινούν. Όταν φτάνουν στα πρώτα σπίτια γίνεται χαμός.

“Έρθαμε!”.Ένα “μεθυσμένο” πούλμαν διασχίζει την παρα­λιακή λεωφόρο της Τραπεζούντας. “Ερθαμε!”.Έκπληκτοι, πολ­λοί άνθρωποι στον δρόμο στρέφουν τα κεφάλια τους. Κάποτε σταματάμε σε ένα σημείο της παραλίας για τσάι, καφέ ή περιή­γηση στα μαγαζιά.

Η Τραπεζούντα σαν σε όνειρο

 Καθισμένος μόνος σε ένα παγκάκι ο Νίκος Τελίδης παρατη­ρεί την Τραπεζούντα του σήμερα και θυμάται την εικόνα της Τραπεζούντας των Κομνηνών, όπως τη ζήσαμε μέσα από τις διηγήσεις των γονέων μας και άλλων προσφύγων της πρώτης γενιάς.

.. Στο πρώτο αντίκρισμα το μοναστήρι της Αγίας Βαρβάρας. Δυτικά, ψηλότερα, η Αγία Σοφία και ο τάφος  της Γκιούλ Μπαχάρ (Ρόδο της Άνοιξης),γυναίκας του Βαγιαζίτ 2ου.Ήταν Ελλη­νίδα από το χωριό Λιβερά της Ματσούκας.

Φροντιστήριο Τραπεζούντας

Μπαίνοντας στην Τραπεζούντα, αμέσως μετά τα Πλάτανα, βλέ­πουν την Αγία Σοφία και το Φροντιστήριο κατόπιν. Η Αγία Σοφία, ο υπέροχος αυτός ναός δεσπόζει πάνω σε έναν λόφο, δίπλα στη θάλασσα, στην περιοχή Εξώτειχα (έξω από τα τείχη). Μι­κρογραφία, Θαρρείς, της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινούπολης.

Το I960, οι Τούρκοι τη μετέτρεψαν από τζαμί σε μουσείο. Πλούσια μωσαϊκά. Καταπληκτικές τοιχογραφίες. Έκθαμβοι και συγκινη­μένοι, απολαμβάνουν το εσωτερικό της. Η Αγία Σοφία, που συνεχίζει να είναι και σήμερα αρχαιολογικός χώρος, είναι το μοναδικό βυζαντινό μνημείο στον Πόντο, που το έσωσε το 1957 -1958 μια ομάδα αρχαιολόγων από τη Βρετανία.

Boztepe

Είναι μίγμα διάφορων ρυθμών: στο εσωτερικό είναι βυζαντινός σταυροειδής με τρούλο. Η είσοδος με τις καμάρες και τα τόξα είναι αραβικού ρυθμού.

Το καμπαναριό, που είναι πολύ υψηλό, χρη­σίμευε και ως παρατηρητήριο της μονής. Το σημαντικότερο όλων είναι οι τοιχογραφίες του ναού στον τρούλο, που παρι­στάνουν το προσκύνημα των αγγέλων.

Οι ζωγραφισμένοι ογδό­ντα ένας άγγελοι της πρώιμης παλαιολόγειας αγιογραφικής τέχνης και με την επιγραφή «Εξ ουρανού επί της γης», είναι με­γάλου ενδιαφέροντος.

Μακρύς ξερόβραχος η πόλη της Τραπεζούντας, στεφανομέvos από τα τείχη.

Πάνω, ψηλά, το Μίθριο όρος. Κήποι, οπωρώνες, δέντρα παντού. Δυο χαράδρες ορμούν προς τη θάλασ­σα. Γεφύρια ξύλινα πολλά. Σπίτια σκαρφαλώνουν στον ανή­φορο. Περνούν τον θόλο της Χρυσοκεφάλου.

Φτάνουν στο πα­λάτι των Κομνηνών. Εκεί πέρα φαίνεται το λιμάνι  Δαφνούντας με τα «παρασκαλμία» (πλοιάρια με υψηλές πλώρες) αραγ­μένα.

Πέρα από το Μίθριο, ο δρόμος των καραβανιών. Το Δρακοπέγαδον. Φρουροί ακίνητοι στους γύρω λόφους. Ακροβάτες και μίμοι μπροστά στον αυτοκράτορα.

 Δρόμοι ομορφοστολισμένοι τρέχουν στις γειτονιές ανάλαφροι και χαμογελαστοί. Συ­ναντούν τις 19 εκκλησίες της πόλης. Τάφοι μιθραϊκοί στην πλα­γιά. Ανάμεσα στην «αυτοκρατορική οδό» και τη θάλασσα, η αγο­ρά. Εργαστήρια, στοές, αποθήκες, χάνια, αρμένικα ιερά, καθο­λικά μοναστήρια. Επαίτες καλόγεροι, εργάτες σταυροπόδι.

Πιο πέρα, λουτρά και παρεκκλήσια. Τελωνιακοί καβγαδίζουν με Ιταλούς ζυγιστές. Ίβηρες, Κιρκάσιοι, Τούρκοι, Βενετσιάνοι, Έλληνες, Αρμένιοι, Λαζοί, Τάταροι, ακόμη και Φλωρεντινοί. Ανα­κατεμένοι. Μελίσσι που κινείται αδιάκοπα... Η ονειροπόληση σταματά και ο Τελίδης ακολουθεί το γκρουπ.

 Επισκέπτονται, στη συνέχεια, δυο ναούς που σήμερα λειτουργούν ως βιβλιοθήκες. Του Αγίου Ιωάννη στα Εξώτειχα και του Αγίου Ιωάννη στη Δαφνούντα. Επίσης τον ναό της Αγίας Σοφίας. Αφήνουν το λεωφορείο και με τα πόδια ανεβαίνουν την ανηφόρα. Συναντούν πολλά σπίτια που θυμίζουν την εκεί ελ­ληνική παρουσία. Ένα σπίτι που το γκρεμίζουν είναι του Βιόπουλου. Πιο εκεί είναι η τράπεζα Καπαγιαννίδη και παραπέρα του Φωστηρόπουλου.

Οικία Κωστάκη

 Όσο ανηφορίζουν, δρόμοι στενοί, σπίτια φτωχικά, γείτονα παραπονεμένες. Είναι το άλλο πρόσωπο της πόλης.  Φτάνουν στον Άγιο Ευγένιο, πολιούχο της Τραπεζούντας, και μπαίνουν στην εκκλησία, μέσα στην οποία γινόταν κάποτε η στέψη των αυτοκρατόρων.

Ύστερα οδηγούνται στο ξενοδοχείο «Ουστά», στην πλατεία - μεϊντάν - της Τραπεζούντας.

Τακτοποίηση στο ξενοδοχείο. Παρατηρήσαμε όλοι κάποιον που βρισκόταν στο σαλόνι του ξενοδοχείου και μας παρακολουθούσε χαμογελώντας και προσπαθώντας να βρει την ευκαιρία να μιλήσει μαζί μας. Πι­στέψαμε ότι ήταν της αστυνομίας. Συνηθισμένος να σηκώνομαι πολύ πρωί, την άλλη μέρα βγήκα να κάνω μια βόλτα και να βγάλω φωτογραφίες από την ταράτσα του ξενοδοχείου. Ο άγνωστος ήταν στρωμένος στο σαλόνι.

Τον καλημέρισα και απάντησε με το «καλημέρα». Με ξάφνιασε. Έφυγα για την πλατεία και γύρω από αυτήν, για να κάνω την πρώτη επίσκεψη.

 Επιστρέφοντας είδα όλους να περνούν το πρωινό και τον άγνωστο να εξακο­λουθεί να μας κοιτάζει και να προσπαθεί να μας πλησιάζει για να μας μιλήσει. Πάμε για ξενάγηση και αυτός μας ακολουθεί με το αυτοκίνητο του.

 Η πρωτεύουσα των Κομνηνών

 Η πρωτεύουσα των Κομνηνών, η σημαντικότερη πόλη του Πόντου, διαμετακομιστικό κέντρο της Ανατολής, η Τραπεζού­ντα, λεγόταν στα αρχαία χρόνια και Οιζηνίς.

 Το όνομα Τραπε­ζούντα το οφείλει στο τραπεζοειδές σχήμα των τριών λόφων, πάνω στους οποίους είναι χτισμένη.

Την περιοχή, που κατοικείτο από διάφορους αυτόχθονες λαούς, αποίκισαν στα τέλη του 7ου αιώνα π. Χ. οι Σινωπείς, που και αυτοί ήταν απόγονοι των παλαιών Μιλησίων, που έκαναν αποικία τους την περιοχή την περίοδο του μεγάλου ελληνικού αποικισμού, τους 7ο και 8ο αιώνες π. Χ.

Boztepe-Μοναστήρι

Τα τείχη της Τραπεζούντας - από τα οποία διασώζονται αρ­κετά τμήματα - επισκευάστηκαν από τον Ιουστινιανό στις αρχές του 6ου αιώνα μ. Χ. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας συνεργά­στηκε για τον σκοπό αυτόν με τον επίσκοπο Ειρηναίο.

Την ίδια εποχή είχε περιτειχιστεί με οχυρωματικά έργα, πύργους και φρούρια και η κοντινή Ριζούντα ή Ρίζε ή Ρίζαιον και έγινε το κέντρο πολεμικών επιχειρήσεων των Βυζαντινών κατά των Περσών.

Τα τελευταία χρόνια, πριν από την καταστροφή του 1922, οι ανταλλαγές  από την Τραπεζούντα και τις άλλες παραλιακές πόλεις του Πόντου γίνονταν, εκτός από τις αγορές του εξωτερικού (Γαλλία, Γερμανία, Συρία, Περσία), κυρίως, με την Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους.

 Η σημερινή Τραπεζούντα

Η πόλη απλώνεται στους πρόποδες του Φαιού Λόφου (Ποζ Τεπέ) και έχει επεκταθεί σήμερα προς όλες τις κατευθύνσεις προς το εσωτερικό. Πολλοί από τους οικισμούς  που υπήρχαν γύρω από την πόλη –όπως  η Χολομάνα, η Κανλικά, το Αργαλί  κ.ά. - έχουν αφομοιωθεί από αυτήν.

Αγία Σοφία

H Τραπεζούντα έχει σήμερα 200.000 κατοίκους. Από το Μεϊντάν ξεκινούν δρόμοι για το λιμάνι της Δαφνούντας, για την Αγία Σοφία στα Εξώτειχα και για τα στενά δρομάκια της αγοράς με τα εμπορικά καταστήματα. Πολλά χρυσοχοεία με την τραπεζουντιακή τεχνική, με παραδοσιακή χάρη τα γνωστά βρα­χιόλια, κολιέ και αλυσίδες, υφασματοπωλεία, τα μπακάλικα με τα γαλακτομικά τους στα ψυγεία, το φρέσκο αγελαδινό βούτυρο,σαν κεφαλοτύρι, το ένα επάνω στο άλλο.

Η Τραπεζούντα απο το Boz Tepe

 Όλα, όπως μας τα περιέγραφαν οι γονείς μας, και όλα τα άλλα προϊόντα, όπως τυροκλωστή, τσορντιάνια κ.ά. Ιδιαιτέρα η περιοχή της Τραπεζούντας  φημίζεται για την κτηνοτροφία της στα παρχάρια. Γιαυτό υπάρχει ένα μνημείο στην παραλία, μια αγελάδα με το μοσχάρι της που βυζαίνει.

Ένας  άλλος  δρόμος μας οδηγεί προς το Μπόζ Τεπέ (Φαιός  Λόφος) και άλλος στο Σοούκ Σού (Κρυονέρι), όπου και η βίλα του Καπαγιαννίδη και άλλες. Πρώτη επίσκεψη στο σπίτι του τραπεζίτη θεοφύλακτου, που σήμερα είναι μουσείο.

Νίκος & Αφροδίτη Τελίδη

"Στον Ελληνικό Εύξεινο Πόντο"

htp://santeos-best.com