Όλοι οι Σανταίοι που κατοικούν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού την πρώτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο πιστοί στο ραντεβού τους, βρίσκονται στην Παναγία Σουμελά. Θέλουν να συγκεντρωθούν στο δικό τους σπίτι που κατασκεύασαν εκεί, για να τιμήσουν τους προγόνους τους που έχασαν τη ζωή τους με τον πιο φρικτό θάνατο.
Άνθρωποι της δεύτερης και τρίτης γενιάς, θέλουν να τηρήσουν τα έθιμα της Σαντάς, να ακούσουν την Ιστορία και τα κατορθώματα των γενναίων της Σαντάς. Πιστεύουν ότι έτσι θα παραμείνει δυνατός ο σύνδεσμος των γενεών που ακολουθούν με το παρελθόν. Πολλοί έρχονται από την προηγούμενη μέρα, το Σάββατο, για να ετοιμάσουν τα κόλλυβα και όλα εκείνα που είναι απαραίτητα και συνοδεύουν το μνημόσυνο.
Τα προηγούμενα χρόνια ο πατέρας Παύλος, ηγούμενος τότε της Μονής (τώρα Μητροπολίτης Δράμας) ήταν πάντα βοηθός και πολύτιμος συμπαραστάτης. Από προπερυσι τη θέση του πήρε ο Νέος ηγούμενος π. Σεραφείμ για να συνεχίσει το έργο του προκατόχου του να μείνει ζωντανή η παράδοση και η τιμή στους νεκρούς. Όλους εκείνους που χαθήκαν στο ολοκαύτωμα της Σαντάς, το Σεπτέμβριο του 1921 αλλά και τους άλλους που πέθαναν με μαρτυρικό θάνατο κατά την διάρκεια των νεοτούρκων από το 1914 μέχρι το 1918 κατά τη διάρκεια δηλ. του Α' Παγκόσμιου πόλεμου.
Ακολουθεί και η δεύτερη φάση της ποντιακής γενοκτονίας, κατά την Κεμαλική περίοδο από 19-5-1919 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1922, που ολοκληρώθηκε η Μικρασιατική καταστροφή.
Σε όλους είναι γνωστό ότι οι Έλληνες ποτέ δε σταμάτησαν να αντιστέκονται στη μακροχρόνια σκλαβιά τους στους Τούρκους κατακτητές, όχι μόνο στον Ελλαδικό χώρο αλλά και στις περιοχές της Μ. Ασίας και του Πόντου. Καρπός αυτής της προσπάθειας ήταν η απελευθέρωση αρκετών εδαφών Ελληνικών και η δημιουργία ελεύθερου πλέον ελληνικού κράτους το 1821.
Η ιστορία πολλά έγραψε για τον μεγάλο ξεσηκωμό του γένους που η διάρκειά του κράτησε περισσότερο από επτά χρόνια. Εξυμνήθηκαν τα ηρωικά κατορθώματα των πολεμιστών μας που αρχίζουν από το Μάρτιο του 1821 και φτάνουν στου νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους του 1912- 1913. Από τότε αρχίζουν οι αγώνες και οι θυσίες, των Ελλήνων της Μ.Ασίας και του Πόντου.
Στους πολέμους εκείνους επιστρατεύτηκαν και Έλληνες Χριστιανοί με διαταγή της Οθωμ. Αυτοκρατορίας που διοικούσαν οι Νεότουρκοι με την επανάσταση του 1908. Πολλοί Έλληνες δεν ήθελαν να πολεμήσουν τους ομογενείς τους στις μάχες της Μακεδονίας. Δραπέτευσαν στα βουνά. Άλλοι όμως, φοβούμενοι την άθλια κατάσταση εκείνων που επιστρατεύτηκαν και βασανίζονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης (τάγματα εργασίας), δεν παρουσιάστηκαν καθόλου. Ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο στα βουνά και τα δάση.
Έτσι, αρχίζει το αντάρτικο στον πόντο, και θα αναδείξει ηρωικές μορφές, που έμειναν ζωντανές στη μνήμη εκείνων που σώθηκαν από την εκδικητική μανία των Τούρκων εθνικιστών. Εμείς οι απόγονοι εκείνων, μιλάμε και γράφουμε για την εποποίϊα του αντάρτικου στον πόντο. Η αντίδραση του τουρκικού κράτους, ήταν άμεση. Οι άνθρωποι της αστυνομίας και του στρατού, με αφορμή την αναζήτηση των λιποτακτών και των μη παρουσιασθέντων στις στρατιωτικές μονάδες, πήγαιναν στα Ελληνικά σπίτια και προέβαιναν σε κάθε είδους όργια.
Οι σφαγές, οι λεηλασίες και ο βιασμός των γυναικών ανάγκασε τους κατοίκους πολλών Ελληνικών χωριών, να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να αναζητήσουν την προστασία τους κοντά στους ένοπλους αντάρτες.Ο καθένας από μας μπορεί να φανταστεί τα δεινά των ανθρώπων αυτών μέσα στα δάση όταν τους χειμώνες επικρατούν ακραία καιρικά φαινόμενα ψύχους, σε υψόμετρο 1200μ.
Πόσος δύσκολος ήταν ο αγώνας των ανταρτών. Εκτός από τα άλλα προβλήματα διαβίωσης και εξασφάλισης πολεμικού υλικού, είχαν να αντιμετωπίσουν την προστασία των γυναικών με τα παιδιά και των υπερηλίκων όσοι δεν εγκατέλειψαν τα χωριά τους. Και όμως, ο αγώνας εξελίσσεται πιο άγριος και δυνατός αλλά και μακροχρόνιος.Υπολογίζεται ότι οι αντάρτες έφτασαν κατά την εκτίμηση του ίδιου του αρχηγού των Τούρκων Κεμάλ σε 30.000 οι ένοπλοι. Το λυπηρό είναι ότι όλος αυτός ο γενναίος στρατός δεν αξιοποιήθηκε, όταν ο Ελληνικός στρατός έδινε στις όχθες του Σαγγάριου ποταμού τον υπέρ πάντων αγώνα
Επίμονα οι Πόντιοι ζητούσαν από την Ελληνική κυβέρνηση να σταλούν αξιωματικοί του Ελλ. στρατού και να τους οργανώσουν.Να πέσουν εναντίον των Τούρκων από τα μετώπισθεν για να ανακουφίσουν το στρατό και ίσως έτσι θα συνέβαλαν στη διαφορετική έκβαση του πολέμου. Δυστυχώς, αφέθηκαν στην τύχη τους για να ζήσουν ολοκαυτώματα όπως αυτό της Σάντας.Για την Σάντα και τους αγώνες της έχουν γράψει πολλοί.
Λέγει ο Γ. Κανδηλάπτης, "η περικλεής και ηρωική αυτή επτάκωμος Σάντα, άλλη Ελληνική δημοκρατία εν μέση Τουρκία, άνευ ουδενός ξενικού στοιχείου εν αυτή, απέχει της Αργυρουπόλεως 10 ώρας και ανήκουσα άλλοτε εις την περιφέρειαν Χαλδίας, εδόθη βραδύτερον τη εξαρχία της Μονής Σουμελά.".
Λίγο παρακάτω μας μεταφέρει το χαρακτηρισμό των Σανταίων από τον Δ.Οικονομίδη ο οποίος λέει: 'Οι Σανταίοι είναι πλήρης πατριωτικού αισθήματος και μεγάλης αντοχής εις πάσαν δυνατήν περίστασιν, την οποία και μετά τόλμης εκτάκτου και γενναιοψυχίας αντιμετωπίζουσιν…
Και αι Σανταίαι εύσωμοι τολμηραί ως οι άνδρες των και τόσον αφοσιωμέναι εις αυτούς ώστε μετ' αγωνία εκάστη περιμένει τον περιπόθητον σύζηγόν της'. Μάς τις περιγράφει πολύ γενναίες εξασκημένες ακόμη και στη χρήση όπλων, να πολεμούν με τους άντρες τους στις μάχες εναντίον των Τούρκων.
Με ημερομηνία 26 Ιουνίου 1919, δημοσιευόταν στην εφημερίδα 'Ελληνικός Πόντος' του Βατούμ: 'Η Σαντά στα μαύρα αυτά χρόνια του πολέμου στάθηκε ένα ηρωικό Σούλι στον πόντο. Αυτή με το τουφέκι στο χέρι δεν έσκυψε το κεφάλι στον Τούρκο. Πάνοπλη, με μερικά γενναία παλικάρια της και σήμερα ακόμη εξακολουθεί να διεξάγει τον ηρωικό της αγώνα εναντίον των αιωνίων εχθρών μας.
'Εκείνο το γεγονός που συγκλονίζει και προκαλεί το θαυμασμό όλων μας, είναι η ηρωική έξοδος και το ολοκαύτωμα της Σαντάς, το Σεπτέμβριο του 1921. Μόνο με την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου μπορεί να παραλληλιστεί.Όπως εκεί οι ένοπλοι αντάρτες διεξάγουν διμέτωπο αγώνα, πόλεμο με τους Τούρκους και προστασία του άμαχου πληθυσμού η ίδια σκηνή δραματική, επαναλαμβάνεται και στη Σαντά. Πολλοί αυτόπτες μάρτυρες συγκλίνουν στην εκδοχή ότι όταν οι Τούρκοι αποφάσισαν να εκπορθήσουν τη Σαντά και να εκδικηθούν τους Σανταίους αντάρτες, την 6 Σεπτεμβρίου του 1921 μεγάλες μονάδες στρατού ξεκίνησαν εναντίον της Σαντάς. Τότε οι οπλαρχηγοί αποφάσισαν να εκκενώσουν τους επτά συνοικισμούς της Σαντάς και να μεταφέρουν όλο τον άμαχο πληθυσμό στην κοντινή Μεγάλη Σπηλιά (Μάγαρα).
Εκεί ταμπουρώθηκαν. Σύνολο περίπου 300 άτομα και 100 αντάρτες. Την 9 Σεπτεμβρίου ο αρχηγός των ανταρτών Ευκλείδης Κουρτίδης, κατέβηκε στο χωριό και συγκέντρωσε τους υπόλοιπους κατοίκους και τους ενημέρωσε για τους κινδύνους που διέτρεχαν. Αποτέλεσμα και αυτοί να οδηγηθούν στα δάση και από εκεί στην ίδια σπηλιά. Την άλλη μέρα, 10 Σεπτεμβρίου 1921, θα δοθούν σκληρές μάχες των ανταρτών εναντίον των Τούρκων.
Ένας άλλος αυτόπτης μάρτυρας, ο Ανδρ. Σπυράντης μας πληροφορεί ότι την 10η Σεπτεμβρίου οι μάχες σταμάτησαν λόγω της μεγάλης βροχής που ακολούθησε. Και συμπληρώνει στη σελ. 93 του βιβλίου του : 'Κι όταν δια της επιθέσεως των οι Τούρκοι κατά τη 11η και 12η Σεπτεμβρίου 1921 πέριξ του Μεγάλου Σπηλαίου δασώδους περιοχής επείσθησαν ότι καμία οργανωμένη αντίστασις δεν υπήρχε, έθεσαν εις εφαρμογήν το δεύτερον σχέδιον. Αφού έκαψαν όλα τας οικίας οδήγησαν τον όλον πληθυσμόν δια πεζοπορίας δέκα και πλέον ημερών εις τας περί του Ερζερούμ περιοχάς…'.
Πιο συνταρακτικές σκηνές συναντάμε στο βιβλίο του Νυμφόπουλου.'Όταν ξημέρωσε η 11η Σεπτεμβρίου, οι Τούρκοι είδαν τα πτώματα των 8 βρεφών και ειδοποίησαν το Διοικητή τους, ο οποίος διέταξε την απομάκρυνση του στρατού του. Αφού οι άνθρωποι αυτοί είπε σφάζουν τα παιδιά τους… ας φύγουμε γιατί τέτοιοι άνθρωποι δεν παραδίδονται."
Όταν τελείωσε ο πόλεμος πολλοί από τους αντάρτες της Σαντάς ζούσαν ακόμη στα βουνά. Με την μεσολάβηση της Ελλ. Κυβερνήσεως και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού διευθετήθηκε η παράδοσή τους και μεταφορά στην Ελλάδα.Ήταν 20 Φεβρουαρίου 1924 όταν μια ομάδα ανταρτών οδηγείται από το κρησφύγετό τους μέσω των χωριών στην Τραπεζούντα.
Πολλοί Τούρκοι έσπευσαν να δουν τους θρύλους της Σαντάς. Τώρα είναι αδύναμοι κουρελήδες. Ένας Χότζας σταμάτησε την πομπή και όταν έμαθε από τον αξιωματικό, ότι είναι αντάρτες της Σαντάς, έπτυσε κατά γης και είπε: 'Να ντρέπεται αυτό το δικό μας το έθνος και η κυβέρνησις, από αυτούς εφοβούντο τόσα χρόνια και ετρόμαζαν'. Και ο αξιωματικός απάντησε: 'Τι να σου πω Χότζα, αφού δεν ξέρεις κάτω από τα παλιά αυτά ρούχα τι κρύπτεται'.
Αθάνατη Σάντα.
Βιβλιογραφία
1.Γεωγραφικόν και Ιστορικόν πεζικόν. Γ.Κανδηλάπτη. Εκδ. Κυριακίδη.
2.Γη του Πόντου. Δ.Ψαθά. εκδ. Μαρία Ψαθά.
3.Το αντάρτικο στον Πόντο. Π.Τανιμανίδη. Γ.Αντωνιάδη εκδ. Π.Σουμελάς.
4.Συμβολή εις τα λαογραφικά της Σάντας του Πόντου. Α.Σπυράντη εκδ. Αδ/φων Κυριακίδη.
5.Ιστορία Σάντας του Πόντου. Μ.Νυμφόπουλος. Δράμα 1953.
6.Ημερολόγιο των ανταρτών της Σάντας. Κ. Ευκλείδη. εκδ. Παναγιας Σουμελα.
Παναγιώτης Ι. Παπαδόπουλος, Φιλόλογος - Καθηγητής
Άνθρωποι της δεύτερης και τρίτης γενιάς, θέλουν να τηρήσουν τα έθιμα της Σαντάς, να ακούσουν την Ιστορία και τα κατορθώματα των γενναίων της Σαντάς. Πιστεύουν ότι έτσι θα παραμείνει δυνατός ο σύνδεσμος των γενεών που ακολουθούν με το παρελθόν. Πολλοί έρχονται από την προηγούμενη μέρα, το Σάββατο, για να ετοιμάσουν τα κόλλυβα και όλα εκείνα που είναι απαραίτητα και συνοδεύουν το μνημόσυνο.
 |
| Τη Σαντάς τ' οσπίτ |
Τα προηγούμενα χρόνια ο πατέρας Παύλος, ηγούμενος τότε της Μονής (τώρα Μητροπολίτης Δράμας) ήταν πάντα βοηθός και πολύτιμος συμπαραστάτης. Από προπερυσι τη θέση του πήρε ο Νέος ηγούμενος π. Σεραφείμ για να συνεχίσει το έργο του προκατόχου του να μείνει ζωντανή η παράδοση και η τιμή στους νεκρούς. Όλους εκείνους που χαθήκαν στο ολοκαύτωμα της Σαντάς, το Σεπτέμβριο του 1921 αλλά και τους άλλους που πέθαναν με μαρτυρικό θάνατο κατά την διάρκεια των νεοτούρκων από το 1914 μέχρι το 1918 κατά τη διάρκεια δηλ. του Α' Παγκόσμιου πόλεμου.
Ακολουθεί και η δεύτερη φάση της ποντιακής γενοκτονίας, κατά την Κεμαλική περίοδο από 19-5-1919 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1922, που ολοκληρώθηκε η Μικρασιατική καταστροφή.
Σε όλους είναι γνωστό ότι οι Έλληνες ποτέ δε σταμάτησαν να αντιστέκονται στη μακροχρόνια σκλαβιά τους στους Τούρκους κατακτητές, όχι μόνο στον Ελλαδικό χώρο αλλά και στις περιοχές της Μ. Ασίας και του Πόντου. Καρπός αυτής της προσπάθειας ήταν η απελευθέρωση αρκετών εδαφών Ελληνικών και η δημιουργία ελεύθερου πλέον ελληνικού κράτους το 1821.
Η ιστορία πολλά έγραψε για τον μεγάλο ξεσηκωμό του γένους που η διάρκειά του κράτησε περισσότερο από επτά χρόνια. Εξυμνήθηκαν τα ηρωικά κατορθώματα των πολεμιστών μας που αρχίζουν από το Μάρτιο του 1821 και φτάνουν στου νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους του 1912- 1913. Από τότε αρχίζουν οι αγώνες και οι θυσίες, των Ελλήνων της Μ.Ασίας και του Πόντου.
Στους πολέμους εκείνους επιστρατεύτηκαν και Έλληνες Χριστιανοί με διαταγή της Οθωμ. Αυτοκρατορίας που διοικούσαν οι Νεότουρκοι με την επανάσταση του 1908. Πολλοί Έλληνες δεν ήθελαν να πολεμήσουν τους ομογενείς τους στις μάχες της Μακεδονίας. Δραπέτευσαν στα βουνά. Άλλοι όμως, φοβούμενοι την άθλια κατάσταση εκείνων που επιστρατεύτηκαν και βασανίζονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης (τάγματα εργασίας), δεν παρουσιάστηκαν καθόλου. Ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο στα βουνά και τα δάση.
Έτσι, αρχίζει το αντάρτικο στον πόντο, και θα αναδείξει ηρωικές μορφές, που έμειναν ζωντανές στη μνήμη εκείνων που σώθηκαν από την εκδικητική μανία των Τούρκων εθνικιστών. Εμείς οι απόγονοι εκείνων, μιλάμε και γράφουμε για την εποποίϊα του αντάρτικου στον πόντο. Η αντίδραση του τουρκικού κράτους, ήταν άμεση. Οι άνθρωποι της αστυνομίας και του στρατού, με αφορμή την αναζήτηση των λιποτακτών και των μη παρουσιασθέντων στις στρατιωτικές μονάδες, πήγαιναν στα Ελληνικά σπίτια και προέβαιναν σε κάθε είδους όργια.
Οι σφαγές, οι λεηλασίες και ο βιασμός των γυναικών ανάγκασε τους κατοίκους πολλών Ελληνικών χωριών, να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να αναζητήσουν την προστασία τους κοντά στους ένοπλους αντάρτες.Ο καθένας από μας μπορεί να φανταστεί τα δεινά των ανθρώπων αυτών μέσα στα δάση όταν τους χειμώνες επικρατούν ακραία καιρικά φαινόμενα ψύχους, σε υψόμετρο 1200μ.
Πόσος δύσκολος ήταν ο αγώνας των ανταρτών. Εκτός από τα άλλα προβλήματα διαβίωσης και εξασφάλισης πολεμικού υλικού, είχαν να αντιμετωπίσουν την προστασία των γυναικών με τα παιδιά και των υπερηλίκων όσοι δεν εγκατέλειψαν τα χωριά τους. Και όμως, ο αγώνας εξελίσσεται πιο άγριος και δυνατός αλλά και μακροχρόνιος.Υπολογίζεται ότι οι αντάρτες έφτασαν κατά την εκτίμηση του ίδιου του αρχηγού των Τούρκων Κεμάλ σε 30.000 οι ένοπλοι. Το λυπηρό είναι ότι όλος αυτός ο γενναίος στρατός δεν αξιοποιήθηκε, όταν ο Ελληνικός στρατός έδινε στις όχθες του Σαγγάριου ποταμού τον υπέρ πάντων αγώνα
Επίμονα οι Πόντιοι ζητούσαν από την Ελληνική κυβέρνηση να σταλούν αξιωματικοί του Ελλ. στρατού και να τους οργανώσουν.Να πέσουν εναντίον των Τούρκων από τα μετώπισθεν για να ανακουφίσουν το στρατό και ίσως έτσι θα συνέβαλαν στη διαφορετική έκβαση του πολέμου. Δυστυχώς, αφέθηκαν στην τύχη τους για να ζήσουν ολοκαυτώματα όπως αυτό της Σάντας.Για την Σάντα και τους αγώνες της έχουν γράψει πολλοί.
Λέγει ο Γ. Κανδηλάπτης, "η περικλεής και ηρωική αυτή επτάκωμος Σάντα, άλλη Ελληνική δημοκρατία εν μέση Τουρκία, άνευ ουδενός ξενικού στοιχείου εν αυτή, απέχει της Αργυρουπόλεως 10 ώρας και ανήκουσα άλλοτε εις την περιφέρειαν Χαλδίας, εδόθη βραδύτερον τη εξαρχία της Μονής Σουμελά.".
Λίγο παρακάτω μας μεταφέρει το χαρακτηρισμό των Σανταίων από τον Δ.Οικονομίδη ο οποίος λέει: 'Οι Σανταίοι είναι πλήρης πατριωτικού αισθήματος και μεγάλης αντοχής εις πάσαν δυνατήν περίστασιν, την οποία και μετά τόλμης εκτάκτου και γενναιοψυχίας αντιμετωπίζουσιν…
Και αι Σανταίαι εύσωμοι τολμηραί ως οι άνδρες των και τόσον αφοσιωμέναι εις αυτούς ώστε μετ' αγωνία εκάστη περιμένει τον περιπόθητον σύζηγόν της'. Μάς τις περιγράφει πολύ γενναίες εξασκημένες ακόμη και στη χρήση όπλων, να πολεμούν με τους άντρες τους στις μάχες εναντίον των Τούρκων.
Με ημερομηνία 26 Ιουνίου 1919, δημοσιευόταν στην εφημερίδα 'Ελληνικός Πόντος' του Βατούμ: 'Η Σαντά στα μαύρα αυτά χρόνια του πολέμου στάθηκε ένα ηρωικό Σούλι στον πόντο. Αυτή με το τουφέκι στο χέρι δεν έσκυψε το κεφάλι στον Τούρκο. Πάνοπλη, με μερικά γενναία παλικάρια της και σήμερα ακόμη εξακολουθεί να διεξάγει τον ηρωικό της αγώνα εναντίον των αιωνίων εχθρών μας.
'Εκείνο το γεγονός που συγκλονίζει και προκαλεί το θαυμασμό όλων μας, είναι η ηρωική έξοδος και το ολοκαύτωμα της Σαντάς, το Σεπτέμβριο του 1921. Μόνο με την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου μπορεί να παραλληλιστεί.Όπως εκεί οι ένοπλοι αντάρτες διεξάγουν διμέτωπο αγώνα, πόλεμο με τους Τούρκους και προστασία του άμαχου πληθυσμού η ίδια σκηνή δραματική, επαναλαμβάνεται και στη Σαντά. Πολλοί αυτόπτες μάρτυρες συγκλίνουν στην εκδοχή ότι όταν οι Τούρκοι αποφάσισαν να εκπορθήσουν τη Σαντά και να εκδικηθούν τους Σανταίους αντάρτες, την 6 Σεπτεμβρίου του 1921 μεγάλες μονάδες στρατού ξεκίνησαν εναντίον της Σαντάς. Τότε οι οπλαρχηγοί αποφάσισαν να εκκενώσουν τους επτά συνοικισμούς της Σαντάς και να μεταφέρουν όλο τον άμαχο πληθυσμό στην κοντινή Μεγάλη Σπηλιά (Μάγαρα).
Εκεί ταμπουρώθηκαν. Σύνολο περίπου 300 άτομα και 100 αντάρτες. Την 9 Σεπτεμβρίου ο αρχηγός των ανταρτών Ευκλείδης Κουρτίδης, κατέβηκε στο χωριό και συγκέντρωσε τους υπόλοιπους κατοίκους και τους ενημέρωσε για τους κινδύνους που διέτρεχαν. Αποτέλεσμα και αυτοί να οδηγηθούν στα δάση και από εκεί στην ίδια σπηλιά. Την άλλη μέρα, 10 Σεπτεμβρίου 1921, θα δοθούν σκληρές μάχες των ανταρτών εναντίον των Τούρκων.
Ένας άλλος αυτόπτης μάρτυρας, ο Ανδρ. Σπυράντης μας πληροφορεί ότι την 10η Σεπτεμβρίου οι μάχες σταμάτησαν λόγω της μεγάλης βροχής που ακολούθησε. Και συμπληρώνει στη σελ. 93 του βιβλίου του : 'Κι όταν δια της επιθέσεως των οι Τούρκοι κατά τη 11η και 12η Σεπτεμβρίου 1921 πέριξ του Μεγάλου Σπηλαίου δασώδους περιοχής επείσθησαν ότι καμία οργανωμένη αντίστασις δεν υπήρχε, έθεσαν εις εφαρμογήν το δεύτερον σχέδιον. Αφού έκαψαν όλα τας οικίας οδήγησαν τον όλον πληθυσμόν δια πεζοπορίας δέκα και πλέον ημερών εις τας περί του Ερζερούμ περιοχάς…'.
Πιο συνταρακτικές σκηνές συναντάμε στο βιβλίο του Νυμφόπουλου.'Όταν ξημέρωσε η 11η Σεπτεμβρίου, οι Τούρκοι είδαν τα πτώματα των 8 βρεφών και ειδοποίησαν το Διοικητή τους, ο οποίος διέταξε την απομάκρυνση του στρατού του. Αφού οι άνθρωποι αυτοί είπε σφάζουν τα παιδιά τους… ας φύγουμε γιατί τέτοιοι άνθρωποι δεν παραδίδονται."
Όταν τελείωσε ο πόλεμος πολλοί από τους αντάρτες της Σαντάς ζούσαν ακόμη στα βουνά. Με την μεσολάβηση της Ελλ. Κυβερνήσεως και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού διευθετήθηκε η παράδοσή τους και μεταφορά στην Ελλάδα.Ήταν 20 Φεβρουαρίου 1924 όταν μια ομάδα ανταρτών οδηγείται από το κρησφύγετό τους μέσω των χωριών στην Τραπεζούντα.
Πολλοί Τούρκοι έσπευσαν να δουν τους θρύλους της Σαντάς. Τώρα είναι αδύναμοι κουρελήδες. Ένας Χότζας σταμάτησε την πομπή και όταν έμαθε από τον αξιωματικό, ότι είναι αντάρτες της Σαντάς, έπτυσε κατά γης και είπε: 'Να ντρέπεται αυτό το δικό μας το έθνος και η κυβέρνησις, από αυτούς εφοβούντο τόσα χρόνια και ετρόμαζαν'. Και ο αξιωματικός απάντησε: 'Τι να σου πω Χότζα, αφού δεν ξέρεις κάτω από τα παλιά αυτά ρούχα τι κρύπτεται'.
Αθάνατη Σάντα.
Βιβλιογραφία
1.Γεωγραφικόν και Ιστορικόν πεζικόν. Γ.Κανδηλάπτη. Εκδ. Κυριακίδη.
2.Γη του Πόντου. Δ.Ψαθά. εκδ. Μαρία Ψαθά.
3.Το αντάρτικο στον Πόντο. Π.Τανιμανίδη. Γ.Αντωνιάδη εκδ. Π.Σουμελάς.
4.Συμβολή εις τα λαογραφικά της Σάντας του Πόντου. Α.Σπυράντη εκδ. Αδ/φων Κυριακίδη.
5.Ιστορία Σάντας του Πόντου. Μ.Νυμφόπουλος. Δράμα 1953.
6.Ημερολόγιο των ανταρτών της Σάντας. Κ. Ευκλείδη. εκδ. Παναγιας Σουμελα.
Παναγιώτης Ι. Παπαδόπουλος, Φιλόλογος - Καθηγητής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου