Ορισμένες σκέψεις για το μεταναστευτικό

Η Ελλάδα έχει μετατραπεί, προ πολλού εκ των πραγμάτων, σε χώρα μετανάστευσης. Όποιος παραβλέπει τούτη την πραγματικότη­τα, παραβλέπει ταυτοχρόνως και τα τεράστια προβλήματα που συνεπάγεται τούτη η εξέλιξη για την ελληνική κοινωνία.

Ήδη έχουμε αργοπο­ρήσει πάρα πολύ στην αντιμετώπιση της κατά­στασης. Η καθυστέρηση στην αντιμετώπιση δυσ­χεραίνει ακόμη περισσότερο τις πιθανότητες επιτυχούς αντιμετώπισης των δυσκολιών που α­ντιμετωπίζει και θα αντιμετωπίζει η χώρα με το νέο αυτό φαινόμενο.

Και ενώ το ζήτημα της μετανάστευσης απο­τελεί ένα από τα πιο πολύπλοκα προβλήματα της παρούσας ιστορικής συγκυρίας η αντιμετώπιση του είναι ελλιπής, σχεδόν ανύπαρκτη, με αποτέ­λεσμα να διαχέονται ρατσιστικές νοοτροπίες στο κοινωνικό σώμα, οι οποίες αποκτούν ισχυρά ερ­είσματα και συγκροτούν ένα επιστημονικοφανές ι­δεολογικοπολιτικό υπόβαθρο.

Ενδεικτικό είναι το άρθρο του Θόδωρου Κατσανέβα, στελέχους παλαιοτέρων κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και πρώην συζύγου της αδελφής του σημερινού πρωθυ­πουργού Σοφίας Παπανδρέου, με το χαρακτηρι­στικό τίτλο «Η μαζική εισβολή» στην εφημερίδα «Πρώτο Θέμα» (Κυριακή 14/12/2008). Εδώ επι­στρατεύεται η κινδυνολογία για να δημιουργήσει ξενοφοβικές διαθέσεις:«... σήμερα αντιμετωπί­ζουμε τη μαζική εισβολή εκατοντάδων χιλιάδων μουσουλμάνων λαθρομεταναστών από την Α­φρική και την Ασία, με τη συνδρομή του επίση­μου τουρκικού κράτους που τους μεταφέρει α­κόμη και με κρατικά πλοιάρια του λιμενικού σώ­ματος.

 Λόγω ισχυρών πολιτισμικών και θρησκευ­τικών ιδιαιτεροτήτων, οι συγκεκριμένοι λαθρο­μετανάστες είναι αδύνατο να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία. Παρ' όλο τον πρέποντα σεβασμό στη μουσουλμανική θρησκεία και στις παραδοσιακές σχέσεις φιλίας των Ελλήνων με τον αραβικό κόσμο, εφόσον συνεχιστεί η σημερινή μαζική εισροή τους, σε 10 χρόνια, μαζί με τις πληθωρικές γεννήσεις τους, θα ανέρχονται , σε 4.000.000 και σε 20 χρόνια σε 9.000.000 άτομα.

Δηλαδή θα έχουν υπερβεί αριθμητικά το γερασμένο και συρρικνωμένο ελληνικό πληθυσμό».

Η κυβερνητική πρόταση για νομιμοποίηση τμημάτων των μεταναστών και για την απόδοση  της ελληνικής υπηκοότητας δίνει τη δυνατότητα για έναν εμπεριστατωμένο και νηφά­λιο διάλογο για τον τρόπο α­ντιμετώπισης του σύνθετου, όσο και δύσκολου αυτού προ­βλήματος. Δύσκολου τόσο για την χώρα υποδοχής και ακόμη πιο δύσκολο για τους ίδιους τους μετανάστες.

Πρόκειται όμως για νέο φαινόμενο στην ελληνική κοι­νωνία; Η μετακίνηση μεγάλων πληθυσμιακών μαζών είναι κάτι πρωτόγνωρο στη νεοελ­ληνική ιστορία;

Στον ανάπηρο δημόσιο λόγο που εκφέρεται μέσα από ποικίλους διαύλους, αναπαράγεται συ­νεχώς ο ισχυρισμός, ότι η Ελλάδα υπήρξε αποκλειστικώς χώρα εκροής ανθρώπινου δυναμικού και, κατ' επέκταση, οι Έλληνες κατανοούν το πρόβλημα και απέ­χουν από ρατσιστικές νοοτρο­πίες.

Καστελλόριζο

Και, όμως, ο ελλαδικός χώ­ρος υπήρξε τόπος υποδοχής με­ταναστών από παλαιότερα και ο αποκλεισμός της συγκεκριμένης «ετερότητας» από την ελληνική κοινωνία διαμόρφωσε μια ιστορι­κή πραγματικότητα, με οδυνηρές συνέπειες και τεράστιες δυσκο­λίες ενσωμάτωσης στον κοινωνι­κό κορμό για μεγάλα τμήματα με­ταναστών και προσφύγων. Εν­δεικτική είναι η περίπτωση των πληθυσμών της περιοχής του Ευ­ξείνου Πόντου που μετανάστευ­σαν, κατά καιρούς, στην ελληνι­κή επικράτεια.

Το πρώτο ρεύμα «μετοικεσίας» από την ευ­ρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας προς την Ελλάδα καταγράφεται το 19° αιώνα. Ο Χαρί­λαος Τρικούπης επεδίωξε να ενισχύσει τον αγρο­τικό πληθυσμό της Θεσσαλίας με εργατικά χέ­ρια, τα οποία θα καλλιεργούσαν καπνό σε γεωρ­γικές εκτάσεις που είχαν μεταβληθεί σε βοσκό­τοπους. Το εγχείρημα απέτυχε και οι πρώτοι με­τανάστες προς την Ελλάδα από τη Νότια Ρωσία, πέρα από το ρατσισμό, αντιμετώπισαν ακόμη και πρόβλημα επιβίωσης.

Την έρευνα στα αρχεία της Βουλής είχε κά­νει προδικτατορικά ο βουλευτής Σερρών της ΕΡΕ Ισαάκ Λαυρεντίδης. Την περίοδο της έλευ­σης των πρώτων μεταναστών από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας θα αμφισβητηθεί και η «ελληνικότητα» τους, κάτι που αργότερα θα λά­βει ευρύτερες διαστάσεις και στους καταγόμε­νους από τη συγκεκριμένη περιοχή θα αποδο­θούν διάφοροι απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί (Καυκάσιοι, τουρκόσποροι, αούητηδες, Λαζοί κλπ.)

Το επόμενο μαζικό κύμα μετανάστευσης από τις περιοχές του Εύξεινου Πόντου προς την Ελλάδα συμπίπτει με την περίοδο του Εμφύλιου πόλεμου στην επαναστατημένη Ρωσία. Είναι η εποχή που το Ελληνικό Βασίλειο προσπαθεί να διασφαλίσει την οριστική εθνολογική συνοχή των Νέων Χωρών και μεταφέρει Έλληνες από τις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας για να τους ε­γκαταστήσει στις προσαρτημένες περιοχές.

Σε ιστορικές πηγές της εποχής διακρίνονται πρόσφυγες από τους μετανάστες και διατυπώ­νεται το αίτημα για διακοπή της μεταφοράς Ελ­λήνων από τον Εύξεινο Πόντο προς την Θεσσα­λονίκη.

Σημαντική είναι η ιστορική μαρτυρία για το ζήτημα αυτό του Κυπρίου αρχιμανδρίτη Γα­βριήλ Καραπατάκη, ο οποίος είχε ζήσει τις εξο­ρίες στα ενδότερα της Μικράς Ασίας την περίο­δο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η επιστη­μονική ακρίβεια και η ευστοχία της διάκρισης α­νάμεσα σε μετανάστες και πρόσφυγες στην οπ­οία προβαίνει ο Γ. Καραπατάκης παραμένει, ω­στόσο, από πολιτική και επιστημονική σκοπιά ένα ερώτημα προς διερεύνηση. Αλλά η σύγκρι­ση των συνθηκών μετοικεσίας των προσφύγων και μεταναστών από την περιοχή του Ευξείνου Πόντου, με την κατάσταση που επικρατεί σήμε­ρα στους διάφορους καταυλισμούς προσφύγων, θα μας οδηγούσε σε ορισμένα χρήσιμα συμπε­ράσματα για τη φύση του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και των αδυναμιών του σε περιό­δους μαζικής μετακίνησης των πληθυσμών. Και ένα βασικό στοιχείο του είναι ο ρατσισμός.

Προσέλκυση μεταναστών και προσφύγων  οργανώθηκε από το ελληνικό κράτος. Ναυτιλια­κές εταιρίες άδραξαν την ευκαιρία και στοίβαξαν παράνομα ακόμη και σε εμπορικά πλοία χιλιάδες οικογένειες και τις μετάφεραν, κακήν κακώς, προς την Ελλάδα, κυρίως προς την Θεσσαλονί­κη .

Το ανθρωποβόρο ταξίδι προς τη γη της Επαγ­γελίας κατέληγε στα κολαστήρια του Μικρού Καραμπουρνού (Μικρό Έμβολο) στην περιοχή της σημερινής Καλαμαριάς και στο «αλώνι του θανάτου» (Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης), το Χαρμάγκιο, σήμερα Ελευθέριο - Νέο Κορδελιό.

Στο Μικρό Καραμπουρνού δημιουργήθηκε ο πρώτος καταυλισμός προσφύγων με τη μορ­φή στρατοπέδου συγκέντρωσης.

 Ο χώρος ήταν περιφραγμένος με συρματόπλεγμα, φυλασσό­ταν από οπλισμένους φρουρούς και οι επαφές με τους εντοπίους ήταν ελάχιστες. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν πανάθλιες και το κόστος σε ανθρώπινες ζωές τεράστιο. Από την άλλη στους καταυλισμούς του Χαρμαγκιου σωρεύτηκαν χιλιάδες άνθρωποι που αποδεκατίζονταν καθημερινά από τις ασθένειες και την αμεριμνησία του ελληνικού κράτους που εκείνη την περίοδο είχε εμπλακεί στην ιμπεριαλιστική περιπέτεια στην Μικρά Ασία.

Ο αυτόπτης μάρτυρας των συνθη­κών στο Μικρό Καραμπουρνού, Παναγιώτης Ταμουρίδης, στο αυτοβιογραφικό του σημείωμα που είχε την καλοσύνη να μου παραχωρήσει ο γιός του Σάκης Ταμουρίδης, σημειώνει για την άφιξη των Ελλήνων από τις ρωσικές περιοχές του Ευξείνου και του ευρύτερου Καυκάσου στην περιοχή της Καλαμαριάς και τον εγκλεισμό τους στο «στρατόπεδο»: «Η τοποθεσία Καλαμαριά ήτο στρατόπεδο των συμμαχικών δυνάμεων... Το Στρατόπεδο ήτο περιφραγμένο με σειρά ακαν­θώδους συρματοπλέγματος. Προς την πλευρά της θάλασσας ήταν ενισχυμένο με πυκνό σύρμα με κουλούρες, ήταν αδύνατον να περάσει κανεί­ς προς την Αρετσού».

Αλλά και η ποντιακή λαϊκή μούσα διέσωσε τις εικόνες της φρίκης και των μαζικών θανάτων στην περιοχή της Καλαμαριάς: «... τριγύλ' τριγύλ' ταφία...»*

Με τη διαβόητη ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στην Ελληνική Δημοκρατία και την Τουρκική Δημοκρατία ο ρατσισμός εκδηλώνεται ως αντίθεση προσφύγων και εντοπίων. Κρού­σματα ρατσιστικών συγκρούσεων παρατηρήθηκαν σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες. Η σύγκρουση ε­ντοπίων και προσφύγων από τον Πόντο στην πε­ριοχή της Πρώτης Σερρών, τότε Κιούπιοϊ, γε­νέτειρας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, είχε γί­νει παροιμιώδης. Κάτοικοι της Καμτζίδας (Πυλαί­ας) Θεσσαλονίκης απειλούσαν με έκτροπα διεκ­δικώντας δικαιώματα ιδιοκτησίας στην περιοχή του Μικρού Καραμπουρνού στη σημερινή Καλα­μαριά, όπου είχαν εγκατασταθεί πρόσφυγες, επικαλούμενοι το παράδειγμα του Κιούπιοϊ!

Οι σημερινές αφίξεις των οικονομικών μετα­ναστών από χώρες που μαστίζονται από πολέ­μους, πείνα, διώξεις και εμφυλίους πολέμους μοιάζουν σε πάρα πολλά σημεία με την απανθρωπιά που συνόδευσε την έλευση των πρώτων προσφύγων από την περιοχή του Ευξείνου Πόντου.

 Παραγεμισμένα παρανόμως αμπάρια εμπορι­κών πλοίων με ανθρώπους, κίνδυνοι από πνιγ­μούς στη θάλασσα, στρατόπεδα συγκέντρωσης, άθλιες συνθήκες διαβίωσης και όλες εκείνες οι αφηγήσεις της πρώτης γενιάς των προσφύγων που σήμερα μοιάζουν σαν ένα μακρινό όνειρο, επιστρέφουν ως εφιάλτης με τις εικόνες των οι­κονομικών μεταναστών που ανασύρονται από τη θάλασσα και μεταφέρονται σε στρατόπεδα «υ­ποδοχής προσφύγων» - όπως τα ονοματίζουν σήμερα- και στη συνέχεια ακολουθεί η «επαναπροώθηση» ή η παράνομη ζωή στη χώρα.

 Το κείμενο αυτό αποτελεί απόσπασμα από ένα μεγαλύτερο άρθρο που δημοσιεύτη­κε στο αθηναϊκό περιοδικό ΔΙΑΠΛΟΥΣ, τεύ­χος 29, Δεκέμβριος 2008 - Ιανουάριος 2009. Σε ορισμένα σημεία προστέθηκαν κάποιες νέες φράσεις και έγιναν οι απαραίτητες υφο­λογικές προσαρμογές, ενώ πολλές παραπο­μπές ενσωματώθηκαν τώρα στο κυρίως κεί­μενο και μερικές από αυτές παραλήφθηκαν.

*Ο τίτλος προέρχεται από δημώδες ποντια­κό τραγούδι της εποχής που αφορά στους μα­ζικούς θανάτους των Ελλήνων από το Καρς που δοκιμάσθηκαν στα κολαστήρια του Καραμπουρνού.

Όμηρος Ταχματζίδης

Δημοσιογράφος

Πηγή: ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΟΥ