Επαρχία Χαλδίας

Κατά τους Ρωμαϊκoύς και Βυζαντινούς χρόνους ο χώρος αυτός βρισκόταν γεωγραφικώς νότια της Τραπεζούντας και ανατολικά της Νεοκαισάρειας. Επί Λέοντος Στ΄ του Σοφού (886-911 μ.Χ.) αποτελούσε μεταξύ των 17 θεμάτων της Μικράς Ασίας το όγδοο.

Το θέμα της Χαλδίας αν και εξέλειπε από τον πολιτικό και γεωγραφικό χάρτη, επέζησε όμως ως ιδιαίτερη εκκλησιαστική περιοχή κατά την περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας και νεοτουρκικής δημοκρατίας με κέντρο την Αργυρούπολη, η οποία από την άλωση της Τραπεζούντας έως τις αρχές του 19ου αι. ήταν η μεγαλύτερη πόλη του Πόντου.

Απ το 1580 μέχρι το 1755, εποχή της ακμής των μεταλλείων,
«(...) ολόκληροι ἐπαρχίαι ἐκκενούμεναι συνέτρεχον εἰς τὰ μεταλλεία, ὅθεν προέκυψεν ὁ τοσοῦτος πληθυσμὸς τῆς ἐπαρχίας Χαλδίας· μόνη ἡ Ἀργυρόπολις ἠρίθμει ὑπὲρ τὰς 8 χιλιάδας οἰκογενείας καὶ τὰ χωρία ὡσαύτως εἰς τὴν δικαιοδοσίαν τῶν μεταλλείων ὑπήγοντο καὶ αἱ ἐπαρχίαι Ἀχαΐας, Κοπσίου, Λερίου, Κιουρτούνι, Ματσούκας μέχρι διώρου ἀπὸ τῆς Τραπεζοῦντος ἀποστάσεως, ὀλίγον βραδύτερον αἱ ἐπαρχίαι τῆς Τριπόλεως, Κερασοῦντος Πουλαντζάκης, Ἐπεσίου Καράχισαρ Δισούρ, Κιαμάχ, Ἰσποὺρ Καπὰν Ἄργονης, Χελέγκ, Χοβέγκ, Χαλβά, Ἀλλάχ-βερτῆς καὶ ἄλλα πλεῖστα.

Ἐκ τούτου ἐπῆλθε καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἀταξία καὶ ἡ πνευματικὴ διακυβέρνησις τῶν εἰρημένων πόλεων καὶ κωμοπόλεων, αἵτινες εἰς ξένας ἐπαρχίας εὑρισκόμεναι ὑπήγοντο εἰς τὴν δικαιοδοσίαν τοῦ Ἁγίου Χαλδίας». 

Βλ. Γεώργιος Θ. Κανδηλάπτης-Κάνις
Οι Αρχιμεταλλουργοί του Πόντου
2η έκδ. (Θεσσαλονίκη: εκδ. οίκος αδελφών Κυριακίδη, 2000), σελ. 31.

Επίσης βλ. Βασίλειο Θ. Σταυρίδη
Επισκοπική Ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου
(Θεσσαλονίκη: εκδ. αδελφών Κυριακίδη, 1996), σελ. 452-453.