Χωρίς εσέν κι ίνουμαι χωρίς εσέν ’κ’ευτάω. Β' μέρος

Α' πράξη. Το σκηνικό δείχνει δέντρα, σπαρτά και μια βρύση. Κοντά της ένα κύπελο για να πίνουν νερό οι περαστικοί. Ο Πάντζον και ο Νάστον συνεχίζουν τη συζήτησή τους.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Εξέρω, εξέρω πόσον αγαπάς με, άμα τα κατσία μ' κι θέλτς να ελέπ’ς.

ΝΑΣΤΟΣ: Τε, χάσον ατά τα παλαλά ντο λες και πέει με, πώς αέτσ’ απαδακέσ’ οσήμερον έξεργος ημέρα.

ΠΑΝΤΖΟΣ: (Ψυχρά). Επήγα ετέρεσα το λαζούδ’.

ΝΑΣΤΟΣ: Πώς έν’; Έν’ ακομαν για τσατσάλισμαν;

ΠΑΝΤΖΟΣ: Για τσατσάλισμαν έν’, άμα αέτσ’ έρται με να τσατσαλίζω κ’ εσέν. (βλέπει το Νάστο να στεναχωριέται και αμέσως γελάει και τον αγκαλιάζει). Κι ατώρα, Νάστο, πέει με κ’ εσύ, πώς αέτσ’ απαδακέσ’;

ΝΑΣΤΟΣ: Εγώ, Πάντζο, έναν κρυφόν δουλείαν έχω.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Αδακέσ’ ντο κρυφόν δουλείαν έεις;

ΝΑΣΤΟΣ: Απαδακέσ’ έρθα να μη εγροικά το κανείς.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Ντο λέει αβούτος ο τρίχειλον! Ντο λέει αβούτος τη θεού ο παλαλόν!

ΝΑΣΤΟΣ: Αρ’ άκ’σον τη Θεού τον παλαλόν.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Νάστο, για τέρ’ με καλά απέσ’ σ’ ομμάτα. (Υστερα από λίγο λέει).
Νάστο, είσαι καλά;

ΝΑΣΤΟΣ: Πολλά καλά. Ατόσον καλά καμίαν ’κ’ έμ’νε. Κι ατώρα άκ’σον το κρυφόν και το μυστικόν ντο έχω σην καρδία μ’·

ΠΑΝΤΖΟΣ: Τε, πέει ας ακούω.

ΝΑΣΤΟΣ: Τσύτωσον τ’ ωτία σ’, άμα ωράσον επευκαιρούσαι και λες άτο σην καν’νάν. Αν μαθίεται σο χωρίον, εχάθα.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Τε, πέει, αφορισμένε, μαλεζόστομε.

ΝΑΣΤΟΣ: (Κοιτάζει ολόγυρα μήπως είναι κανείς και μετά λέει). Πάντζο, το στόμα σ’ ραμμένον με το τσουβαλτούζ.

 ΠΑΝΤΖΟΣ: Ξάι ανάγκην μ’ έεις, Νάστο. Χοσ’ εξέρτς πόσον κρυφός είμαι.

ΝΑΣΤΟΣ: Εγώ πα σ’ ατό κιβανεύκουμαι και θα λέγω σ’ άτο.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Τε, πέει, εξέγκες την ψή μ’.

ΝΑΣΤΟΣ: (Στ’ αυτί του Πάντζου). Έναν κορίτσ’ εμέντζαν εμε να πάω ελέπω.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Ντο κορίτσ’;

ΝΑΣΤΟΣ: ’Κ’ εξέρτς ντο έν’ κορίτσ’;

ΠΑΝΤΖΟΣ: Και για τίναν θα πας ελέψ’ άτο;

ΝΑΣΤΟΣ: Την γαιλάν κανενός ’κ’ έχω.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Νάστο, ’κ’ ελέπω σε καλά.

ΝΑΣΤΟΣ: Γιατί, Πάντζο, ’κ’ ελέψ’ με καλά; Εδείσωσαν τ’ ομμάτα σ’;

ΠΑΝΤΖΟΣ: Εσύ, αφορισμένε κουρουσμάνε, ’κι είσαι σουμαδεμένος με την Κίτσαν τη Τοροχμάνονος;

ΝΑΣΤΟΣ: Πολλά πα είμαι.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Νέπαι, γιάμ’ εσέγκες σο νου σ’ ν’ απιδαβαίντς ατεν;

ΝΑΣΤΟΣ: Θα δίγ’ ατεν στράταν.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Καλά ατό έν’ η δουλεία σ’; Την Ποινήν εδώκες στράταν, την Ελέγκων εδώκες στράταν, ατώρα θα δί’ς και την Κίτσαν;

ΝΑΣΤΟΣ: (Αγριεμένα). Κανείται ντ’ εποίκα υπομονήν, άλλο ’κ’ υποφέρκεται η τούρνανά.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Καλά, ντο εγέντον; Σ’ όποιον απάν' 'κ' ιεύετε; 

ΝΑΣΤΟΣ: Μ’ ερωτάς, Πάντζο, μ’ ερωτάς. Αψιμον ερούξεν απάν’-ι-μ’. Πολλά αλιμίδα επότ’σε με όσον ατώρα.

 ΠΑΝΤΖΟΣ: Α α α, μαύρε Νάστο, καμένος είσαι κ’ εσύ, κ’ εγώ χαπάρ’ ’κ’ έχω.

ΝΑΣΤΟΣ: Να έξερες μαναχόν...

ΠΑΝΤΖΟΣ: Έλα κ’ εσύ μετ’ εμέν.

ΝΑΣΤΟΣ: Γιάτι; Εσύ ντο παράπονον έεις;

ΠΑΝΤΖΟΣ: (Κουνώντας το κεφάλι του). Εγώ ντο παράπονον έχω; Να έξερες μαναχόν ντο σύρω ο μαυράχαρον. Με το να κουρτώ ατα και με το να μη λέγω σην καν’νάν τιδέν... Η κομ-μενόχρονεσσα έκαψεν την ψή μ’, εμαύρυνεν τα τσικάρα μ’. 

ΝΑΣΤΟΣ: Ντο λες, Πάντζο; ’Κι πιστεύω σ’ ωτία μ’!

 ΠΑΝΤΖΟΣ: Ατό ντο λέγω.

ΝΑΣΤΟΣ: Κ’ εμείς λέμε ντ’ έμορφα πάν’ σην στράταν ο Πάντζον και η Λεμόνα.

ΠΑΝΤΖΟΣ: Ο κόσμος πολλά τιδέν λέει, άμα ’κ’ είν’ αέτσ’ τα πράματα.

ΝΑΣΤΟΣ: Πάντζο, φαίνεται ’κ’ εξέρτς καλά τη δουλεία σ’. 

ΠΑΝΤΖΟΣ: Γιά πέει με, εσύ που εξέρτς, ντο πρέπ’ να ευτάγω.

ΝΑΣΤΟΣ: Ντο κάθεσαι και υποφέρτς ατεν και τρως την ψή σ’;

ΠΑΝΤΖΟΣ: Ντο να ευτάγ’ ατεν; Για πέει με, λελεύω την ψή σ’.

ΝΑΣΤΟΣ: Στείλον ατεν σην μάναν ατ’ς, την στράταν χοσ’ εξέρ’.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

κατσία = πρόσωπο, μούτρα, 

τε= λοιπόν, 

χάσον = άφησε, παράτα,

 παλαλά = ανοησίες,

 ντο λες - που λες, 

απαδακέσ’ =από εδώ, 

έξεργος = γιορτινή ημέρα, 

ετέρεσα = είδα, κοίταξα,

 λαζούδ’ = καλαμπόκι, 

τσατσάλισμαν = ξερόκιασμα, 

τσατσαλίζω = ξεγυμνώνω, εδώ ξεροκιάζω, 

αδακέσ’ = προς τα εδώ,

 να μη εγροικά το = να μην το καταλάβει, 

αβούτος =αυτός, 

τρίχειλος = με τρία χείλη, δηλ. χοντρά χείλη, 

 αρ’ = λοιπόν, 

απέσ’ = μέσα, 

’κ’ έμ’νε = δεν ήμουν,

 τσίτωσον τ' ωτία = τέντωσε τ’ αυτιά σου (για ν’ ακούσεις καλύτερα),

 άμα ωράσον = αλλά πρόσεξε, 

επευκαιρούσαι= φανείς επιπόλαιος (ρ. επευκαιρούμαι),

σην καν’νάν = σε κανένα, σε κάποιον,

 μαλεζόστομος = ανόητος, 

τσουβαλτούζ = σακοράφα, 

ξά = καθόλου, 

χοϋ’ = φυσικά,

 κιβαφνεύκουμαι = βασίζομαι,

 εξέγκες την υή μ’ = έβγαλες την ψυχή μου,

 εμέντζαν εμε = με ειδοποίησαν,

 γάϊλτ = ανάγκη, 

εθείσωσαν = καλύφθηκαν από ομίχλη, σκοτείνιασαν,

 κουρουσμάνε =;;;

’κι είσαι = δεν είσαι,

 σουμαδεμενος = αρραβωνιασμένος,

 γιάμ = μήπως, 

εσέγκες = έβαλες (αόρ. του ρ. βάλλω),

 ν’ απηδαβαίντς ατεν = να την παρατήσεις (ρ. απιδαβαίνω), 

θα δίγ' ατεν στράταν = θα τη δώσω δρόμο,

 κανείται = φτάνει,

 τουρνανα = ελαφρόμυαλη, 

σ’ όποιον απάν' ’κ’ ιεύετε = πάνω σε τι δεν ταιριάζετε, 

άψιμον ερούξεν απάν’-ι-μ’ = φωτιά έπεσε πάνω μου,

 αλιμίδα = αρμύρες, εδώ μεταφ. στενοχώριες, 

κουρτώ= καταπίνω,

 τιδέν= τίποτε, 

κομμενόχρονεσσα= που να κοπούν τα χρόνια της,

 τσικάρα = τζιγέρια, συκώτι,

 ωτια = αυτιά, 

ατό ντο λέγω = αυτό που λέγω, 

ευτάγω = κάνω,

 λελεύω (να) = να χαρώ.

1908:  Σούρμενα (Το σύνταγμα της Τουρκίας χαροποίησε τις μειονότητες...αλλά η χαρά κράτησε για λίγο)

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Πολλά ονόματα θηλυκού γένους, συγκεκριμένα και αφηρημένα, κλίνονται στον πληθυντικό όπως τα ουδέτερα.

η βούρα        τα βούρα

η χαρά           τα χαράντας

η ημέρα         τα ημέρας

η λαλία          τα λαλίας

η ώρα            τα ώρας

η κοσσάρα   τα κοσσάρας

η ώρα            τα ώρας

ΚΛΙΣΗ ΟΝΟΜΑΤΟΣ

η δουλεία            τα δουλείας

τη δουλείας        -

την δουλείαν     τα δουλείας

η καρδία             τα καρδίας

τη καρδίας          τοι καρδίων

την καρδίαν        τα καρδίας

ΕΝΕΣΤΩΣ	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
ελέπω	έλεπα	είδα
ελέπ’ς	έλεπες	είδες
ελέπ’ (ει)	έλεπεν	είδεν
ελέπομε	έλεπαμε	είδαμε
ελέπετε	έλεπετε	είδετε
ελέπ’νε	έλεπαν	είδαν

Προστακτική: έλεπον

ΕΝΕΣΤΩΣ	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ	ΑΟΡΙΣΤΟΣ
πά(γ)ω	επέ(γ)να	επή(γ)α
πας	επέ(γ)νες	επή(γ)ες
πάει	επέ(γ)νεν	επή(γ)εν
πάμε	επέ(γ)ναμε	επή(γ)αμε
πάτε	επέ(γ)νατε	επή(γ)ατε
πάγ’νε	επέ(γ)ναν	επή(γ)αν

 ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ: άμε, αμήτε

Δημήτριος  Νικοπολιτίδης

Φιλόλογος- Συγγραφέας